EVLİYALAR VE YAŞAMLARI

PİR ZÖHRE ANA

TARAFINDAN BİLDİRİLEN EVLİYALAR VE YAŞAMLARI

Müfide Ana: Halk dilinde Zeynel Abidin olarak bilinen evliya’nın gerçek ismi Müfide Ana’dır. Zeynel Abidin’in kızıdır. ANKARA

Sultaniye Hatun: Halk dilinde Sultaniye Hatun olarak bilinen evliyanın gerçek ismi İmam Rıza’dır. Hacı Bayram Veli’nin birinci yaşamındaki altıncı oğludur. ANKARA

Kesikbaş: Halk dilinde Kesikbaş olarak bilinen Evliya’nın gerçek ismi Zeynel Abidin’dir. (Oniki İmamlardaki Zeynel Abidin) Babası İmam Cafer’dir. ANKARA

Abalı Sultan: Halk dilinde Abalı Sultan olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Mehmet Ali’dir. Hacı Bayram Veli’nin birinci yaşamındaki üçüncü oğludur. İkinci yaşamında derisi yüzülen Seyid Nesimi’dir. Ankara Memlik Köyünde yatar.ANKARA

Tezveren Sultan: Halk dilinde Tezveren Sultan olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Zekine Ana’dır. Hz. Hüseyin’in kızıdır. ANKARA

Zeynel Abidin: Halk dilinde Zeynel Abidin’in torunu İmam Bakır’ın oğlu Mürit Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Ruhsati Baba’dır. Bir ismi de Dertli Baba olarak bilinir.ANKARA

İlyas Baba: Halk dilinde ismi bilinmiyor. Bu evliyanın gerçek ismi Açıkgöz İlyas Baba’dır. Ahi Şerafettin’in oğlu Zeynel Abidin’in torunudur. ANKARA

Ahi Şerafettin: Halk dilinde Ahi Şerafettin olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Alpaslan’dır. İmam Bakır’ın oğlu Zeynel Abidin’in torunudur. ANKARA

Hüseyin Gazi: Halk dilinde Hüseyin Gazi olarak bilinen türbenin yerinde bulunan evliya büyük Battal Gazi’nin sağ koludur. ANKARA

İzzettin Baba: Halk dilinde İzzettin Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi de aynı geçer. Battal Gazi’nin torunudur. İkinci türbesi Suluova’da Gani Baba olarak bilinir.ANKARA

Yörük Baba: Halk dilinde Yörük Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Kervan Baba’dır. Hacı Bayram Veli’nin birinci yaşamındaki oğlu Beytullah’tır. İkinci yaşamında ise Şakir Baba’dan gelme Yörük Baba olarak bilinir. Bir ismi de Sadık Baba’dır. ANKARA

Hüvel Baki: Halk dilinde Hüvel Baki olarak bilinir. Gerçek ismi Hz. Hamza’dır. İmam Bakır’ın oğludur. ANKARA

Hacı Bayram Veli: Halk dilinde Hacı Bayram Veli olarak bilinen evliya Yusuf Peygamber’in oğlu Sami Dede’dir. İkinci yaşam türbesi Hacı Bayram Veli’dir. Üçüncü yaşamında Amasya’nın Yastıçal köyünde Fedai Baba olarak bilinir. ANKARA

Halil Dede: Halk dilinde Halil Dede diğer ismi de Musa Dede olarak bilinir. Gerçek ismi Hüdai Baba’dır. Seyit Salman’ın oğlu İmam Bakır’ın torunudur. HALİL DEDE KÖYÜ / BALA / ANKARA

Karyağdı Sultan: Halk dilinde Karyağdı Sultan olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Şehriban Ana’dır. Hz. Hüseyin’in kızıdır.

ANKARA

Yusuf’u Ziya: Halk dilinde Gül Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Yusuf’u Ziya’dır. Hacı Bayram Veli’nin birinci yaşamında yedinci oğludur. ANKARA

Abdal: Halk dilinde Yakup Abdal olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Abdal’dır. Yusuf'u Ziya’nın ikinci türbesidir. (Gül Baba)

YAKUP ABDAL KÖYÜANKARA

Şükrü Baba: Halk dilinde Perişan Dede olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Şükrü Baba’dır. Hamza Baba’nın oğludur.

