BULGARİSTAN’DA DOĞU RODOP DAĞLARINDAKİ MESTANLI (Momçilgrad) KASABASI ÇEVRESİNDE BULUNAN TEKKELER, TÜRBELER ve BUNLARDA YAPILAN CEM TÖRENLERİ

BULGARİSTAN’DA DOĞU RODOP DAĞLARINDAKİ MESTANLI (Momçilgrad) KASABASI ÇEVRESİNDE BULUNAN TEKKELER, TÜRBELER ve BUNLARDA YAPILAN CEM TÖRENLERİ Mariya P. Nikolçovska (Çeviren: Ahmet Hezarfen)

Çarşamba, 08 Nisan 2015 23:39 tarihinde yayınlandı. | Ayhan AYDIN tarafından yazıldı. |  |  | Gösterim: 226

BULGARİSTAN’DA DOĞU RODOP DAĞLARINDAKİ MESTANLI (Momçilgrad) KASABASI ÇEVRESİNDE BULUNAN TEKKELER, TÜRBELER ve BUNLARDA YAPILAN CEM TÖRENLERİ

Mariya P. Nikolçovska (Çeviren: Ahmet Hezarfen)

Mestanlı (Momçilgrad) İlçesi’nin dağlık bölgesi Damla Tepe (Zdravets) Kilise Tepe (Tsırkvin Vrıh) Omurcılar (Vrıh Sveti İliya) eteklerinde bir çok Alevi-Bektaşi köyleri bulunmaktadır. Bunlar: Mandacılar (Bivolyane) Aşağı Edirhan (Dolna Çobanka) Yukarı Çobanköy (Gorna Cobanka) Çomakova (Broş) Viyalo, Zornitsaköyleri olub bu köyler halkının tümü Alevi-Bektaşi olduğu gibi Kayabaşı köyü (Tatul) Raven, Devintsi köyleride Sünni ve Alevi karşımı köylerdir. Yalnız 20 Y.Y.’ın 2. Yarısından sonra yukarıda adı geçen Alevi-Bektaşi köylerinden bir çok ahali Mestanlı’nın MAMULİTSA Mahallesi’ne yerleşti.

Türkler bu halka “KIZILBAŞ” demektedir, oysa onlar Anadolu’da 13. Y.Y.’da Hacı Bektaş Veli tarafından kurulan “Bektaşi Tarikatı”na bağlılıkları nedeniyle kendilerine “BEKTAŞİ” demektedirler. Sünniler ile Aleviler arasındaki ayrılık 7. Y.Y.’da peygamberin ölümünden sonra ilk kez belirgin bir düşünce ayrılığı baş gösterdi, Muhammed’in amcası oğlu ve damadı Ali İbn-i Ebu Talib’in (602-661) hakkı olduğu, Ali’nin soyundan olanlara, Ali’yi imam olarak kabul edenlere “Şia”, Ali’yi tanrılaştıranlara genel anlamda “ALEVİ” adı verilmiştir.

Alevi-Bektaşilerin dinsel törenlerinde put perestlik, Hıristiyanlık ve Müslümanlık’tan alınan bir çok öğe vardır. Bektaşiliğin temelinde eski kültlerden ateş, taş, ağaç, su kaynakları kültü olduğu gibi atalara saygı, Ali ve 12 İmam’a tapma, kendi aralarında gizli kardeşlik vardır. Aleviler, Sünniler tarafından soyutlanmış, kapalı dinsel toplumdur, her zaman marjinal olarak ve can güvenlikleri için, gizliliğe baş vurmak zorunda kalmışlardır.

14 Y.Y.’da Osmanlı Devleti yeni oluşturduğu Yeniçeri ordusunu Bektaşi tarikatına bağlıyarak Hacı Bektaş Veli’yi onun ideolojik eğitici ve koruyucusu haline getirdi, bu durum Sünni ortodoks Osmanlı İmparatorluğu’nda Bektaşiliğe karşı hoş görülü davranış sağladı. Bu yüzden Bektaşilik yeniçeri ordusunda ve halk kitlesi arasında güçlü bir yayılma ortamı bulduğu gibi Bektaşilik bir halk eğitimi olarak onaylandı.

