SİVAS’TA YATIRLAR Doğan KAYA

SİVAS’TA YATIRLAR

Doğan KAYA

Manevî üstünlüklere sahip bu kişilere ait yatırlar Anadolu'nun dört bir tarafına

yayılmış durumdadır. Sivas da yatırların fazla olduğu yörelerimizden biridir. Yüzölçümü

itibariyle Türkiye’nin ikinci büyük ili olan Sivas’ın ilçe ve köylerinde araştırılmayı

bekleyen onlarca türbe ve makam bulunmaktadır. doğudan batıya, kuzeyden güneye

uzanan istikametlerin güzergâhında bulunmasından, buna bağlı olarak, üzerinde tarih

boyu birçok hadise ve faaliyetlerin yer almasından dolayı bu sonucu tabii karşılamamız

gerekir.

Bugünkü tespitlerimize göre, sadece Sivas merkez ilçedeki yatır sayısı 35’tir.

Bunlardan bazıları hakkında bildiklerimiz efsane şeklindedir. Bazılarını ise tarihi

bilgilerle ortaya koyabiliyoruz.

İnsanlar, yatırları yalnız hacet ve dileklerinin Allah tarafından kabul edilmesi için

değil, aynı zamanda çeşitli hastalıklardan kurtulmak maksadıyla da ziyaret ederler.

Türbede yatan zatın özelliğini kerametleri, yaşayışı, yaşadığı devir, tarikati

belirtmekle beraber halkın ziyaret amacı da onun diğer ulu kişilerden farklı yönünü

ortaya koyar. Biz de Sivas’taki yatırları bu çerçevede gruplandırmaya çalışacağız.

Tespit ettiğimiz yatırların başlıcaları şunlardır:

1. Abdülvahhab Gazi

Kimliği : VIII. yüzyılda yaşamıştır. Asıl adı Abdülvehhab bin Buht-üs-Sünevî

olan Arap’tır. Peygamberimizin sancaktarı ve Battal Gazi’nin silah arkadaşıdır. Ahmet

Turan Gazi ile birlikte şehit olduğu, akarsuyun cesetini şimdiki mevkie getirdiği, bir rüya

sonrası yerinin tespit edildiği anlatılır. Türbesi Yukarıtekke mevkiindedir. Sivas’tan

başka İznik, Elazığ’ın Kale köyü, Bayburt, Akşehir gibi beldelerde kabir veya makamları

vardır.

Kerametleri : 1939 Erzincan depreminde türbesinden çıkıp gökyüzündeki kırmızı

bulutları eliyle uzaklaştırarak, Sivas’ı zelzeleden korur.

93 Harbinde (1877/1878) diğer erenlerle birlikte uzun cübbesi ve yeşil sarığıyla,

Anadolu’nun içlerine doğru ilerleyen Rusların karşısına çıkarak onları durdurur.

Cami imamının rüyasına girerek, camiden eşya çalan hırsızı ihbar eder ve

yakalanmasını sağlar.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Her türlü dileği olanlar, ev sahibi olmak

isteyenler, sünnet olacak çocuklar.

2. Ahi Emir Ahmet

Kimliği : XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır.

Ailesi, Horasan’dan gelip Bayburt’a yerleşmiştir. Sivas’ta Ahi teşkilatının en önemli

temsilcilerindendir. Mevlevî’dir. Türbesi Paşabey Mahallesindedir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : İşlerinin iyi gitmesini isteyen esnaf, çeşitli

dileği olanlar, hasta ve huysuz çocuğunu yedi tekke dolaştıranlar.

2

3. Ahmet Turan Gazi

Kimliği : Asıl adı Ahmeri Terran’dır. Kabri, Soğuk Çermik’in tepesindedir. Bir

çarpışma sırasında bu mevkide şehit olduğu için, buraya defnedilmiştir. Battal Gazi’ye

yenilince, Müslüman olmuş ve onun silah arkadaşlığını yapmıştır.

Kerametleri: Çarpışma sırasında atı, karşıki tepeden yaklaşık 350-400 metrelik

mesafeye sıçrar ve nal izleri hâlâ durmaktadır.

Şehit düşerken kayalardan sular fışkırır ve bugünkü ılıca suyu ortaya çıkar. Ilıca

suyunun şifalı oluşunun sebebi bundandır.

Yukarıdaki tepeden aşağıdaki çermiğe (ılıcaya) kolunu uzatarak abdest alır.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Çocuğu olmayanlar veya olup da

yaşamayanlar (Çocuk olursa adı Ahmet Turan / Ahmet Duran konulur.), ev sahibi olmak

isteyenler.

4. Akarcullah Baba

Kimliği : Ne zaman yaşadığı ve hayatı hakkında kesin bilgi yoktur. Mezarı

Sabahattin Öztürk Spor Salonunun kuzey batısında idi. Şimdi arazi düzenlemesi

sebebiyle ortadan kaldırılmıştır.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Akarcası (sulu yarası) veya kapanmayan

yarası olan hastalar.

5. Ali Baba

Kimliği : XVI. yüzyılda yaşamıştır. Mezarı, Ali Baba Mahallesindeki kendi

adıyla bilinen camidedir. Soyca, Horasan erenlerinden olduğu söylenir. Ali Baba-i Kebir

olarak bilinir.

Kerametleri : Padişahın “Dünyanın en iyi üç nesnesi nedir ?” sorusuna Ali Baba;

“Yemek, içmek, yellenmek” der. Öfkelenen padişah önce onu hapse attırır ancak ilerleyen

birkaç gün içinde ona haklı bulur ve birkaç köyü kendisine bağışlar.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Başı ağrıyanlar, ağzı çarpılanlar, korkanlar,

yedi tekke dolaşanlar.

6. Arap Evliyası /Uyku Evliyası

Kimliği : Türbesi Ece mahallesindedir. Hayatı hakkında bilgi yoktur. Bağdatlı

olduğu, Abdülkadir Geylanî’nin soyundan olduğu söylenir.

Kerametleri : Cesetinin toprak altında kaldığı yer, zamanla çöplük olarak

kullanılmış, mahalleli bir miralayın rüyasına girerek kendisini oradan çıkarttırmıştır.

Türbesinden çıkarak zaman zaman mahalle sakinlerinin gözüne görünüp hayır dualar

etmiştir.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Uyuyamayanlar, ağlaması durmayan

çocuklar, yedi tekke gezenler,

7. Arap Evliyası

Kimliği : Hakkında bilinenler azdır. Bir savaş sırasında şehit düştüğü, Sivas’taki

diğer Arap Evliyası ile akraba olduğu söylenir. Türbesi, Gürsel Paşa Caddesindedir.

Kerametleri : Dilek dilemeye gelenler, mezarın yanında yeni pişmiş ekmek bulur.

3

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Çeşitli dileği olanlar.

8. Arap Şeyhi

Kimliği : Mezarı Paşabey Mahallesindedir. Asıl adı Şeyh Abdullah el-Haşimî el-

Mekkî’dir. Hz. Muhammed soyundan olup rifaî şeyhidir. Sivas Kongresine katılmıştır.

1922’de öldüğünde 100 yaşından fazladır.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Aile geçimsizliği olanlar, felçliler, diğer

hastalar ve yedi tekke gezenler.

9. Aziz Baba

Kimliği : Geçemini çubukçulukla sürdürdüğü için çevrede; “Çubukçu Aziz

Baba” olarak tanınmıştır. Evlenmemiştir. 1944’te ölmüştür. Mezarı Halifelik

Mezarlığındadır.

Kerametleri : Hazine bulunduğu yere gidenler, orada Aziz Baba’nın bastonunun

ucuyla altınları tek tek çıkarttığını görür.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri :-

10. Bun Baba

Kimliği : Türbesi Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesinin bahçesindedir. Mezarın

baş ve ayak kısmında XIII-XIV. yüzyıla ait iki şahide bulunmaktadır. Kim olduğu

hakkında bilgimiz yoktur. Halk, Bun Baba söyleyişinin yanında Mum Baba, Bum Baba

Bön Baba ve Dön Baba da demektedir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Sıkıntısı ve dilekleri olanlar.

11. Çeltek Baba’nın Kardeşi

Kimliği : Türbesi Eski Paşa Hamamının yanındadır. Halkın ifadesine göre Çeltek

köyündeki Çeltek babanın ağabeyidir. Burada şehit düşmüştür.

Kerametleri : Komşuların rüyasına girerek, türbenin temiz tutulmasını istemiştir.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Felç ve sara hasatları, başı ağrıyanlar.

12. Fettah Dede

Kimliği : Akdeğirmen Mahallesinde yatmaktadır. Yanında dört mezar daha vardır

ve bunlara “Fettahlar” denilmektedir. Nakşibendî tarikatinin önde gelenlerindendir.

1863’te vefat etmiştir. Sabırlı ve sakin yaradılışlıdır. Silsilename adlı bir manzum eseri

vardır.

Kerametleri : Şeyh İsmail Hakkı Toprak’ın rüyasına girerek, oldukça hor

kullanılan türbesini mezbelelikten kurtarmasını istemiştir.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri :Sivas’tan Hacc’a gidenler.

13. Göz Evliyası

Kimliği : Hakkında bilgi yoktur. Mezarı, Küçükminare Mahallesindeyken ev

yapımı sırasında kaldırılmıştır. Şimdi yeri belli değildir.

Kerametleri : -

4

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Göz hastaları.

14. Güdük Minare

Kimliği : Türbe Küçükminare Mahallesindedir. İçinde, genç yaşta ölen Eratna

Devletinin kurucusu Alaaddin Eratna’nın oğlu Hasan Bey yatmaktadır (XIV. yüzyıl).

