UZUN HAYREDDİN BABA TÜRBESİ

SARAYKÖY İLÇESİ, KABAAĞAÇ KÖYÜ MEZARLIĞI

Uzun Hayreddin Baba Türbesi; Sarayköy ilçesi, Kabaağaç köyü mezarlığında, Sarayköy yolu üzerindedir. Uzun Hayreddin Baba hakkında yazılı kaynaklara yansımış bilgi yoktur. Sarıbeyli Yörüklerinden olduğu, irşat görevi ile Horasan yöresinden geldiği, İslam’ın bu yörede yayılması için öncülük edenlerden ve Kabaağaç köyünün kurucularından olduğu rivayet edilmektedir. Hayreddin’den galat, köylüler tarafından “Hardin Dede” olarak da bilinmektedir. Yöredeki diğer gazi-dervişler gibi Hacı Bektâş Velî geleneğinden olduğu söylenmektedir.

Evliya Çelebi (1611-1682), 1671 yılında hacca giderken Denizli’den geçmiştir. Seyahatnamesinde ifade ettiğine göre Uzun Hayreddin Türbesi’ni de ziyaret etmiştir. “Ziyaret edilmesi gereken yerlerdendir” şeklinde de not düşmüştür.

Bir veya iki kaynağa göre Uzun Hayreddin Baba’nın kurmuş olduğu Kabaağaç Tekkesi diye bir tekke olduğu anlaşılmaktadır. Kurtuluş Savaşı sırasında meydana gelen Denizli Olayında idamları durduran ve Demirci Mehmet Efe tarafından Denizli’nin tamamen yakılmasını engel olan Sarayköylü Tahir Baba’nın Uzun Hayreddin Baba Tekkesi’nde postnişinlik yaptığı bilinmektedir.

Türbe; dikdörtgen biçimli, düz beton çatılı, taş yapılı, tek odalı, sergili bir yapı niteliğindedir. Mimari ve teknik her hangi bir özelliği bulunmayan yapının içerisinde, kuzey-güney doğrultusunda, 320 x 430 santimetre ölçülerinde, birbirine bitişik betonla kaplanmış beş yeşil boyalı kabir bulunmaktadır. Kabirlerin baş tarafına yeni dikildiği anlaşılan ve üzerlerinde baştan sona doğru Uzun Hayreddin, eşi Sultan, kızı Esma, oğlu Rıza ve çırağı Davut olduğu yazan taşlar dikilmiştir. Türbe bakımsız ve kötü durumdadır.

Kabaağaç köyünden bazı insanlar, adakta bulunmak, hayır yemeği vermek, niyaz etmek ve dua etmek için komşu köy olan Tekke köyündeki Sultan Sarı Baba Türbesi’ne giderlermiş. Uzun Hayreddin Baba’nın köyden bazı insanların rüyasına girerek “Ben burada sizi beklerken, neden Sultan Sarı Baba’nın yanına gidiyorsunuz?” diye sitem ettiği söylenmektedir.

 SERVER GAZİ SULTAN TÜRBESİ

MERKEZEFENDİ İLÇESİ, SERVERGAZİ MAHALLESİ

Server Gazi Türbesi, Merkezefendi ilçesi, Servergazi mahallesindedir. Hakkında ulusal kaynaklara yansımış bir bilgi yoktur. Ancak yerel kaynaklarda anlatılan kısıtlı rivayetlere göre 12. yüzyılın sonu 13. yüzyılın başlarında yaşadığı ifade edilmektedir. Selçuklu Sultanı Gıyasettin Keyhüsrev tarafından Denizli havalisinin 4. fethi sonrasında Mehmet Gazi ile birlikte Server Gazi de ayrı ayrı tümen komutanı olarak görevlendirilmiştir. Bu iki komutan emirlerindeki birer tümenle, o zamanki adıyla Laodikya üzerine sevk edilmiştir. Bizans kuvvetleriyle önce Honaz (Colossea) civarında, şimdiki Honaz harabelerinin yakınında çarpışmıştır. İlk çarpışmada galip gelmişlerdir. Geriye çekilen Bizans Ordusu’nu izlemişler ve şimdiki Denizli’nin Deretekke (Sarayköy Caddesi) semtindeki geniş alanda yeniden harbe tutuşmuşlardır. O sırada Mehmet Gazi şehit olmuş, askerleri Server Gazi’nin emrine geçmiştir. İki ateş arasında kalan Bizans Ordusu yenilip yok edilmiştir. Server Gazi, sağ kalan bir düşman askerinin attığı okla 1210 yılında şehit düştüğü rivayet edilmektedir. Server Gazi, vasiyeti gereği şehit olmadan önce görüp çok beğendiği şimdiki türbesinin bulunduğu yere defnedilmiştir.

Selçuklu tümen komutanı olan Server Gazi, Denizli ve çevresinin Türk yurdu haline gelmesinde çok büyük emeği olan alperen ve gazi-dervişlerden olduğu bilinmektedir.

