Kureyş Baba Türbesi (Boyalı Köyü – Sincanlı – Afyon)

Kureyş Baba Türbesi 

(Boyalı Köyü – Sincanlı – Afyon)

Kureyş Baba Türbesi, Afyon'dan İzmir'e giden karayolunun takriben 15. kilometresinde sola saparak ayrılan yol üzerindeki, Sincan'lıya bağlı Boyalı Köyü'ndedir. Kureyş Baba Türbesi, hemen yakınındaki Hanikâh ve Eyvan Türbe ile birlikte üçlü bir yapı grubu teşkil etmektedir.

Plan Ve Kesit:

Kureyş Baba Türbesi, kübik bir kâide üzerinde yükselen taştan sekizgen bir gövdenin tuğladan ehrâmi bir külâhla örtülmesinden mürekkeb iki katlı bir yapıdır. Eserin üst kat girişi güney kenarında açılmış olup, buraya, tamamen yenilenmiş, iki yönlü sekiz basamaklı bir merdivenle çıkılır. Taşkın sivri kemerli giriş açıklığı duvar sathından 0.22 m. Dışa çıkıntı yapan dikdörtgen bir çerçeve içine alınmıştır. Çerçevenin yüzü, benzerlerini, Tercan Mama Hatun Türbesinde, Divriği Sitte Melik Türbesinde, Alay Handa ve Kayseri Darüşşifasında bulduğumuz, kesişen sekizgenlerin vücuda getirdiği bir örnekle süslenmiştir. Kapı kemerinin üstünde 0.38 m. x 0.50 m. ölçülerinde dikine konulmuş, 0.18 m. Derinlikli ve dikdörtgen şekilli bir niş vardır ki, etrafı dar mâil bir silmeyle kuşatılmış bu nişin bir kitâbe yuvası olması büyük bir ihtimâl ise de kitâbeye ait hiçbir iz mevcut değildir. 1.48 m. x 0.71 m. ebadındaki kapıdan geçilince, sekiz kenarlı üst kat salonuna girilir. Duvarları çok muntazam kesme taşlarla kaplı iç mekân yarım küre bir kubbe ile örtülmüştür. Tuğla örgülü kubbe yuvarlağına, köşelere oyulmuş mukarnas yuvası şeklinde zarif küçük trompcuklarla sekizgen gövde onaltıgene çevrilmek üstteki daha basit yuvalarla da yirmidört kenarlı bir poligon elde edilmek suretiyle intikal sağlanmıştır. İç mekân doğu ve batı kenarlarında açılmış iki mazgal penceresi ile aydınlanmakta olup, kareye yakın dikdörtgen şekilli bu pencereler dışa doğru daralıp küçülürler. Üst kat zemini, yüzleri değişik desenlerle süslü tuğlalarla döşelidir. Kırılan kısımlar, tuğla tarzında çimento ile kaplanmıştır. Bu kat, tahrib olmuş ve sonradan çimento ile kaplanmış, bir sanduka ihtiva eder. Sandukanın güney kenarı, tuğla ile şekillendirilmiş baklavalarla süslenmiştir. Yine bu kenarda, firûze renkli çini parçaları, çimento içine gömülmüştür. Orijinal şekliyle çinili olduğu söylenen sanduka ne yazık ki, buna delâlet edecek izlerden dahi mahrûm bulunmaktadır. Eserin alt katına, üst kata çıkışı sağlayan merdiven sahanlığı altında açılmış düz atkılı, 1.20 m. x 0.77 m. ölçülerinde dikdörtgen şekilli bir kapıdan geçilerek girilir. Cenazelik dört kollu haçvari bir plâna sahiptir. Her kenarı 2.90 m. olan merkezi kare çapraz tonozla, kollar sivri beşik tonozla örtülmüştür. Kare mekânın örtüsü, kolların örtüsüne ve duvarların örgüsüne nisbetle daha temiz bir işçilik gösterir. Girişin bulunduğu güney kolu hariç diğer üç kolun dip duvarları ortasında, 0.25 m. x 1 m. ölçülerinde, dışa doğru daralıp küçülen üç mazgal penceresi vardır. Döşemesi taş olan cenazelikte sanduka yoktur. Ancak, Aksaray Selime köyündeki Selime Sultan Türbesinde olduğu gibi, yıkanmış on bir adet kafatası bulunmaktadır. Kureyş Baba Türbesi, dışta, profilli bir silmenin sınırladığı kübik bir kâide üzerinde yükselir. Kâidenin köşelerindeki üçgen şekilli çıkıntılar çok basık üçgen prizmaları halinde yükselirler. Tamamen kesme taşla kaplı sekizgen gövdenin, giriş açıklığının bulunduğu, güney kenarı dışındaki, cepheleri, 2.27 m. x 2.07 m. ölçülerinde, sathî dikdörtgen şekilli nişlerle hareketlendirilmiştir. Duvar satıhları gibi nişlerin içleri de muntazam kesme taşlarla kaplıdır. Kornişin altında takriben 0.40 m. genişlikte, gövdeyi çepeçevre dolaşan bordür, giriş açıklığının çerçevesini süsleyen sekizgenlerin kesişmesinden doğan dörtlü düğüm motiflerinin tekrarı ile doldurulmuştur. Bir oyuk ve bir kaval silmenin vücut verdiği korniş üzerinde tamamen tuğla örgülü ehrâmi külâh yükselir. Hem üst kata hem de alt kata ait mazgal pencereleri, dışarıya küçük ve basit birer dikdörtgen göz şeklinde açılırlar. İki renkli taş kaplaması, tuğladan külâhı ile Kureyş Baba Türbesi, Konya ve havalisinde örneklerine sıkça rastlayacağımız bir tip olarak karşımıza çıkar.