Hasan Bey zeki ve yakışıklı biridir. Sivas Valiliği yapmıştır. Mardin Artuklu beyi Melik

salih Şemseddin’in kızı ile evleneceği sıra Dabaz (Ürtiker / kaşıntı) hastalığından

ölmüştür.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Vücudunda ürtiker / kaşıntı / dabaz olan

kimseler.

15. İhramcızade İsmail Hakkı Toprak

Kimliği : Nakşibendi şeyhidir. 1881-1969 yıllarında yaşamıştır. Mezarı Ulucami

avlusundadır. Yare Yadıgâr adlı bir mevlit kitabı vardır.

Kerametleri : Sivas’ta iken Tokat-Amasya yolunda olan trafik kazasını bilmiştir.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri :-

16. İncili Hanım

Kimliği : Türbesi Atatürk Sağlık Meslek Lisesi içindedir. XVII.-XVIII. yüzyılda

yaşadığı tahmin edilmektedir. söylentiye göre Sokullu Mehmet Paşa’nın kızıdır. Sivas’a

Sarıhatipler (Sarısözen)’e gelin gelirken, cehizinde inci ile işlenmiş yorgan da getirdiği

için İncili Hanım olarak anılmıştır.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

17. I. İzzettin Keykavus

Kimliği : Sultan I. Gıyaseddin Keyhusrev’in büyük oğludur. 1219’da akciğer

vereminden vefat etmiştir. Türbesi Sivas Darüşşifası içindedir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

18. Kadı Burhaneddin

Kimliği : Kadı burhaneddin devletinin kurucusudur. 1345-1398 yıllarında

yaşamıştır. On iki yaşındayken sarf, nahiv, lügat, mantık, hesap, aruz ve hat dersleri

almış, bu alanlarda önemli mesafeler katetmiştir. Bunların dışında ok atma, kılıç

kullanma ve ata binmede hünerini sergilemiştir. On dokuz yaşında Hacc’a gitmiş, yirmi

bir yaşında kadı olmuştur.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Hastalar, dilek sahipleri, geçimsiz eşler

19. Karakaş Baba

Kimliği : Gülyurt Mahallesindedir. Yanında dört mezar daha bulunmaktadır.

Hakkında bilgi yoktur. “Uyku Tekkesi” veya “Çat Baba” adıyla da bilinir.

Kerametleri : -

5

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Sinir hastaları, dilek sahipleri, korkan

çocuklar.

20. Kılavuz Baba

Kimliği : Mezarı Kılavuz Camii girişinde soldadır. Yanında birkaç mezar daha

vardır. Abdülvahhabi Gazi’nin yanında yer aldığı, birliklere kılavuzluk ettiği, yapılan

savaşta şehit düştüğü söylenir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

21. Kırkkızlar

Kimliği : Türbe, Abdülvahhabi Gazi türbesinin güney batısındadır. XVIII.

yüzyılda inşa edilmiştir. Türbede yatanın kim olduğu hakkında bilgi yoktur.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Evde kalmış kızlar, çeşitli dilekleri olanlar

22. Kırklar

Kimliği : Eskiden Çayırağzı Mahallesinde olduğu söylenir. İnanca göre, “kırk

papaz”ın burada bataklığa gömülüp ölmüş yahut “kırk kız”ın burada taş kesilmiştir.

Kırklar adı da buradan gelmektedir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Başında yedi cin dolaşan gelinler.

23. Mur Ali Baba

Kimliği : 1805-1882 yılları arasında yaşamıştır. Asıl Adı Mehmet’tir ve

Kerkük’te doğmuştur. Kadirî şeyhlerinden Şeyh Halis’in yanında yetişmiştir.

Çalışkanlığından dolayı “Mur” (karınca) lakabıyla anılmıştır. Bu söz halk arasında

“Mor” olarak telaffuz edilir. Şeyhinin emri üzerine Sivas’a gelmiş ve buraya yerleşmiştir,

burada vefat etmiştir. Türbesi Kızılırmak Sağlık Ocağının karşısındadır. Tenbihü’s-

Salikin adlı bir eseri olan Mur Ali Baba aynı zamanda şairdir.

Kerametleri : Hastalığına şifa bulamayan Amasya Mutasarrıfı Ziya Paşa’ya

mektup gönderir ve mektup eline geçince iyileşeğini yazar ve dediği gerçekleşir.

Türbedeki ona ait tesbihi çalanın eli-kolu tutulmuş, tesbih kendiliğinden tekrar

tekkede görülmüş.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

24. Numan Sabit

Kimliği : 1692’de Sivas’ta doğmuş, 1764 yılında yine burada vefat etmiştir.

Uluanak Mahallesindeki aile kabrinde yatmaktadır. Şeyh Ahmet Efendi’nin oğludur.

Müderrislik yapan Numan Sabit aynı zamanda âlim ve şairdir. Bir divanı vardır.. Buraya

“Yılancık Evliyası” da denir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Yılancık hastalığına tutulanlar.

25. Nur Baba

6

Kimliği : Mezarı Selçuk İlköğretim Okulu bahçesindedir. Divane derviş

olduğu,pişmiş ekmeğe rağbet etmeyip karnını fırınlardan aldığı hamurlarla doyurduğu

söylenir. Hakkın bilgi bulunmamaktadır.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

26. Sarılık Tekkesi (Emir Arif)

Kimliği : Pulur mahallesindedir. Türbede Ahi Emir Arif yatmaktadır. Bir savaş

sırasında sarılık hastalığına yakalanan Emir Arif ölürken; “Sarılık olanlar mezarımı

ziyaret etsin.” diye vasiyette bulunmuştur. Söylentiye göre Emir Ahmed’in kardeşiymiş.

Kerametleri : Eskiden evin yanında bulunan evdeki tandırdan her sabah sıcak

ekmek çıkarmış ve bu ekmek gelenlere verilirmiş. Birgün hizmetçinin, ekmeklerin o

evden çıktığını söylemesi üzerine, tandır artık ekmek vermez olmuştur.

Tekkeyi ortadan kaldırmak isteyen kişi hemen oracıkta ölmüştür.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Sarılık hastaları.

27. Sıtma Tekkesi

Kimliği : Tekke, Çayyurt Mahallesindedir. Halk burada yatanı Şahap Dede olarak

bilir. Mevlevî şeyhi olduğu söylenir. Ne zaman yaşadığı bilinmemektedir. Mezarının

yerini kendisi tayin etmiştir.

Kerametleri : Beddua etmesi üzerine Pepe Ahmet adındaki bir çocuğu sıtma

tutmuştur, fakat Şahap Dede’nin okuması üzerine çocuk tekrar sağlığına kavuşmuştur.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Sıtma hastaları.

28. Süt Evliyası

Kimliği : Demircilerardı Mahallesindedir. Türbede toplam dört sanduka vardır.

Velinin kimliği hakkında bilgimiz yoktur.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Doğum sonrası göğsüne süt gelmeyen

hanımlar.

29. Şah Hüseyin

Kimliği : Mezar, Atatürk İlköğretim Okulunun bahçesindeyken yol yapımı

dolayısıyla ortadan kaldırılmıştır. Aslında evin sahibi olan kişi, ölünce evinin bahçesine

defnedilmek istemiş. Zamanla halk orada yatan kişiyi erenlerden biri olarak nitelemiş,

mezar yatır haline gelmiştir.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Hastalar ve dilek sahipleri.

30. Şehitler

Kimliği : Şehitler Camiinin karşısında beş mezar olarak bulunmaktadırlar.

Eskiden on mezar olduğu söylenir. Bir rivayete göre, Timur zamanında burada şehit

düşmüşlerdir.

7

Kerametleri : Kabirlerin bulunduğu yere dükkân yapmak isteyen adam, rüyasında

kendisine defalarca ikaz edilmesine rağmen isteğinden vazgeçmeyince, çalışırken düşüp

ölmüştür.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Dilek sahipleri.

31. Şemseddin Sivasî

Kimliği : 1520’de Zile’de doğmuş, 1597’de Sivas’ta vefat etmiştir. Asıl adı

Ebü’s-Sena Şeyh Şemseddin Ahmed Es-Sivasî’dir. Sivas’ta “Karaşems” olarak bilinir.

Babası Ebulbereket Mehmet Efendi, Halvetî tarikatindendir. Kendisi de Halvetiye

tarikatinin Şemsiye kolunu kurmuştur. Sivasî, Amasya, Tokat ve İstanbul’da ilim ve

tarikat yolunda mesafeler almış, müderrisliğe kadar yükselmiştir. Manzum ve mensur 30

eseri vardır.Meydan Camii avlusundaki bugünkü türbe 1600’de yapılmıştır. Türbede

diğer aile fertlerine ait yirmi sanduka bulunmaktadır. Sivas’ta yakın zamana kadar,

Hacc’a gidenler Şemseddin Sivasî’nin türbesi önünden uğurlanırdı.

Kerametleri : -

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Hasta çocuklar, dilek sahipleri.

32. Şeyh Akbaş Baba

Kimliği : Türbesi Demircilerardı Mahallesindedir. Türbenin XVIII. yüzyılda

yapıldığı tahmin edilmektedir. Hakkında bilgi yok denecek kadar azdır. Halkın inancına

göre Akbaş Baba , Peygamberimizin sancaktarıdır. Sivas’ta şehit olunca sancağı elinden

Abdülvahhabi Gazi almıştır. Akbaş Baba’ya “Küt Evliyası” da denilir. Türbede

kendisinin haricinde Akbaş Baba’nın yakınlarına ait olduğu tahmin edilen dört mezar

daha vardır.

Kerametleri : Türbenin yanındaki çeşmeden abdest alıp tekrar türbeye girermiş.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Üç-dört yaşına geldiği halde yürüyemeyen

çocuklar.