TURGUTLU/MANİSA

Hayrettin Baba: Halk dilinde ismi bilinmiyor. Asker şehidi olarak geçiyor. Gerçek ismi Hayrettin Baba’dır. Tokat Gat’da yatan Muhittin Babanın oğludur. AYVALIK/BALIKESİR

Haydar Sultan: Halk dilinde Haydar Sultan olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Bilal Habeşi Arabistan, ikinci yaşamı Reyhani Baba Kerkük, Üçüncüsü ise Keskin’in Haydar Dede Köyündedir. Dördüncü yaşamını Mecnun olarak yaşamıştır. Büyük Eba Müslüm’ün oğludur.

ANKARA

Sarıkız: Halk dilinde Sarıkız olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Fatıma Ana’dır. Hz. Ali’nin karısı, Hz. Muhammed’in kızıdır. Birinci türbesi Kerbela’da, ikinci Kırıkkale’nin Sarıkız Köyünde, üçüncü türbesi Kastamonu’da Benli Sultan’dır. SARIKIZ KÖYÜ/ KIRIKKALE

Çıplak Ali Dede: Halk dilinde Ali olarak bilinen evliya Pir Sultan Abdal’ın oğlunun ikinci yaşamıdır. Birinci yaşamında türbesi Sivas’ın Banaz Köyünde Ali Baba olarak bilinir. İkinci yaşamı ise Keskin’in Konurkale köyündedir. KONURKALE KÖYÜ/KESKİN/ KIRIKKALE

Hasan Dede: Halk dilinde Hasan Dede olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Hasanoğlan’dır. Veysel Karani’nin oğludur. HASANDEDE/ KIRIKKALE

Tokuş Baba: Halk dilinde Tokuş Baba olarak bilinen evliyanın gerçek adı Tokuş Sultan’dır. Bir ismi de Kerem ile Aslı’dır. Birinci yaşamı Sultan Kız, ikinci yaşamı Aslı türbesi Göle’de Kömür Baba ile beraberdir. Üçüncü yaşamı Tokuş Sultan’dır. KIRIKKALE

Eli Büyük: Halk dilinde Eli büyük olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Ali Ekber’dir. Babası Hz. Hüseyin Dedesi Hz. Ali’dir.

GÜLLÜK/YOZGAT

Turna Dede: Halk dilinde Turna Dede olarak geçen evliyanın gerçek ismi Zöhre Ana'dır. Hz. Muhammed’in ikinci kızıdır. Turnalara Kılavuzluk yapan evliyadır. Turna Dede ismini bundan almıştır.

YASTIHÖYÜK KÖYÜ/YOZGAT

Deli Boran: Halk dilinde Yeşil Çam olarak bilinen evliyanın gerçek adı Seyid Hacı’dır. Birinci yaşamı Seyid Hacı Yozgat Sarımbey köyü, ikinci yaşamı Deli Boran Çubuk Ankara, Üçüncü yaşamı Sarı Saltuk Tunceli Akören Köyü, dördüncü yaşamı Yağcı Abdal Köyünde İsa Dede’dir.SARIMBEY/YOZGAT

Eba Müslüm: Halk dilinde Mumunlu türbesi olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Eba Müslüm’dür. Birinci yaşamı Eba Müslüm, İkinci yaşamı Mansur Baba Kayseri, üçüncü yaşamı İzzettin Baba, Kilis-Gaziantep Babası Seyid Nizam, dedesi Bolu’da yatan Yusuf’u Şah’dır. SARIMBEY/YOZGAT

Kokulu Baba: Halk dilinde Kokulu Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Cemalettin Baba’nın ikinci yaşam türbesidir. Celal Abbas’ın (Mevlana) oğlu, birinci türbesi Konya Mevlana’da, ikinci türbesi Tokat’ın Turhal kazasında Kokulu Babadır. TURHAL / TOKAT

Çeltek Baba: Halk dilinde Çeltek Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Çoban Baba’dır. Babası Sefil Ali’dir. Deve güttüğü için Deve Çobanı ismini almıştır.

ZİLE / TOKAT

Kesikbaş: Halk dilinde Kesikbaş olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Kamber’dir. İkinci yaşamını Tokat Almus’ta Kul Himmet olarak yaşamıştır. Birinci türbesi Turhal Yeşilırmak kenarında Kesikbaş olarak bilinir. Babası Keçeci Baba olarak bilinen Seyid Murteza’dır.

TURHAL / TOKAT

Saka Dede: Halk dilinde Saka Dede olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Rasim Baba’dır. Asker şehididir. Zile’nin Yalınyazı köyünde yatmaktadır.