Tahmin edildiğine göre Bektaşilik Bulgar topraklarında 15. Y.Y.’da Şeyh Bedrettin adıyla daha çok yayılma alanı buldu.

Şeyh Bedrettin adıyla daha çok yayılma alanı buldu. Şeyh Bedrettin Dobruca ve Deliorman’a geldi onun Hristiyanlara karşı açıkça dinler üstü bir tutum benimsemesi ve sosyal düşünce ve toprak mülkiyeti alanında devrimci tavırlar alması, 1416’da da derebeylik düzenine karşı ayaklanınca Müslüman, Hristiyan (Gagavuzlar) halk kitlesi gönüllü olarak peşine takılarak Çelebi Mehmed’in ordusuyla çarpışmak için Balkan’a yürüdüler.

Bektaşilik yeniçeri ordusuyla birleşince Rodoplar yöresinde İslamlığın yayılmasında onun dinsel silahı oldu, Doğu Rodop ahalisi arasında nüfusunu artırarak birçok yere tekke ve zaviyeler kurulmaya başlandı. Bu tekke ve zaviyelerde sürü sürü mürit ve dervişler yetişti, bunlar halk arasına dağıldılar. Padişah 2. Mahmut 1826’da Yeniçeri ordusunu kaldırınca Bektaşiliği de yasaklayarak tekkelerini kapatt.

15-18 Y.Y.’larda yeniçeri ordusundaki Bektaşi dervişleri halk arasında eren (evliya) olarak ünlenmiş, bunların kerametleri hala anlatılmaktadır.

Bektaşilerin erenlerine “Kırklar” denir, bunlar İran ili Horasan’dan gelerek dağ tepelerine yerleşmişler, bir ara Orta Rodoplar’da İnan dağın Yenihan tepesine toplanarak manda kurban edip çevirme yapmışlar, yemekten sonra geleceklerini saptamak için özel alametlerini çeşitli yönlere fırlatıp bunların düştüğü yere türbelerini bina etmiş Osman Baba (Otman Baba) çevirmede kullandıkları kazığı fırlatmış, bugünkü Tekkeköl (Trakiets) olan yere düşmüş, hemen orada bir çam ağacı çıkmış, Otman Baba gelip tekkesini oraya yapmış. Elmalı Babba bir elma fırlatmış Mandacılar (Bivolyane) köyün düşmüş, Elmalı  Babba da tekkesini oraya kurmuş. Bu iki tekke Doğu Rodoplarda çok ünlüdür. Çomakova (Broş) köyünde Balım Baba türbesi, Tekkeköy (Postnik) de Ahat Babba Tekkesi Bektaşilerce sım sık ziyaret edilir saygınlıkları çoktur.

Mandıracılar’daki tekkede bulunan bir mermer mezar taşında olan Arapça yazıda bunun Ahat Baba’nın oğlu Güner Baba’ya ilişkin olduğu en geç 17. Y.Y.’da yazılmış olduğu anlaşılmaktadır.

Mestanlı (Momçilgrad) yöresinde Damla Tepe (Zdravets) ile Kilise Tepe (Tsarkvin vrıh) arasında aşağı derecede birkaç Bektaşi mezarı bulunmaktadır. Akçeli Tepe’de Akçeli Baba Türbesi vardır. Bunun üzerinde bir akça ağaç olduğundan ona bu ad verilmiştir. Su damlayan kayaya yakın Damlataş Tepesi’nde Yaran Baba Türbesi olup yakınında da Çomakova (Broş) Köyü’nde Balım Baba Türbesi’nin sınırdaşı Hüseyin Baba Türbesi’dir.

Son ilkbahar cemi yapılan Kazer Baba, buna Azgınca Baba da denir, burasının bayramında, ziyaret edenler kurban keser, getirilen hediyeler muzayede ile satılarak elde edilen parasıyla dövülmüş buğdaydan keşkek, etli pilav pişirirler, sonra yağmur duasına durup bir ağızdan amin derler. Bu törenlere kadın ve kızların katılması sakıncalıdır, onların inancına göre katılanlar hastalığı yakalanıp ölürmüş. Tarım işleri bittikten sonra güz cemleri başlar, bu cemlerde de yine kadın ve kızlara katılamaz yalız çok yaşlı kadınlar ilbahar cemlerine katılabilir. Kitlesel olarak ilkbahar cemi yapılan Mandacılar köyü civarındaki Elmalı Baba türbesidir.