33. Şeyh Çoban

Kimliği : Türbesi Şeyh Çoban Mahallesindedir. Türbede Şeyh Çoban’ın

sandukasının haricinde bir sanduka daha vardır. XII. yüzyılda yaşadığı sanılan Şeyh

Çoban’ın asıl adı Şeyh Hüseyin Raî’dir. Babasının çok sayıdaki sığırını güttüğü için raî

“çoban” olarak tanınmıştır. Büyük mutasavvıf Ebü’l-Vefa’nın yedinci halifesidir. İslâmı

yaymak ve gönüller fethetmek için Horasan’dan Sivas’a gelen bir Alperen olduğu

söylenir.

Kerametleri : Mezarının başında bulunan tokmak, bir savaş çıktığından ortadan

kayboluyormuş. Bu tokmak Gökmedrese’ye götürülmüş daha sonra tamamen

kaybolmuştur.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Hastalar, çocuğu olmayanlar, felçliler,

işinde bereket umanlar.

34. Şeyh Erzurumî

Kimliği : Sivas Otogarının doğusunda bulunan türbenin XIII. yüzyılın sonlarında

inşa edildiği sanılmaktadır. Erzurumî, halkın ifadesine göre, din uğruna çarpışan cengaver

bir yiğittir. Türbenin yanında bulunan kuyu, bugün kapanmıştır.

8

Kerametleri : Erzurumî’nin 40-50 adamı muhtelif zamanlarda türbenin etrafına

çadır kurar ve onu yalnız bırakmazlarmış.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Gözü şaşı çocuklar, dilek sahipleri.

35. Yüğrük Şah

Kimliği : Türbe şimdiki PTT Başmüdürlüğünün bulunduğu yerde iken bugün

yoktur. Hakkında bilgi yoktur.

Kerametleri : Birgün hanımına helva yaptırıp bir anda, o sırada Hac’da bulunan

efendisine ulaştırır.

Ziyaret edenler ve ziyaret sebepleri : Yürümesi geciken çocuklar.

Bu zatların halkın gönlüne taht kurmalarında, onların hayattayken gösterdikleri

birtakım olağanüstülüklerin yani kerametlerin rolü büyüktür. Ne var ki hepsinin keramet

sahibi olduğunu söylememiz mümkün değildir. Nitekim yukarıda işaret ettiğimiz gibi,

Sivas’ta yatmakta olan zatlar sadece bir din adamı, bir mutasavvıf değil bunların dışında

bey, paşa, kadı, âlim, şair yahut sıradan insanlar da olabilmektedir. VII. yüzyıldan XX.

yüzyıla kadar muhtelif yüzyılllarda yaşamış olan bu kişilerin şöhreti, insani yaşayışı veya

talihsiz hayatı onların sevilmelerinde önemli rol oynamıştır. Bir kısmı hakkında bilgi

bulunmamakla beraber halk onun yattığı yeri kutsal, içinde yatanı aziz ve mübarek

bilmiş, hakkında menkabeler vücuda getirmiştir.

Tekkelerin ziyaret edilmeleri, onların vasıtasıyla Allah’tan şifa ummaları geleneği

Anadolu’da yüzylıllardır sürdürülen bir gelenektir. Ancak önceki yüzyıllara oranlar

günümüzde, tekkelerde yapılan bu ameliyeler pek azalmıştır. Buna rağmen yatırların

toplum üzerindeki etkileri hâlâ sürmektedir. Halk, gerek şehir merkezinde gerekse -

pekçok beldede olduğu gibi- yüksekçe bir tepede mekan tutmuş olan mübarek şahısların

o beldenin koruyucuları olduğuna, inancı tamdır.

Uzun Ali Dede

İzmir – Urla’da Üçdeğirmenler mevkiinde , eski süt pınarının hemen yanında bir duvar dibindedir.

İzmir’in Urla ilçesinde Üçdeğirmenler mevkiinde , eski süt pınarının hemen yanında bir duvar dibindedir.
Uzunali Dede kimliği hakkında bilgi yoktur. Bazı insanların Süt dede diye de andığı dedenin dilekleri yerine getirdiği inancıyla kabir başına mum dikip, adak adadığı görülmektedir.

Alihan Baba Türbesi ; İzmir – Tire

Alihan Baba Türbesi ; İzmir – Tire İlçesinde Yeni camiinin güneyinde Alihan sokak’da

Aydınoğulları ile Horasandan gelen Alihan Babaya aittir. Evliya Çelebiye göre Alihan Baba Tire ve çevresinde bazı yapılar ile vakıflar yapmıştır.
Alihan Zaviyesi, her ne kadar vakıf kayıtlarında ve sicillerde Beylik Döneminin erken isimlerinden olan Alihan Baba Sultan üzerine kayıtlı ise de büyük olasılıkla daha önceye uzanmaktadır. Zira, Alihan’ın babası Ahi Mehmet’in de bir zaviyesi vardır. Ve bu zaviye oğlu Alihan’a kalmıştır. Bu zaviye, Beylikler Devrinden günümüze ulaşmış en önemli ve en eski zaviyedir. İki katlı bir yapı olup Alihan Sokak’ta bulunan zaviyenin alt katı türbedir. Zaviye girişi güney cephedendir. Alt kat güney batı köşesine yerleştirilen beş basamaklı merdiven oldukça dardır. Merdivenden sonra ana mekan öncesi tonoz yapılı bir girişe ulaşılmaktadır. Girişin kuzey yönünde mihrabi görüntülü bir ocaklık vardır. Batı duvarında önceleri pencere olma olasılığı bulunan bir niş yer almaktadır. Giriş bölümünün doğusunda bir kemer vardır. Kemerin kuzey ve güney cephelerinde derinlikli, oldukça uzun ve dar birer ışıklık bulunmaktadır. Zaviye kare plana yakın bir şemaya sahiptir. Kuzey ve doğu cephesi evlerle çevrili olan zaviyenin batı ve güneyinden yol geçmektedir. Türbede Alihan’ın oğlu Hoca Hasan yatmakta, ancak halk bu türbeye Alihan Türbesi demektedir. Türbe kare planlı olmakla birlikte zaviyenin batıdan sokulmasıyla planı dikdörtgensel bir görüntüye dönüşmektedir. Türbe kapısı doğu yönündendir. Güney ve doğuda mazgal tipi birer pencere yer almaktadır. Bina, dış cepheden farkedilemeyen konut tipi bir görüntü içermektedir. Türbede 1330 yılında ölen Hoca Hasan’ın dışında kitabesiz bir mezar daha vardır ki, muhtemelen Hoca Hasan’ın eşine aittir. Alihan’ın Tire halkı içinde hala yaşayan inançlara kaynaklık ettiği söylenebilir. Mesela, eşyalarını kaybedenler,
“Ali Dede, veli dede
Üç kulhüvallahi bir elham adağım olsun Kayıbımı buluver Alhan Dede.”
diyerek, Alihan Dede’den yardım isterlerdi. Hatta, Tireliler, 1916 yangınının tüm Tire’yi yok etmesini onun önlediğine inanırlar.
Alihan’ın Tire’deki merkez zaviyesi dışında, Orta Medrese ile Kırtepe ve Yeğenli zaviyeleri de vardır. Şehri ikiye ayıran Tabakhane Deresinin önemli sayıdaki köprüleri Alihan adına 1334 tarihini taşımaktadır. Evliya Çelebiye göre Aydınoğulları ile Horasan’dan gelen Alihan Baba Sultan Tire ve Aydın’da birçok eser yaptırır. Aydın’daki külliye Alihan Camii, Alihan Medresesi ve oğlu İsmail için inşa ettirdiği türbeden oluşur. Aydın’da da Tire’de olduğu gibi Alihan Türbesi olarak bilinen yapıda diğer oğlu Şeyh İsmail yatmaktadır. 1391 tarihli kitabeye sahip olan bu türbe Alihan sokakta yer almaktadır.

Yalınayak Dede – Çandarlı- ( Dikili )

Yalınayak Dede – Çandarlı- ( Dikili )
İzmir ilinin Dikili ilçesinin Çandarlı–Dikili asfaltından doğu istikametinde yaklaşık 4 km. sinde Yalınayak Dede Türbesi tabelasını görürsünüz . Tabeladan bir km. içeride toprak yoldan türbeye ulaşırsınız.. Dede hakkında somut bilgi bulamadık. Yalınayak Dede türbesi geçirdiği yangından sonra Çandarlı belediyesi tarafından onarılmıştır. Asırlık ağaçlar dikkat çekmektedir.

COGİ BABA

COGİ BABA 

COGİ BABA’NIN KİMLİĞİ HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA

Aleviler tarihte pek çok acılar çektiler. İnançları nedeniyle pek çok saldırıya uğradılar, sayısız can yitirdiler. Yitirdiklerini yüreklerine gömdüler, geleceğe taşıdılar, ölümsüzleştirdiler. Şeyh Bedrettinleri, Pir Sultanları, Nesimileri ve daha nicelerini böyle taşıdılar geçmişten geleceğe. Bu kayıplarını hep isimleriyle yad ettiler. Zaman geldi, bir büyük acı daha yaşadılar, o acıda kaybettikleri canlarını, türkülerini bu kez isimleriyle değil o tarihle sırtladılar, geleceğe götürüyorlar.



2 Temmuz’da canlar “türkü” oldu, semaya dizildi.



2 Temmuz’larda türkülerin yakıldığı yerde olmadan duramayan aleviler bir süredir oradan bir başka yere “Cogi Baba”ya uğramadan dönemez oldular ocaklarına.



Canlarının anısına “Cogi Baba”nın suyu başında türkü söyler oldular bir süredir.



Mustafa Sarıgül’ün maddi katkılarıyla yükselen “COGİ BABA KÜLTÜR MERKEZİ ve CEMEVİ”nin yanıbaşında 2 Temmuz’un burukluğuyla canlarla bir arada olmanın mutluluğunu festivalleştirip gelenekselleştirdiler.