Türbesinin bakımını 55 yıldır üstlenen 78 yaşındaki Türbedar Hatice Nine, Sever Gazi’yi hem rüyasında hem de gerçekte gördüğünü söylemektedir. Hatice Nine, Server Gazi’yi iki vagon trenle Kıbrıs Savaşı’na giderken gördüğünü ve kendisine “Hatice, ben hemen gelirim kızım, buraları iyi bak!” dediğini söylemektedir. Hatice Nine ertesi günü akşama doğru türbeyi aydınlatan gaz lambasını yakmak üzere türbeye gittiğinde, duvarda asılı duran Server Gazi’nin sancağının yerinde olmadığına fark etmiştir. Onuncu günü gaz lambasını yakmak üzere tekrar türbeye gittiğinde, sancağın eski yerinde asılı olduğunu görmüştür. O akşam yanında götürdüğü akrabalarından bir kadınla birlikte sancağın üzerinde bir leke olduğunu görünce Hatice Nine, “Herhalde çamur bulaşmış, sancağı yıpratmadan çamuru üzerinden ufalayarak temizleyelim” diyerek sancağı dokunduğunda, eline kan bulaştığını görmüşlerdir. Bu olayı gözleri yaşararak anlatan Hatice Nine’ye göre Server Gazi ve askerleri Kıbrıs Savaşı’na katılmak için bu sancakla birlikte Kıbrıs’a gittiklerine inanmaktadır.

Ve yine Türbedar Hatice Nine şu olayı anlatmıştır: Şırnak’ta askerlik yapmış olan bir genç kasabaya gelmiş, Hatice Nine’yi bulmuş. Başından geçen bir olayı ve buraya nasıl geldiğini şöyle anlatmıştır: Şırnak’ta teröristlerle yoğun çatışmalar yaşandığı sırada nöbet tutan Ispartalı gence, nöbet sırasında uyuklayınca birisi dokunmuş ve uyandırmıştır. Bu olay aynı nöbet sırasında üç kere tekrarlanmıştır. Genç, sonuncu uyuklamasında bir rüya görmüş ve rüyasında bir kişi “Ben Server Gazi’yim. Denizli’nin Yeşilköy Beldesi’nde oturuyorum. Orada Hatice diye birisi var. Onu bul. O seni bana getirecektir. Benim ziyaretime gel!” demiştir. Asker, teskeresini aldıktan sonra Denizli’ye gelmiş. Hatice Nine’yi bulmuş ve başından geçenleri anlatmıştır.

Halk arasında anlatılan bir başka menkıbe de şöyledir: Bugünkü türbeyi yaptıran Denizli Valisi, İzmir’e tayin olmuştur ve İzmir Valisi olmuştur. İzmir’de kalbinden rahatsızlanıp hastaneye yatmıştır. Geceleyin Server Gazi, eşkire ona görünmüş ve göğsünü üç kere sıvazlayarak, “ Senin önemli bir şeyin yoktur oğlum, bir şeyin kalmadı. Sabahleyin kalkarsın ve gidersin!” demiştir. Sabahleyin vali, doktorlar tarafından tekrar muayeneden geçirilmiş ve hiçbir rahatsızlığının kalmadığı anlaşılmıştır. Valinin arkadaşları Hatice Nine’yi aramış, bu olayı anlatmış ve valinin selamını söylemişlerdir.

Server Gazi Türbesi'nde iki sanduka bulunmaktadır. 110 x 350 santimetre ölçülerinde, büyük olan Server Gazi’nin sandukasıdır. Küçük olan da türbedarın genç oğlunun sandukasıdır. Rivayete göre; hem kendi bağ ve bahçe işleri ile geçimini sağlayan hem de türbedarlık yapan ailenin genç oğlu, sabah namazını kıldıktan sonra türbenin içerisinde, Server Gazi’nin ruhuna hediye etmek için birkaç cüz Kur’an okumuş. Genç oğlan Kur’an okumayı bitirdikten sonra Server Gazi, kabrinden ayağa kalkmış ve delikanlıya hitaben “Bugün öğle namazından sonra benim yanıma geleceksin, senin yerin benim yanımdadır” demiş ve tekrar kabrine geri dönmüş. Oğlan, başından geçeni babasına anlatmış ama babası olayı bir anlam verememiş. Delikanlı, öğle namazına müteakip vefat etmiş. Baba, oğlanın sabah anlattıklarını hatırlayınca, Server Gazi’nin vasiyet şeklindeki kerametinin yerine getirilmesi gerektiğini idrak etmiş ve oğlunu büyük alperenin yanına defnetmişler.