Türbede altı mezar bulunmakta, sekiz köşeli tavanı olan bölümde peygamber Ali’nin eşi Fatma Ana türbesidir, Fatma Ana anne ve çocukların koruyucusu bilinir bu bakımdan ona çok saygı gösterilmektedir.

Mestanlı bölgesinde iki de kadın: İsan Baba ve Rukiye Baba türbeleri vardır.

İsan Baba’nın türbesi Vryala’da Rukiye Baba’nın ise Çakmaklar köyünde (Çakmaktsi)’dir bu iki türbe Sünniler tarafından da ziyaret edilir.

Güz cemleri, kalan ilkbahar toplantıları Raven, Kayabaşı (Tatul) ve Nanovtsi köylerinde yapılır. Son güz cemi nalbantların ve süvarilerin koruyucusu Nalbant Baba türbesinde yapılır. Söylentiye göre Ahat Baba hak dinin bayraktarı, dev gibi güçlü, sihirli özelliklerle ödüllendirilmiş, ölüleri diriltir, bir atlayışta Koca alanları aşan, dağdan dağa adımlayarak hak din uğruna savaşanlara yardıma gittiği, bastığı taşların üzerinde ayak izlerinin kaldığı türbesini yaparken kaldırdığı köşe taşında pençesinin kan izleri hala görülmekte, bu özelliğinden dolayı, çevredeki halk mezarındaki toprağı kutsal sayarak baş ağrısı ve başka hastalıkları giderip insanları sağlığa kavuşturduklarına inandıklarından oradan bol bol toprak alırlar.

Cem Dergisi, Mayıs 2001, Sayı: 109,  Sayfa: 11

BULGARİSTAN’DA DOĞU RODOP DAĞLARINDAKİ MESTANLI (Momçilgrad) KASABASI ÇEVRESİNDE BULUNAN TEKKELER, TÜRBELER ve BUNLARDA YAPILAN CEM TÖRENLERİ (Devamı)

Bulgar araştırmacıların Mariya P. Nikolçovska yukarıda adı geçen Doğu Rodop Sıradağları bölgesinde birçok tekke ve türbe bulunduğu, bunların çoğunun Alevi-Bektaşiler'e çok azının da Sünniler'e ilişkin olduğu, yalnız Sünniler'in köylerindeki Alevi-Bektaşi tekkelerinin pek bakımsız, Bektaşilere de bakım ve onarımlarına izin vermedikleri, bu tekke ve türbelerde yılın belirli günlerinde Alevi-Bektaşiler toplanarak Nevruzda İmam Ali'nin doğum günü, 10 Muharrem'de İmam Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilmesi Aşure günü, Hıdırellez, Kasım Doksanı-Acı-Su, Yedi Kızlar Aşı, Sayacılar-Camalcılar (Erkek karnavalı) törenlerini yaparken saz çalıp nefes söylemektedirler, diyor.

MESTANLI (Momçilgrad) YÖRESİNDEKİ TEKKE VE TÜRBELER

1-         Dambala (Damla Taş) Akçeli tepe eteğinde Akçeli Baba Türbesi.

2-         Şifalı kaplıcalara yakın Dambalanın Yaran Baba Türbesi

3-         Çomakovo (Broş) köyü arazisinde Balım Baba Türbesi

4-         Bivolyane (Mandacılar) köyü civarında kilise tepede Hüseyin Baba

5-         Gorno Tozlar (yukarı-toz) Köyü üzerinde Gedik Baba Türbesi. Yukarıdaki türbelerde yaz mevsimi cemleri yapılmaktadır. Aşağıdaki türbelerde güz mevsimi cemleri yapılmaktadır.

6-         Bivolyane (Mandacılar) Köyünde Elmalı Baba Türbesi

7-         Dolna Çobanka Köyü kazerler mevkiinde Kazer Baba Türbesi

8-         Başka yere göçen Omurcılar Köyü yanında Devintsi Köyü üzerinde Omur Baba Türbesi

9-        Dolna Çobanka Köyü'nün Kedicik mevkiinde Koca Meşe Türbesi olup burada Kamberler Cemi yapılmaktadır.