Bu güzel etkinlik ilk kez 14 Temmuz 2005 tarihli Radikal Gazetesinde Celal Başlangıç’ın “Cogi Baba Can Veriyor” başlıklı yorum haberiyle Cogi Baba’nın ününü Anadolu’ya hatta yurt dışına taşıyıverdi.



Celal Başlangıç bu haberinde “Cogi Baba kimdir” sorusuna da yanıt arıyordu.



Kimi görsek, "Kim bu Cogi Baba? Ne zaman yaşamış? Nereden gelmiş? Ne yapmış?" gibi sorular soruyoruz. Ama doyurucu bir yanıt almak mümkün değil. Hatta biraz yaşlı olanlar, "Ne yapacaksınız kim olduğunu. İnanın yeter" diye kızıyor.



Böyle anlatıyor Celal Başlangıç tanık olduğu olayları. Kalemine, diline sağlık.



Anlatıyor da, omuzlarımıza da bir sorumluluk yükleyiveriyor. Soruyor, önüne gelene, “Cogi Baba kimdir” diye ve sorusu ortada kalıyor. Bu sorunun yanıtını vermek Cogi Baba”lılara düşer. Madem Cogi Baba köyü her yıl 2 Temmuz’da yakılan türkülerini yad eden Alevilere bir günlüğüne ev sahipliği yapacak, ve madem bu misafirlik Cogi Baba’nın hatırınadır, bu sorunun cevabı da verilmeli.



Celal Başlangıç “kimdir Cogi Baba” sorusuna aldığı bazı yanıtlara yer vermiş yazısında.



Bazıları, Cogi Baba Horasan'dan gelen erenlerden biri. Soyu Sülale-i Ehlibeyt'e dayanır. 12 İmamların neslindendir" diyor.



Rıfat Işık'a göre Cogi Baba adını bu yörede yaşayan Rumlar ve Ermeniler vermiş. Çok iyi kılıç kullanan, aynı zamanda filozof olan, adil bir yargıç olarak sorunları çözen, halkın derdine deva olan diye tanınıyor.



Celal Başlangıç’ın yazısına bir internet forumunda şöyle bir itiraz geliyor. “Yazar, Cogi Baba'nın kim olduğunu kimsenin bilmediğini yazıyor. Oysa ...İmranlı ve Köyleri Kültür Dayanışma Derneği yöneticilerine sorsaydı Cogi Baba'nın kim olduğunu öğrenirdi. Cogi Baba’nın asıl adının Kasım Cogi olduğunu, “



Bir gazete haberi ve bir eleştiri yorumda Cogi Baba’nın kimliğine ilişkin üç farklı anlatım çıkıyor karşımıza.



Bazıları, “Cogi Baba Horasan'dan gelen erenlerden biri. Soyu Sülale-i Ehlibeyt'e dayanır. 12 İmamların neslindendir" diyor.



Kimi “Cogi Baba adını bu yörede yaşayan Rumlar ve Ermeniler vermiş. Çok iyi kılıç kullanan, aynı zamanda filozof olan, adil bir yargıç olarak sorunları çözen, halkın derdine deva olan diye tanınıyor,” diyor.



Kimi ise “Cogi Baba’nın asıl adının Kasım Cogi olduğunu, bir özgürlük savaşçısı olduğunu” söylüyor.



Burada “Kasım Cogi” adını aklımızda tutarak irdelemelerimizi sürdürüyoruz.



Her üç anlatım da kendi içlerinde doğruları ve yanlışları barındırıyor.



Cogi Baba’nın kimliği hakkında ilk detaylı inceleme denemesini köyümüzün büyüklerinden Sn. Hüseyin Özten Yünören Köyü İncelemesi adlı kitabında yapmıştır. Özten Kitabında yazılı bir kaynak bulunmadığını, belirtmiş, anlatımlar, varsayımlar ve rivayetlerin ortak noktalarına dayanarak gerçeğe yakın bir sonuca ulaşmanın mümkün olduğu düşüncesiyle hareket etmiş ve rivayet ve anlatımlardan üç tanesini ele alınmaya değer bulmuştur.



Hüseyin Özten’in anlatımları, kitabından naklen internet sayfalarında yaygın olarak yer aldığından burada ayrıntıları üzerinde durmayacağız. Ancak kendilerinin Seyyid el Kirzi hakkındaki bahsi yazımız açısından önem taşımaktadır.



Hüseyin Özten, Cogi Baba’nın Erzincan’ın İliç ilçesinde bulunan Seyyid el Kirzi türbesinde seceresi bulunduğu yönündeki duyumlar üzerine yaptığı araştırmada bunu doğrulayacak belgeye ulaşamadığını anlatmaktadır.



Konuyla ilgili olarak İliç Kaymakamlığının resmi internet sayfasında yer alan şu bilgiler Hüseyin Özten’in açıklamalarıyla önemli ölçüde örtüşmektedir. Bu bilgilerden secerenin varlığının resmi olarak kabul gördüğünü anlıyoruz.



(Burada yer alan tarihlere ilişkin Bilgilerle yukarıda ismi telafuz edilen Kasım Cogi hakkında Fuat Köprülü’nün kitabında karşılaştığımız ve aşağıda ayrıntılı olarak açıklayacağımız tarihlerin aynı döneme denk gelmesi Hüseyin Özten’in anlatımlarının doğruluğunun bir kalemde yadsınamayacağını ortaya koymaktadır.)

Kaymakamlığın internet sayfasında Seyyid Seyh Hasan El Kirzi’nin Hayatı şöyle anlatılmaktadır.

Sultan Alparslan’ın Malazgirt Zaferinden (1071) sonra Anadolu içlerine Doğu ve Güneydoğu İslam Aleminden Anadolumuzu İslamlaştırmak Bizansı buralardan temizlemek için Horasan, İrak, İran,Türkistan ve Buharadan birçok veli Dervişler bir kısım şehir ve uç beylere kadar gelip yerleşip faaliyetlerini buralarda sürdürmüşlerdir.

Bu şeyh ve velilerden biriside Balkaya (Kirzi) köyünde meftum bulunan Seyyid Seyh Hasan El Kirzi dir.Horosan Bölgesinden Kemah’a gelmiştir.Burada yerleştikten bir müddet sonra Kemahın ileri gelenleri ve Devlet Yetkililerinin huzurlarında kendi mezhebini isbat edip Peygamberler sülalesinden (Ehli Beyt’ten) geldiğini ve Hz.Hüseyinin 27’nci torunu olduğunu kanıtlamıştır. Kemahın ileri gelen devlet yetkilileri Şeyh Hasan’ın Elhi Beyt neslinden geldiğini ve Büyük Bir Veli (Allah Dostu) olduğunu anladıktan sonra bu Zatı Kirzi Kariyesi (Balkaya Köyü) ne göndermişlerdir. Ayrıca Seyyit Şeyh Hasan El Kirzi bu topraklara gelirken Kemah’taki devlet yetkilileri tarafından bu toprakların her türlü tasarrufunun kendisine verildiğini 850 yıllık seceresi (Soy Kütüğünden) anlıyoruz.

Bu bilgiler yazımızın ilerleyen bölümlerde başka kaynaklardan aktaracağımız bilgilerin mantıksal olarak bütünleşmesine katkı sağlamaktadır.

Hüseyin Özten Cogi Baba’nın kimliğiyle ilgili iki farklı bakış açısına işaret ettiğini düşündürten, Köyün büyüklerinden Hüseyin Korkmaz’dan naklen şöyle bir olay anlatmaktadır.



“1930’lu yıllarda Mahmut Demir’in evindeyken Karacaören Nahiye Müdürü geldi. Cogi Baba hakkında bilgi istedi. Mahmut Demir, Sabeye bakmakla görevli ailenin Avşar köyünde şıhlar olarak anıldığını, onlardan bilgi alınabileceğini anlattı. Müdür bu ailenin büyüğü olan Şıh Hüseyin’i acele getirtti. Sert ve kırıcı davranan müdür karşısında Şıh Hüseyin’in bocalayarak Cogi Baba’nın 11. imam Hasan ül Askeri’nin torunu olduğunu ve kendilerinin Cogi Baba’nın soyundan olduklarını anlattı. Müdür, soyağacı, şecere gibi birşeyler istedi. Şıh, Hacı Bektaş dergahından onaylı bir belge gösterdi. Belge, Şıh ailesinin Cogi Baba türbesinin hizmet ve korumasını yapmakla görevlendiriliğine ilişkin bir icazetname idi. Müdür bunun Cogi Baba’yı tanıtan bir belge olmadığını, halkı kandırıp sömürmek için uydurulmuş bir belge olduğunu sert ve kırıcı bir üslupla söyleyip hakaret etti. O yıllar tekke, zaviye ve türbelerin kapatıldğı ve ziyaretgahların yasaklandığı yıllardı. “



Gerçekten de Avşar Köyünden Şıh ailesinin elinde böyle bir belge bulunduğu söylentisi yaygın olmakla birlikte bugüne kadar bu belgenin kendisini görmeyi, mahiyetini öğrenmeyi başaramadık.



Hüseyin Özten’in Kitabıyla aynı günlerde Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisinin Haziran 2003 tarihli VII. Cildinin 1. Sayısında Doçent Dr. Ahmet Gökbel İmzalı “İmranlı’nın İnanç Coğrafyası Ve İlçedeki Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç Ve Uygulamalar” başlıklı inceleme yazısı yayınlanmıştır. Bu yazıda Cogi Baba ve Cogi Baba Çeşmesi hakkında şu bilgilere yer verilmektedir.