Ölçüler Ve Nisbetler:

Üst Kat İç Kenar Uzunluğu: 1.96 m. – 2.05 m.

Üst Kat Dış Kenar Uzunluğu: 2.84 m. – 2.87 m.

Üst Kat Dahili Alanı: 19.44 m2.

Üst Kat Harici Alanı: 39.44 m2.

Üst Kat Harici Alanın Dahili Alanı Oranı: 1 : 2

Alt Kat İç Kenar Uzunluğu: 2.90 m. – 1.00 m.

Alt Kat Dış Kenar Uzunluğu: 7.45 m. – 7.44 m.

Alt Kat Dahili Alanı: 20.01 m2.

Alt Kat Harici Alanı: 55.42 m2.

Alt Kat Harici Alanın Dahili Alana Oranı: 1 : 2.7

Alt Kat Harici Alanın Üst Harici Alanına Oranı: 1 : 1.4

İnşa Tekniği:

Kureyş Baba Türbesinde taş ve tuğla ortaklaşa kullanılmıştır. Tuğla sadece üst katın hem iç hem de dış örtüsünde kullanılmış olup, yapının diğer bölümlerinde muntazam taş kaplamalar dikkati çeker. Kubbe yuvarlağına intikal küçük tromcuklarla sağlanmıştır. Alt katta tatbik edilen haçvari plan muhtelif devirlerde ve değişik bölgelerde tatbik edilmiş bir plân şeklidir. Konya'da yan yana birkaç türbede birden bu plânın tercih edildiğini müşahede ediyoruz.

Tezyinat:

Türbede süs kapı çerçevesi ile korniş altındaki bordürde toplanmıştır. Her ikisinde de, birbirini kesen sekizgenlerin meydana getirdiği dört düğümlü motif tekrarlanmıştır. Ayrıca, çoğunlukla kemerli olarak gördüğümüz duvar satıhlarını karakterlendiren nişler, burada kareye yakın dikdörtgen şekillidirler. Eserin üst katında bulunan sandukanın çinili olduğu rivâyet edilmektedir. Şayet bu doğru ise Kureyş Baba Türbesinde çini tezyinatın da bulunduğunu kabul etmek icab edecektir.

Yapının Bugünkü Durumu:

Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce 1970 yılında gerçekleştirilen restorasyon sırasında kâidenin taş kaplamasının büyük bir kısmı yenilenmiş eksik silmeler tamamlanmış, yıkık tuğla külâh tuğla tarzında yenilenmiştir. Türbe bugün oldukça iyi bir durumdadır.

Eserin Kitâbeleri:

Güney kenardaki giriş açıklığının üzerinde bulunan kitâbe yuvası, bugün boştur. Burada bulunması gereken kitâbeden rivâyet şeklinde dahi günümüze ulaşmış bir haber yoktur. Çinili sandukanın "Hacı Mehmed bin İlyas bin Oğuz" şeklinde bir ibareyi ihtivâ ettiği şeklinde bazı söylentilerin olduğunu bilmemize rağmen bunu tevsika yarayacak delillerden mahrum bulunmaktayız.

Bânî:

Türbenin Kureyş bin İlyas bin Oğuz isminde, biri tarafından inşa ettirildiği rivâyet edilmekte ve eser de ismini bundan almaktadır.

Eserin Tarihlendirilmesi:

Türbenin bânîsi olma ihtimalini kabul ettiğimiz Kureyş bin İlyas bin Oğuz Karacivan köyündeki tekkeyi (ribat) 607/1210 – 1211 yılında yaptırmış, kardeşi de Afyon'daki Altıgöz köprüsünü 606/1209 – 1210 yılında tamir ettirmiştir ki, türbenin de bu yıllarda yaptırdığını kabul ediyoruz. Esasen kapı çerçevesini ve korniş altı bordürünü süsleyen motifler, erken devir karakterli olup, benzer tezyinatı Divriği'deki Sitte Melik Türbesinde (590/1193 – 1194), Kayseri Darüşşifasında (602/1205 – 1206) ve Konya'daki Taş Mescitte (612/1215 – 1216) bulmaktayız. Bu husus, Kureyş Baba Türbesinin 13. asrın başlarında yapıldığını teyid eder mâhiyettedir.