10-       Borovo (Çam-Dere) Köyü yanında Abalı Baba yahut Abalar Baba türbesinde ünlü Gavunlar Cemi yapılmaktadır.

11-       Devintsi Köyü üzerinde Zeki Baba Türbesi bulunmaktadır.

12-       Vryalo Köyü yanında İsman Baba (kadın baba) Türbesi buna İsman Ana da denir, burada Çalköy cemi yapılır.

I3-        TatuI (kaya-başı) Köyü yanında Acı oluk mevkiinde İbrahim

Baba Türbesi vardır.

14-       Gorna Çobanka (Çoban-Köy) Köyü yanında Kedçal mevkiinde İbrahim Baba Türbesi olup burada büyük kedçal cemi yapılmaktadır.

15-       Sünni köyü Plenitsa çevresi Ke-dikçal mevkiinde Nalbant Baba Türbesi bulunup bakımını Aleviler yapmaktadır.

16-       Varbişte (Bayramlar) Köyü yanında Taş Erli Baba Türbesi olup iki yıldan beri Bayramlar Cemi yapılmaktadır.

17-       Nanovitse Köyü üzerinde büyük-yaran ve küçük-yaran Türbeleri olup Aleviler tarafından saygıyla ziyaret edilmektedir.

KOŞU-KAVAK (Krumovgrad) YÖRESİNDEKİ TEKKELER

18-       Koşu-Kavak yanında Seyyid Baba Türbesi olup Sünni ve Aleviler tarafından ziyaret edilmektedir.

19-       Dıjdovnik (Ömer oğulları-Yağmurlar) Köyü yanında Yağmur Baba Türbesi Alevi lerce ziyaret edilmektedir.

20-       Doborsko Köyü çevresinde Celeve ile Kran tepelerde bulunan türbelere Aleviler ziyaret yapmaktadır.

21-       Doborsko Köyü arazisindeki iki türbe Aleviler'ce çok saygındır.

22-       Yine Doborsko Köyü Aleviler'ince Çal Köyündeki eski cami yanındaki türbe de kutsal sayılmaktadır.

23-       Padalo Köyü arazisindeki iki türbe Doborsko ve Çuçuliga yöresi Alevilerince ziyaret edildiği gibi birine de Sünniler sahip çıkmaktadır.

24-       Bubino Koyu çevresinde iki tür be olup birisi Sünni din bilgini bir efendi olup diğerine Orta-Köy (İvaylovgrad) ilçesi Çuçiliga Köyü Alevilerince çok saygı gösterilmekte, bu köye kadar doğudaki Alevi sınırı ulaşmaktadır.

KIRCAALİ (Kırcali) YÖRESİNDEKİ TEKKELER

25-       Baştino (Babalar) Köyü yanında Hasan Baba türbesi vardır, burasının Alevileri "Babaî" olup bu yöredeki diğer Alevilerin çoğu Bektaşi-dirlcr.

26-       Gorna Krepost (Tekke köyü) köyündeki Hızır Baba Türbesinde Ba-bailer burada ilkbahar Cemi yapmaktadır.

27-       Broş (Tekke) Köyü yanındaki  türbe Ali Baba'nındır. Burada Cem'den önce panayır yapılmakta. Aleviler Bektaşi olup şeriata göre mevlit okutmaktadırlar.

28-       Bolyartsi Köyü yanındaki Saran Baba Türbesi-Babai

29-       Zvezdelina (kaya altı) köyü yanında Nazar Baba ve Gaip Baba adında iki türbe vardır

30-       Siroko pole köyü yanında Alevilerce saygı gören Sürmeli Baba Türbesi vardır.

Bu bölgede kimlere ilişkin, adı belli olmayan birçok türbe vardır.

Cem Dergisi, Nisan 2001, Sayı: 108,  Sayfa: 24

Kitap

Deliorman’ın Koca Çınarı: AHMET HEZARFEN, (YAŞAMI, ALIŞMALARI, ANILARI, YAZILARINDAN ÖRNEKLER),  AYHAN AYDIN, Niyaz Yayınları, 2008, İstanbul,