Cogi Baba: Avşar Köyü sınırları içinde yer alan Cogi BabaTürbesi, konum itibariyle köyün güney batısında bulunur. Türbe içinde Cogi Baba’ya ait olduğu belirtilen bir mezar vardır. Ayrıca türbe içerisinde duvarda asılmış bir Kuran-ı Kerim, On İki İmama ve Hz. Ali'ye ait olduğu söylenen resimler bulunmaktadır.

Edindiğimiz bilgiler ve gözlemlerimiz, türbenin çevrede herkes tarafından bilindiği ve yoğun bir ziyaretçi akınına uğradığını göstermektedir. Cogi Baba'nın hayatı hakkında o çevredeki insanların anlattıklarından başka kesin bir bilgiye ulaşmamız mümkün olmadı. Bölgedeki insanların anlattıklarına göre, Coğ Baba ya da Cuva Baba diye de bilinen Cogi Baba, Horasan erenlerinden aynı zamanda Battal Gazi'nin askerlerinden olan kahraman bir erdir. Burada Ermenilerle yapılan bir savaşta şehit olduğuna ve bugünkü türbenin bulunduğu yere gömüldüğüne inanılmaktadır. Ayrıca Cogi Baba’nın, Abbasiler zamanında yaşanan fetih hareketleri sebebiyle bu bölgeye gelip burada şehit olduğunu söyleyenler de vardır.

Cogi Baba’nın, Zara’nın manevi mimarı ve koruyucusu olarak kabul edilen Şeyh Merzubân Veli hazretleri gibi Sülâle-i Resul’den olduğu şeklinde de rivayetler vardır. Zira Osmanlılar döneminde Seyyid olanlara, sancak verilmesi âdettendi. Bu nedenle Osmanlı Devleti, Cogi Baba’nın torunlarına, ellerindeki şecereye binaen sancak verdiği ancak söz konusu sancağın daha sonra Şarkışla'nın Ağcakışla bucağına bağlı Alaman köyüne götürüldüğü ve şu anda elde mevcut olmadığı anlaşılmaktadır....”

Bu makalede Cogi Baba hakkında yöre insanından sorulmak suretiyle derlenen bilgiler bir araya getirilmiş olup Cogi Baba Türbesi ve Çeşmesi hakkında bilgilerin tamamı yöre insanının görüşleriyle uyuşmaktadır.

Cogi Baba pek çok yazı ve incelemenin konusu olmuştur.



Zara Haber adlı kültür ve haber dergisinin “Zara’da Ziyaret Yerleri” Başlıklı yazısında Cogi Baba başlıklı bölümde şunları okuyoruz.



“Cuva ( Coği ) Baba Ziyareti : Bu türbe, bugün İmranlı ilçesi Karacaören bucağı sınırları içerisinde kalmasına rağmen, mevki itibarıyla Karasırt köylerine, Kömüşlük, Kızılkale, Girit’e çok yakındır. Bu bakımdan Zaralı köylüler tarafından da ziyaret edilir. Cuva Baba, köy muhtarı Halil Şenol’un ifadesiyle Horasan’dan gelmiştir. Şeyh Merzuban Veli gibi Sülale-i Resuldendir. Zira “seyyid” olanlara Osmanlılar döneminde “sancak” verilmesi adettir. Ellerindeki “şecere”den dolayı Cuva Baba’nın bu köyden Şarkışla’nın Alman köyüne yerleşen torunlar olduğu sanılmaktadır.



Türbenin biraz aşağısında şifalı olduğuna inanılan soğuk bir su çıkar. Çevre köylerden türbeye her mevsimde çok sayıda ziyaretçi gelir. Adak kurbanları kesilir, yemek pişirilir, köy halkına ve ziyaretçilere dağıtılır. Köylülerin söylediklerine göre, bir derdi veya hastalığı olanlar, çocuğu olmayanlar, özellikle felçli hastalar, türbeyi ziyaretten sonra Allah’ın, izni Seyyit Cuva Baba’nın himmetiyle şifa bulurlarmış”

Tarafımızdan yapılan araştırmalar sonucunda Cogi Baba adının geçtiği tarihi kıymeti olduğuna kanaat getirdiğimiz başkaca iki adet belgeye daha rastlanmıştır. Bunlar iki önemli Halk Ozanı’nın deyişleridir. Bunlardan birincisi Kul Himmet’tir.

Kul Himmet ve Kul Himmet Üstadım konusunda bugüne kadar en önemli çalışma, Türk folklorunun önde gelen isimlerinden İbrahim Aslanoğlu tarafından gerçekleştirilmiştir. Aslanoğlu, çalışmasında şiirleri mahlaslarına göre ayırmış, gerek şiirlerinden gerekse tarihi vesika ve derlemelere dayanarak bu isimler hakkında yorum ve değerlendirmeler yapmıştır.

Kul Himmet, XVI.-XVII. yüzyıllarda yaşamıştır. Mezarı, doğduğu yer olan Tokat'ın Almus ilçesinin Görümlü köyündedir. Köylüleri onu, Bektaşi tarikatinin Erdebil Tekkesi'ne bağlı Safeviye koluna bağlar. İnancından dolayı çileli bir hayat geçirmiş, zindana atılmıştır. Ölümüyle ilgili kesin bilgiler olmamakla beraber, uzun süre kaçak yaşayıp köyünde vefat ettiği tahmin edilmektedir.



Kul Himmet’in Arif Sağ tarafından ölümsüzleştirilen şu deyişini bilmeyen alevi yoktur.



Pir bugün bize geldi,

Gülleri taze geldi,

Önüsüre Kamber'i,

Ali Mürteza geldi.

La İlahe İllallah,

Hak La İlahe İllallah.


Kul Himmet Üstadım’ın pek çok yatırı ve ziyareti saydığı çok uzun bir şiiri bulunmaktadır. Bu şiirde Cogi Baba hakkında yazılmış bulunan bölümü şöyledir.

Kara Cöğü Gonca gülün harmanı,

Ahmet Dede okur aşkın fermanı,

Pire Dede yetmiş Derdin dermanı,

Karlık Baba peyik salmış erlere.



Onaltıncı, onyedinci yüzyılda yaşadığı sanılan büyük alevi ozanı Kul Himmet’in bu şiirinde Cogi Baba’dan bahsediliyor olması, Cogi Baba’nın günümüzden yaklaşık 400 yıl önce de bugünkü kadar ünlü bir şahsiyet olduğunu ortaya koymaktadır.



Cogi Baba adının deyişlerinde geçtiği ikinci Halk Ozanı Aşık Karaoğlan’dır. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Dç. Dr. Doğan Kaya tarafından kaleme alınan “Aşık Karaoğlan’ın Şiirlerinden Babalar” başlıklı makalesinden Aşık Karaoğlan hakkında şunları öğreniyoruz.

“XVIII. yüzyılın en büyük ozanlarındandır. 1690’de Zara’nın Akören köyünde doğmuştur. 1765 yılında Akören’de vefat etmiştir.

Daha ziyade yaşadığı coğrafyada ün kazanan Karaoğlan’ın anlatımı duru ve sadedir. Şiirlerinde Anadolu Türkçe’sini nakış nakış işlemiştir. Dili o kadar sadedir ki, şiirlerini okuyanlar onu günümüz şairlerinden birisi sayar. Karaoğlan sürgüne gönderilenler arasındadır ve Tokat’ta sürgün edilmiştir. Bu yüzdendir ki, kimi zaman Karacaoğlan’daki sevgi derinliğini, kimi zaman Dadaloğlu’ndaki coşkuyu, Seyranî’deki pervasızlığı, Ruhsatî’deki Anadolu insanının tabiiliğini ve saflığını, kimi zaman da Yunus’taki inancın güzelliğini ve zenginliğini yakalamıştır. Pek çok şiiri tespit edilemediği için kaybolmuştur. Elimizde üç yüz kadar şiiri mevcuttur. Bunların orijinali Eymir köyünden Molla Hasan’da idi. Vefatından sonra çocuklarının eline geçmiş ve onlar da Almanya’ya gitmişler. Şiirleri Molla Hasan, Latin alfabesine aktarmıştır. Mevcut şiirleriyle dahi hak ettiği dereceyi alacağına inanıyoruz. Şiirleri yaşadığı zamanı aktarması yönünden bir bakıma belge hüviyetindedir.“

Yazar Doğan Kaya, şiirlerde adı geçen tüm babalar hakkında tek tek bilgi verirken Cogi Baba hakkında „Karacaören civarında yatmaktadır“ şeklindeki açıklamayı yapmaktadır.



İçinde Cogi Baba (Cuva Baba) adının da geçtiği bu uzun şiirin konumuzla ilgili bölümünü aşağıya alıyoruz.



Erenlerin sözü gerçek

Ab-ı hayat doldur içek
Derdime çare pir köçek

Cuva Baba derman eyle



…



Şeyh Merzuban, Seyit Cuva pirimiz

Adem Veli, Hasan Baba dürümüz

Pir Köçek’tir esrarımız sırrımız

Gönüller sultanı Bahattin Veli



Aşık Karaoğlan’ın şiirlerinde Cogi Baba’nın adı iki yerde geçmektedir. Bunlardan birinde Cogi Baba’nın adı Zaranın Manevi Kurucusu olan, inanışa göre Sülale-i Resul’den olan Horasan Ereni Şeyh Merzuban’ın adı ile bir arada zikredilmektedir. Bu dörtlükte Cogi Baba’nın “seyit” olduğu da vurgulanmıştır.



İkinci bahiste ise “Erenlerin sözü gerçek, Ab-ı hayat doldur içek” şeklinde bir beyitin devamında Cogi Baba adına yer verilmiştir. Bu beyitte geçen “ab-ı hayat” Cogi Baba çeşmesi akla geldiğinde coğrafi ve tarihi bilgilerimizi çarpıcı bir şekilde teyit etmiş olmaktadır.