 NİYAZİ BABA TÜRBESİ, BURDUR-YEŞİLOVA,

NİYAZLAR KÖYÜ

Günümüzde Niyazi Baba Türbesi, Burdur ili, Yeşilova ilçesi, Niyazlar köyünde bulunmaktadır. Niyazi Baba hakkında halk hafızasında yaşayan menkıbelerden başka henüz kaynaklara yansımış bir bilgi yoktur. Aşağıda kayıtlara geçirilen menkıbe ve rivayetlerden anlaşıldığına göre Niyazi Baba, Tavas ve Acıpayam Bölgesi’nin Türkleşmesi sırasında savaşlara katılmış bir gazi-derviş olmalıdır. Çünkü halk hafızasındaki bütün anlatımlar, onun savaşçı biri olduğu varsayımı üzerine söylenmiş rivayetlerdir.

Niyazlar köyü, Denizli-Acıpayam’a ait bir köy iken, 1936 yılında Yeşilova nahiyesi ilçe olup Burdur vilayetine bağlanınca, Eşeler Dağı’nın doğu istikametinde kalan Niyazlar köyü, Burdurun bir ilçesi haline getirilen Yeşilova’ya bağlanmış ve Denizli sınırlarından çıkarılmıştır. Günümüzde Burdur vilayeti, Yeşilova ilçesine bağlı olan Niyazlar köyü bir Babagan Bektâşî köyüdür. Ancak sosyal ve inançsal olarak Denizli ile bağları devam ettirilmektedir.

Tavas, Acıpayam ve Yeşilova bölgelerinde anlatılan rivayetlere göre Niyazi Baba’nın yaklaşık olarak 500 yıl kadar önce Horasan Bölgesi’nden gelmiş olan bir asker veya komutan olduğu söylenmektedir. Bir savaştan dönerken bir ağacın altında dinlenmiş ama yolculuğu devam ederken hırkasını ağacın gölgesinde unutmuş. Bundan dolayı bu köyün adı Tavas ilçesi “Hırka Köyü” olarak kalmış. Yolunu devam etmiş yine dinlendiği bir yerde teberini unutmuş, bu köyü de "Teber Köyü” adı verilmiştir.

Yine sıcak bir yaz günü öğle vakti, yolunu devam ederken Tavas-Solmaz köyünde, bir pınarın yanından geçerken, su dolduran taze bir geline rastlamış. Taze gelin, “Baba, yorulmuşsun, gel dinlen ve sana bir tas su vereyim.” demiş ve bir tas su doldurmuş. Pınarın başında bulunan çam dalından kopardığı çam yaprağını ve yaprağı kopardığı dalda biriken bir damlacık öz suyu da su tasının içerisine koyup Niyazi Baba’ya vermiş. Niyazi Baba da suyu çam yaprağını yutmamak için ağır ağır içmiş. Suyu içtikten sonra gelin kıza, “suyun içerisine neden çam yaprağı attığını sormuş. Gelin kız da: “Baba, bu sıcak havada yoldan geliyorsun, terlemişsin. Eğer suya çam yaprağı atmasaydım, bir yudumda içecek ve pınarın soğuk suyu size dokunacaktı. Hâlbuki çam yaprağını yutmamak için ağır ağır içtin ve su sana dokunmadı. Çamın öz suyunu da suya karıştırdım ki, size lezzet versin diye.” demiş. Bu inceliği gören Niyazi Baba, “Güzelleriniz solmasın, çamlarınız da kurumasın!” şeklinde dua etmiş. İşte o zamandan beri o köyün adı Tavas “Solmaz Köyü” olmuş ve hikmet-i Hüdâ bu köyün kadınları yetmiş yaşına girse bile güzel ve genç kalırlarmış. Çamları da kesilse bile yeniden filiz çıkarır ve asla kurumazmış. Acıpayam-Sırçalı köyü yakınlarında yapılan bir savaşta, düşman askerleri tarafından başı kesilmiş. Kellesini koltuğuna alan Niyazi Baba, Böğrüdelik adındaki yere kadar gelmiş. Orada bir kayaya asası ile üç defa vurarak, “Yâ mübârek su, çık yeryüzüne!” diye seslenmiş. Kaya üç yerden yarılarak gürül gürül su akmaya başlamış. Bu su Böğrüdelik adlı yerde hala akmaktaymış. Niyazi Baba, oradan da şimdiki Niyazlar köyünün üst tarafındaki çamlığa gelmiş, pınarın yanında kuzu yemiş. Bu sebeple de bu yere Kuzupınarı adı ile anılmaya başlamış. Niyazi Baba bir müddet bu çamlıkta kalmış. Oradan da Niyazlar köyünün alt tarafındaki Çilehane’ye gelip yatmış. Orada kaç yıl yattığı belli değildir. Bir müddet sonra oradan da kalkarak şimdiki türbenin olduğu yere gelmiş ve artık burada devamlı kalmış.

Niyazi Baba Türbe’sinde herhangi bir kitabe olmadığı için türbenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı belli değildir. Niyazi Baba’nın ne zaman şehit olduğu konusunda da kaynaklara yansıyan bir bilgi yoktur. Tarihte Niyazlar köyünde bir Bektâşî Tekkesi olduğu da bilinmektedir. Niyazi Baba’nın Bektâşî dervişi olduğu sanılmaktadır.