Cogi Köyünden Sabit Yılmaz’ın tespit ettiği ve tarafımıza ilettiği bir bilgi de İsmet Miroğlu’nun kaleme almış bulunduğu “Kemah Sancağı Tarihi” adlı kitabın 82. sayfasında karşımıza çıkmaktadır. İmranlı’nın hemen tüm köylerinin Osmanlı kayıtları üzerinden tarihçelerinin özetlendiği bu kitapta adı “Çoğu” şeklinde ifade edilmiş bulunan köyün “Cogi” köyü olduğu anlaşılmaktadır. Yani Cogi köyünün bundan 485 yıl önceki adının da bugün bilinen “Cogi” adıyla aynı olduğu İsmet Miroğlu’nun çok büyük emek sonucunda ortaya koyduğu bu eserinden kuşku götürmez biçimde anlaşılmaktadır. İsmet Miroğlu’nun bu çalışmasında köyün nüfusunun 1530’da üç türbedar, 1568’de 6 hane, 6 evlenmemiş erkek, yine 1591 yılında 6 hane ve 6 evlenmemiş erkek olduğunu öğreniyoruz.

Bu vesikanın işaret ettiği tarihten önceki 400 yılı aşkın dönemde hiçbir kaynakta Cogi adıyla karşılaşmıyoruz. Yukarıda aklımızda tutmak için altını çizdiğimiz “Kasım Cogi” adının izini sürdüğümüzde, bu isimle Fuat Köprülü tarafından kaleme alınan İlk Türk Mutasavvıfları adlı kitabın (Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar – M. Fuad Köprülü – Akçağ Yayınları 2003) Ahmet Yesevi’nin hayatının anlatıldığı bölümde karşılaşıyoruz.

Fuat Köprülü’nün kitabında Kasım Cogi hakkında aşağıda ayrıntılarına yer vereceğimiz bilgilerin var olduğunu eski Diyanet İşleri Başkanı Süleyman Ateş’in Vatan Gazetesinde 2.11.2004 tarihinde yayınlanan “Makam Sahibi Bir İmam” başlıklı makalesinden öğrendik. Bu makalede Cogi adı tıpkı köyümüzün adı gibi C O G İ şeklinde türkçeye çevrilmiştir. Cogi sözcüğünün bu şekilde Süleyman Ateş gibi eski yazı konusundaki bilgisi tartışma götürmez bir bilim adamı tarafından ortaya atılmış olması buradaki görüşleri kaleme alma cesaretimizi artırmıştır.

Ağdalı bir dille kaleme alınan kitaptaki satırlarda Kasım Cogi hakkında şu bilgileri ediniyoruz.



Türk Tasavvufunun kurucusu kabul edilen Ahmed Yesevi Hoca Yusuf Hemedani adlı kişinin üçüncü halifesidir. Ahmed Yesevi gibi Cogi adının geçtiği metni kaleme almış bulunan Abdülhalık Gucduvani de Yusuf Hemedani’nin dördüncü halifesidir.



504 Ramazanının on birinci Çarşamba (25 Mart 1110) günü Sultan Sencer Semerkand’de bulunan Kasım Cogi’ye bir mektup göndererek Şeyh Yusuf Hemedani hakkında bilgi ve duygularını bildirdikten sonra, tekkenin dervişleri için 50.000 altın gönderiyor ve Allah’ın gösterdiği doğru yoldan ayrılmayan bu büyük şeyhin hayat tarzını bildirmelerini ve şeyhten kendisi için Fatiha niyaz etmelerini ilave ediyor.



Şeyh Yusuf bu esnada müridleriyle görüşmek üzere Hoca Abdullah Berki’nin hücresine gelmiştir. Hoca Hasan Endaki, Hoca Ahmet Yesevi, Hoca Abdü’l-Halık Gucduvani ve daha başkaları hep orada hazırdırlar.



(Cogi’nin) Müritleri Sultan Sencer’in arzusunu bildirdiler, o da onun işi için bir Fatiha okumuştur..



Sonra Sultan Sencer’e gönderecek yanılgıdan ve hatadan başka bir fiili olmadığını söylemiştir.



(Kasım Cogi’nin) dervişlerinin ricası üzerine “Şer’i Nebevi’ye uygun bizde ne gördünüzse yazınız” demiştir. Bu müsaadeye dayanarak dervişler onun yaşantısını yazıp Sultan Sencer’e (Büyük Selçuklu Hükümdarı) gönderdiler.



Daha hayatında Abdü’l-Halık Gucduvani ondan halifelerini sormuş, ve şu cevabı almıştı.



“Benim halifem Hoca Abdullah Berki olacak, ondan sonra Hoca Hasan Endaki, ondan sonra da Ahmed Yesevi olacaktır. Hilafet nöbeti Ahmed Yesevi’ye erişince, Türkistan Vilayetine sefer edecek ve halife sen olacaksın.”



Gerçekten de öyle oldu. Vefat edeceği gün, arkasını miraba verdi, ashabına su ısıtmalarını emretti, sonra yüzünü dört halifesine ve orada hazır bulunanlara dönerek “Makamınızda Abdullah Berki’yi bıraktık, ona uyunuz, karşı gelmeyiniz. Sultan Sencer için (Kasım Cogi’nin dervişleri aracılığıyla) yazdığımız adabı müridlere ve ashabınıza söyleyiniz” dedi ve Ahmed Yesevi’ye dönerek Sure’i Fatır’ı, Yasin Suresini, Ve’n-Nazi’at suresini okumasını emretti. Hatm bitince, bir feryattır koptu, ...



Devrinde büyük şöhret kazanan Yusuf Hemedani gözlerini kapadığı zaman, onun geniş şöhretinden bir çok şeyler halifelerine de geçmiş, onlar da az zamanda büyük bir ün kazanmışlardı.r



Anlatımdan çıkan özet sonuca göre, Büyük Selçuklu Hükümdarı Sultan Sencer’in Kasım Cogi’yi,Türk Tasavvufunun Kurucusu Ahmed Yesevi’nin Selefi olan Hoca Yusuf Hemedani hakkında kendisine bilgi getirmek üzere görevlendirecek kadar kendisine güven duyduğu bir kişilik konumunda karşımıza çıkarmaktadır. Çok iyi bilinmektedir ki, Hacı Bektaşı Veli başta olmak üzere Türk tasavvufunun kökleri Ahmet Yesevi’ye uzanmaktadır. Selçuklu Sultanı Sencer Ahmet Yesevi’nin selefi Yusuf Hemedani hakkında güvenilir bilgileri Kasım Cogi’den istemekte, kendisine bu amaçla görev vermekte, bu görevlendirmenin nedeninin Kasım Cogi’nin şahsına duyulan sonsuz saygı ve güven olduğu mektupta vurgulanmaktadır. Kasım Cogi’nin bu saygınlığının ve güvenilirliğinin Yusuf Hemedani nezdinde de geçerli olduğu anlaşılmaktadır.



Yine Sultan Sencer’in Kasım Cogi’ye tekkenin ihtiyaçlarının karşılanması için ellibin altın gönderdiği anlaşılmaktadır. Bunun o günün koşullarında çok büyük parasal destek anlamına geldiği anlaşılmaktadır. Bu da Kasım Cogi’nin büyük maddi destek gerektiren geniş bir müritler topluluğuna sahip olduğunu ortaya koymaktadır.



Kasım Cogi’nin Sultan Sencer’in arzusu doğrultusunda Müritlerini Yusuf Hemedani’nin yaşayışını tespit ederek rapor etmek için görevlendirdiği, bu müritlerin de Yusuf Hemedani ve orada bulunanlar tarafından büyük saygıyla karşılandıkları anlaşılmaktadır.



Fuat Köprülü, kitabının dipnotunda tarihte Cogi adının ilk kez geçtiği Hoca Abdü’l-Halık Gucduvani, Makamat-ı Yusuf Hemedani ünvanlı risalesi adındaki bu eserle ilgili olarak verdiği bilgileri özetleyerek günümüz Türkçesine çevirdiğimizde şu bilgileri ediniyoruz.



Fuat Köprülü’nün anlatımlarına göre, risale, “Tibyan’ı-vesail” adındaki bir kitabın üçüncü cildinin sonunda eklenmiş farsça bir yapıttır. Fuat Köprülü bu yapıtın eski bir nüshasını elde edememiştir. Es’ad Efendi Kütüphanesinde kayıtlı risaleleri görememiştir. Eldeki risalenin hayal mahsulü mü, yoksa tarihi değerde bir belge mi olduğunu anlamak için layıkıyla incelemiştir. Bazı yönlerden risalenin verdiği bilgilerle başka kaynaklar arasında çelişki bulunduğunu belirlemiştir. Örneğin Yusuf Hemedani’nin sülalesinin hayali olarak İmam Azam’a çıkarılmış olduğunu ifade etmektedir. Doğum tarihinin de yanlış olduğunu açıklamaktadır. Bunların yanında otuz iki kere hac ettiği, onbin hatım indirdiği gibi abartmalar da mevcut olmakla birlikte Fuat Köprülü bunları Şeyhine inanan bir mürid için olağan görmektedir. Risalenin varlığından kuşkuya düşüren bu gibi birkaç şeyin asırlar boyunca herhangi bir mürit tarafından eklenmiş olabileceğini belirtmektedir. Fuat Köprülü, Risalede Abdulhalık Gucduvani’nin bizzat kendi hakkındaki anlatımları ve Yusuf Hemedani’nin halife, adet ve tabiatları hakkında verdiği bilgilerin diğer kaynaklarla tamamiyle uyuşmakta olduğunu ve onları harikulade bir şekilde tamamladığını belirtmektedir. Fuat Köprülü Risalenin Abdulhalık Gucduvani tarafından yazıldığına ancak eldeki nüshanın muhtelif müstensiplerin elinden geçe geçe bozulup bazı değişikliklere uğradığına hükmetmekte, bu Risalenin başka pek çok yapıta kaynaklık etmiş olmasını bu görüşünün teyidi olarak ortaya koymaktadır.



Cogi Baba’nın asıl adı olarak makalemizden önce başkalarınca ifade edile “Kasım Cogi” hakkında bulabildiğimiz ve Fuat Köprülü gibi bir büyük tarihçinin imzasını taşıyan bu eser dışında başkaca herhangi bir kaynakta “Cogi” adına (konu hakkında bizden önce araştırma yapan kişiler gibi tarafımızdan da) tesadüf edilmemiştir.



Esasen Cogi Baba hakkında araştırma yapan hemen herkesin hiçbir yazılı belgede “Cogi” adına rastlamamış olması, yukarıda aktarılan metinde adı geçen “Kasım Cogi” ile bu makaleye konu “Cogi Baba”nın aynı kişiler olması ihtimalini son derecede güçlendirmektedir.



Makalemizin yukarıdaki kısımlarında irdelediğimiz bir iki küçük istisna dışında Türkiye’de bugüne kadar yazılmış hiçbir araştırma, inceleme, tarih, edebiyat vb. konulu yapıtta “Cogi” adının geçmemiş olması, bu adın sadece “Cogi Baba” türbesinde, Cogi Baba Çeşmesinde ve de Sadece Fuat Köprülü’nün yukarıda bahsi geçen kitabında “Kasım Cogi” şeklinde ifade edilmiş olması, Cogi Baba ile Kasım Cogi’nin aynı kişiler olması dışındaki ihtimalleri zayıflatmaktadır.



Araştırmamızda buraya kadar aktardığımız kaynaklarda yer alan pek çok bilgi de bu tespiti destekler yöndedir.



Fuat Köprülü’nün kitabından aktardığımız bilgiler, Sultan Sencer tarafından Yusuf Hemedani hakkında bilgi toplamak üzere 1110 yılında görevlendirdiği anlaşılan Kasım Cogi’nin miladi 1050 –1150 yılları arasındaki bir dönemde yaşamış olabileceğini göstermektedir.



Hüseyin Özten’in Yünören Köyü İncelemesi adlı kitabında bahsedilen Şeyh Hasan Kirzi’nin türbedarlarının 850 yıllık soy kütüklerinin bulunduğu yönünde İliç Kaymakamlığının internet sayfasında yer alan bilgi bizi Kasım Cogi’nin yaşamış olabileceği yıllara götürmektedir. Günümüzden 850 yıl öncesine gidildiğinde Kasım Cogi’nin yaşamış olabileceği 1150’li yıllara ulaşılıyor olması yöre insanının Cogi Baba ile Şeyh Hasan Kirzi’nin yakınlıklarına ilişkin inanışlarının da teyidi gibidir.



Yine bütün anlatımlarda Cogi Baba’nın Horasan kökenine işaret edilmesi, bugün İran sınırları içinde bulunan (Kasım Cogi’nin 1110 yılında bulunduğu) Semerkand ile Horasan’ın birbirlerine ne kadar yakın kentler olduğu dikkate alındığında bu bilgilerin doğruluğu daha da güçlenmektedir.



Bu yıllarda Horasan’dan Cogi Baba’nın türbesinin bulunduğu yöreye pek çok mutasavvıfın gidip geldikleri de gerçektir.



Fuat Köprülü’nün kitabına konu risaleyi kaleme almış bulunan Abdülhalık Gucduvani’nin esasen Malatyalı olması (Ahmet Şafak – Bir Veli – Hace Abdulhalık Gucduvani – Beyan Dergisi) da bu tespitimizi güçlendirmektedir. Yani aynı dönemde yaşamış bulunan Abdülhalık Gucduvani nasıl ki Malatya yöresinden Horasan yöresine gitmiştir, aynı şekilde Kasım Cogi de bu bölgeden bugün Cogi Baba türbesinin bulunduğu yere gelmiş olmalıdır.



Yukarıdaki anlatımlarda adı geçen Zara ilçesinin kurucusu sayılan Horasan kökenli olduğuna inanılan Şeyh Merzuban ile Cogi Baba arasında yöre insanınca varlığına inanılan yakınlık da bütün bu ihtimalleri kuvvetlendirecek yöndedir.



Hüseyin Özten Yünören Köyü İncelemesi adlı kitabında Cogi Baba Türbesinin yöre insanı arasındaki diğer adının “sabe” olduğunu, bunun “sahabe” anlamına geldiğini, bunun da Cogi Baba’nın Peygamber’in devrinde yaşamış, Peygamber’i tanımış biri olduğuna işaret ettiğini ifade etmektedir. Kasım Cogi’nin 1100’lü yıllarda yaşadığı anlaşıldığına göre, kendisinin bizzat Sahabe’den olmadığı ancak Sahabe’den olan kimselerin soyundan olabileceği akla gelmektedir.



Yine Ahmet Gökbel, yukarıda aktardığımız makalesinde; Cogi Baba’nın, Zara’nın manevi mimarı ve koruyucusu olarak kabul edilen Şeyh Merzubân Veli hazretleri gibi Sülâle-i Resul’den olduğu şeklinde de rivayetler bulunduğunu ifade etmektedir. Bu bilginin Cogi Baba Köyü Muhtarı Halil Şenol tarafından Zara Haber adlı dergiye ifade edilmiş olması bu inanışın yöre insanı içinde yaygın olduğunu göstermektedir.



Dedelerin en önemli özelliği seyyit olmalarıdır. Yani soylarının mutlaka 12 imamlara ulaşması, buradan ve Ali ve Muhammet’te karar kılmasıdır. (Karaoğlan şiirlerinde Cogi Baba’nın “seyit” olduğu günümüzden yüzlerce yıl önce dile getirilmiş olmaktadır)



Cogi Baba türbesinin bir adının da Sahabe olması ve kendisinin Sülale-i Resul’den olduğu şeklindeki inanış ve bilgiler Alevi Dedelerin Peygamber Soyundan oldukları inanışıyla paralellik göstermektedir.



Peki, Horasan kökenli evliya ve dedelerin Arap Yarımadasında doğan, büyüyen ve orada yaşamı sona eren Hz. Muhammed ile aynı soydan gelmelerini nasıl açıklayacağız? Bu konuda da Alevi inanışının mantığı sağlam olan açıklamaları vardır.



Bilindiği gibi Peygamberin kızı Hz. Fatma Hz. Alinin eşidir. Hz. Ali ve Hz. Fatmanın çocukları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ikinci ve üçüncü imamlardır.



10 Ekim 680 (Hicri 10 Muharrem 61) Hazreti Hüseyin ve yanındakiler Yezid’in kuvvetleri tarafından katledildi. Bu olayda Hz. Hüseyin’in hasta olan oğlu İmam Zeynelabidin de öldürülmek istendiyse de bu başarılamadı.



Bu olayda, Türklerin Peygamber soyuna (ehlibeyt ve onun devamı sayılan seyit-dedeler) gösterdikleri sevgi ve saygının belki de başlangıç nedenlerinden birini oluşturan önemli bir destansı olay Dr. Haluk Nurbaki tarafından şöyle anlatılmaktadır.



Tasavvuf tarihinin özellikle Mevlevi tarihinin üzerinde önemle durduğu bu olayın (Kerbela) kısa öyküsü şudur. Kerbelada savaşın en şiddetli safhasında yedi Türk Savaşçısı gelip Hazreti Hüseyin’e Azerbaycana götürme önerisinde bulunurlar. Hazreti Hüseyin “kumandanınıza teşekkür ederim, ancak yardımınız bana değil, hasta oğlum Abidin’e olacaktır. Ben şehid olduğumda onu alıp götürün” dedi.



Acı olay meydana geldi ve Türkler Abidin Hazretlerini alıp götürdüler. Hazreti Abidin orada sağlığına kavuştu, Zeynel Abidin (ibadet edenlerin ziyneti) oldu. Medineye döndü ve “mana sırrı” ilk kez Türklere böylece Ehlibeyt’ten intikal etti. Bu sır sonradan tüm Horasan’a nüfuz edecek ve binlerce veli, galaksilerin coşkusu gibi islam dünyasına yayılacaktır. ..(Kızılbaş Türkler: Tarihi Oluşum ve Gelişimi Nihat Çetinkaya Kum Saati Yayınları S. 71)



Malazgirt zaferini takip eden yıllarda Anadolu’ya kesif bir göç başlamıştır. Sultan Melikşah, Türkistan, Horasan ve Irak’ı Acem’e yayılarak buralarda sık sık bir Selçuklu şehzadesinin etrafına toplanan ve isyanlara sebep olan Türkmen boylarına ve diğer Türk gruplarına yeni fethedilmiş olan Anadolu’yu yurt olarak vermiştir. Böylece Anadolu’ya büyük bir göç başlıyordu.

Ömer Lütfi Barkan, Kolonizatör Türk Dervişleri adlı makalesinde, Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş hadisesinde bu dervişlerin oynadıkları önemli rolü şöyle açıklamaktadır:

“...Osmanlı İmparatorluğu teşekkül edeceği devirlerde Anadoluya doğru yapılmış olduğunu gördüğümüz bu derviş akını ve bu dervişlerin köylerde yerleşerek toprak işleri ve din porpagandası ile meşgul olmaları hareketi ve zamanın beylerinin bu gibi kolonizatör dervişlere bir takım muâfiyetler, haklar ve topraklar bahşetmek suretiyle onların kendi memleketilerine yerleşmelerini temine çalışmaları, Anadolu istilâ ve iskânları kadar eskidir...

Bir çok köylere ismini veren, elinin emeği ve alnının teriyle dağ başlarında yer açıp yerleşen, bağ ve bahçe yetiştiren dervişler ve daima garbe (batıya) doğru Türk akını ile beraber ilerliyen benzerlerini doğuran zâviyeler ve bu zâviyelerin harbe giden, siyasi nüfuzlarını Padişahların hizmetinde kullanan, zâviyelerinde padişahları kabul eden ve onlara nasihat veren şeyhler, bizim alâkamızı celb etmek için bir çok vasıflara haizdirler önemli etkileri vardı."

Onaltıncı, onsekizinci yüzyıllarda belirttiğimiz yazınsal yapıtlarda (Kul Himmet, Karaoğlan şiirleri) karşımıza çıkan Cogi Baba çağdaş yazınsal yapıtlara da konu olmuş ve tarihteki yolculuğuna gelecek yüzyıllarda da devam edeceğini göstermiştir.



XasiorK Öykü Yarışması 2003 adlı yarışmada “İki Mavi Gün” isimli öyküsü birinciliğe değer görülen Cengiz Çatalkaya’nın bu güzel yapıtında masalsı, şiirsel ve destansı bir dille Cogi Baba hakkında yazılanlar gelecek binyıllarda da bu ismin unutulmayacağını gösteriyor.



Sonuç:



Yazınsal ve bilimsel yapıtlarda Cogi Baba’nın izini sürdüğümüzde tesadüf ettiğimiz bilgiler yukarıda açıklanmıştır. Bu anlatımlarda geçen “COGİ” adının köyümüze adını veren “Ulu Ermiş” olduğu kesindir. Cogi Baba 16. ve 17 yüzyıllarda halk ozanlarının deyişlerinde bugünkü ünüyle yer almıştır. Bu ün bir büyük evliyaya aittir. Köyümüzün adı olan Cogi’nin 1500’lü yılların başında da da resmi kayıtlarda mevcut olduğu tartışma götürmez. Cogi adına bundan daha önceki bir dönemde Hoca Ahmet Yesevi ile bir arada zikredilir şekilde bir tarihsel belgede tesadüf edilmektedir. Bu belgede bahsi geçen Kasım Cogi, Hoca Ahmet Yesevi’nin selefi olan Yusuf Hemedani’nin denetlenmesi amacıyla Selçuklu Sultanı Sencer tarafından görevlendirilen ve dervişlerine harcaması için kendisine ellibin altın bağışlanan saygın ve güvenilir bir büyük kişidir. Bugün Cogi Baba türbesinin ve çeşmesinin aleviler arasında neredeyse Hacı Bektaş’ı Veli ile aynı şöhrete kavuşmaya başlaması Cogi Baba adının bu kadar köklü ve tarihsel bir geçmişe sahip olduğuna dair halk arasında sarsılması güç bir inancın varlığı ortaya koymaktadır ki bu olgu bu kişilerin aynı insanlar olması ihtimaline de kuvvet kazandırmaktadır. Ancak elbette mevcut belgeler bu kanaati kesin bir bilimsel gerçek olarak ortaya koymaya yetmemektedir. Dileriz bu makale bu yöndeki araştırmaların sonuca ulaşmasında küçük bir katkı olur.





Kenan IŞIK – 1963 Cogi Doğumlu.
----------------------------------------------------------
Cogi Baba'nın, Zara'nın manevi mimari ve koruyucusu olarak kabul edilen Seyh Merzubân Veli hazretleri gibi Sülâle-i Resul'den oldugu seklinde de rivayetler vardir. Zira Osmanlilar döneminde Seyyid olanlara, sancak verilmesi âdettendi. Bu nedenle Osmanli Devleti, Cogi Baba'nin torunlarina, ellerindeki secereye binaen sancak verdigi ancak söz konusu sancagin daha sonra Sarkisla'nin Agcakisla bucagina bagli Alaman köyüne götürüldügü ve su anda elde mevcut olmadigi anlasilmaktadir. Anlatildigina göre önceleri burasi sadece bir mezar halinde imis. Daha sonra mezarin üzeri insa edilerek türbe haline getirilmis. Türbenin çevresi temiz ve düzenlidir. Buraya gelen ziyaretçilerin kurban kesebilecegi bir alan, onun yaninda da oturup yemek yenebilecek sekilde düzenlenmis üstü kapali bir oturma yeri vardir. 

Cogi Baba'ya bagliligi ile bilinen bir kadinin türbe ile ilgili hizmetleri yürüttügü verilen bilgiler arasindadir. Cogi Baba'yi, Imranlı'ya bağlı köylerin yani sira Zara'ya bagli olup da o bölgeye yakin olan köylerin de ziyaret ettigi anlasilmaktadir. Buraya gelen ziyaretçilerin ziyaret nedenlerini su sekilde siralamamiz mümkündür Çocugu olmayan ya da düsük yapan kadinlar, Cogi Baba'yi ziyaret ederek Allah'tan bir çocuk vermesini dilerler. Bu dileklerinin kabul olmasi için de türbenin duvarina, penceresine veya orada bulunan agaca yanlarinda getirdikleri (bir çocugun elbisesinden alinan) bir parça çaputu baglarlar. Ayrica ziyaretin duvarina tas yapistirmaya çalisanlar da olur. Sayet tas duvara yapisirsa kadinin çocugu olacagina inanilir. Çevre köylerde söyle yaygin bir inancin varligi göze çarpmaktadir: Çocugu olmayan ya da düsük yapan her hangi bir kadin, bu türbeyi ziyaret eder, adak adar ve sonra çocugu olur da adagini yerine getirmezse, dogan çocugu ölür. Bu nedenle bu durumlarda adak hemen yerine getirilir ve fakirlere dagitilir.Sara hastaligi olanlar ile felçli hastalar sifa niyetiyle buraya getirilirler. Köylülerin söyledigine göre, bu sekilde getirilen hastalarin çogu, Allah'in izni, Cogi Baba'nin himmetiyle sifa bulurlar. Evlenemeyenler ve kismetinin kapali olduguna inananlar, Cogi Baba'ya gelerek dua edip adakta bulunurlar. Türbenin demirden yapilmis penceresinin parmakliklari, farkli amaçlarla buraya gelen ziyaretçiler tarafindan bağlanan ip ve çaputlarla doludur. 
Yönören köyünde bulunan güzel bir soğuk suyu vardır. Yıllar önce bu suyun aktığı çeşmenin üstü açıktı. Son yıllarda İstanbul'da kurulan dernek tarafından onarılarak üstü kapatıldı. Cogi Baba Horasan'dan gelen erenlerden biridir.Soyu Sülale'i Ehlibeyte dayanır. 12 imamların neslindendir. 

Türbenin Yönören köyü ile Avşar köyü arasında olup çok güzel kapalı bir binanın içindedir. Cogi Babanın ziyaretçileri İmranlı sınırını çok aşmıştır. Ülkemizin dört bir yanından gelen insanlar tarafından burası ziyaret edilir. İnsanların inançları hakka varma şekilleri sınırsızdır. Ne şekilde ibadet edileceğini nasıl hakka varılacağını hiçbir şekle ve söze bağlı olmadan herkes istediği gibi yapar. 
İmranlı'nın çevre köylerinde yaşayan halk her yıl özellikle yaz mevsimine rastlayan aylarda mutlaka bu türbeyi ziyaret ederler ve kurban keserler. Hatta diğer illerde yaşayan halk da sık sık bu türbeyi ziyaret eder.

Her yıl 7. ayın ilk haftası Sivas İmranlı Derneği cogi baba şenliklerini düzenleyerek halkı bir araya getirir. Şenliklere ünlü sanatçılarımızda katılmaktadır


Aşağıda Cogi Baba Türbesinden bir görünüm... 


COGİ BABA ÇEŞMESİ

Yünören ile Avsar köyleri arasinda bulunan yol üzerindedir. O bölgede yasayan insanlarin inancina göre Cogi Baba bu sudan abdest almistir. Bundan dolayi bu su, Cogi Baba'nin ismiyle anilir. Cogi Baba'nin türbesini ziyaret edenler çogunlukla bu çesmeye de ugrayip sifa amaciyla bu sudan içtikleri ve yanlarinda getirdikleri kaplari doldurup evlerine götürdükleri ve hastalara içirdikleri anlatilmaktadir. Ayrica bu çesmenin suyundan büyük sehirlerde yasayan akraba ve yakinlarina da gönderenlerin de varligindan söz edilmektedir. Bazi köylülere göre, her yil hac mevsimi geldigi zaman haci adaylari niyet edip yola çiktiklarinda bu çesmenin suyu çekilir. Hacilar, hac ibadetlerini tamamlayarak memleketlerine dönmeye basladigi zaman tekrar akmaya baslar. Onlar, Cogi Baba Suyu'nun hacilarla beraber Kabe'ye giderek orada zemzem suyuna karistigina, haccin tamamlanmasiyla da yine hacilarla beraber asil yerine döndügüne inanmaktadirlar.



Baska bir söylentiye göre ise Cogi Baba Suyunun, üç aylarin girmesiyle kizila dönüp kan rengini aldigi seklindedir. Genellikle çocugu olmayan ya da düsük yapan kadinlar, Cogi Baba'yi ziyaret eder ve Allah'tan bir çocugunun olmasini ister. Bu dileginin kabul olmasi için de ziyaretin duvarina, penceresine veya oradaki agaca yaninda getirdigi, bir çocugun elbisesinden alinan bir parça çaputu baglar. Daha sonra Yünören'e gidip, Cogi Baba çesmesinden su doldurur. Bu suyun birazini içer, kalan kismini da banyo yapacagi suya katar. Bu su ile de banyo yaparak varsa hastaliklardan sifa bulacagina, günahlardan temizlenecegine inanir. Ayrica vücudunun her hangi bir yerinde ağri hisseden bir kisinin Cogi Baba çesmesinden alinan suyu agriyan yerine sürdüğünde şifa bulacagi seklinde söylentiler vardir.