ZİLE / TOKAT

Pir Hamdullah: Halk dilinde Pir Hamdullah olarak bilinen evliyanın dedesi Hz. Hüseyin Babası Ali Ekber’dir. Gerçek ismi Pir Haydarullah’tır. Bir ismi de ikinci yaşamında Ferhat olarak bilinir. (Şirin ile Ferhat efsanesi bu gerçektir.AMASYA

Keçeci Baba: Halk dilinde Keçeci Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Murteza’dır. Sami Dede’nin büyük oğludur. Celal Abbas’ın (Mevlana) babasıdır. KEÇECİ KÖYÜ/TOKAT

Gad Türbesi: Halk dilinde Gad Türbesi olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Muhittin Baba’dır. Babasının ismi Seyid Merdan’dır.

GAT/TOKAT

Ergonaş Baba: Halk dilinde Ergonaş Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Arif Hüsnü’dür. Babası Seyid Mustafa dedesi Musa Peygamberdir. Horasan erenlerinin paşasıdır. Eski adı Ebemi yeni adı Yassıçalı köyünde yatmaktadır.AMASYA

Cafer Baba: Halk dilinde Cafer baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Halil’dir. Kesişin ikinci oğludur. Birinci yaşamı Amasya’nın Uygur köyünde Cafer Baba, ikinci yaşamı Alaca’nın Kargın köyünde Yeşil Pabuç Ocağı olarak bilinir. Gerçek ismi Hökkeş Baba’dır.

UYGUR KÖYÜ/AMASYA

İsa Efendi: Halk dilinde İsa Efendi olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Yağcı Abdal’dır. Birinci türbesi Seyid Hacı, ikinci türbesi Ankara’nın Çubuk kazasında Deli Boran olarak bilinir. Üçüncü türbesi Tunceli Sarı Saltuk Ocağı olarak bilinir. Dördüncü türbesi Amasya’da İsa Efendi’dir. Oradaki adı Yağcı Abdal’dır. Köyün adı buradan gelir. AMASYA

Piri Baba: Halk dilinde Piri Baba olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Pehlülü Birdane’dir. İkinci yaşamı Kütahya’da Sefil Kenter, üçüncü yaşamı Çakır Baba’dır. Dördüncü yaşamında ise Çorum’da Kul Hüseyin olarak yaşamıştır.MERZİFON/AMASYA

Ali Pir Civan: Halk dilinde Ali Pir Civan olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Sefa Peygamber’dir. Babası Yahya Peygamber, dedesi Davut Peygamber’dir.MERZİFON/GÜMÜŞHACI KÖYÜ/AMASYA

Aziz Baba: Halk dilinde Aziz Baba Sultan olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Hz. Muhammed’in amcası Beytullah’tır. İkinci yaşamı Abdal Musa, üçüncü yaşamı ise Aziz Baba’dır. TOKAT

Gani Baba: Halk dilinde Gani Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Merdan’dır. Babası Garip Mahmut, Dedesi Veysel Karani’dir. AMASYA

Aşık Fedai Baba: Halk dilinde Aşık Fedai Baba olarak bilinen evliya Yusuf Peygamber’in oğludur. Birinci yaşamı Sami Dede, ikinci yaşamı Hacı Bayram Veli, üçüncü yaşamı ise Âşık Fedai’dir. Amasya’nın eski ismi Ebemi Köyü yeni ismi Yassıçal köyünde yatmaktadır. AMASYA

Çoğ Baba: Halk dilinde Çoğ Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Hz. Muhammed’in dördüncü yaşamında bilinen türbesidir. Birinci yaşamı Mekke, ikinci yaşamı Balım Sultan üçüncü yaşamı Sultan Süleyman İstanbul, dördüncü yaşamı Çoğ Baba Ümranlı Sivas, beşinci yaşamı Sultan Basri Kütahya, altıncı yaşamı Hıdır Abdal Sultan, yedinci yaşamı Hıdır İlyas Hatay Samandağı.

ÜMRANİYE/SIVAS

Somuncu Baba: Halk dilinde Somuncu Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Ahmet’tir. Birinci türbesi Hacı Bektaş Veli’de Veli Baba’dır. İkinci türbesi Akşehir’de Nasreddin Hoca olarak bilinir. Üçüncü türbesi Sivas Zara’da tekke köyünde bulunur. Oradaki ismi de Seyid Amet’tir.ZARA/SIVAS

Derviş Muhammed: Halk dilinde Derviş Muhammed olarak bilinir. Babası İmam Hasan’dan doğma olan ve iki cihan selverinin adını alan Mustafa’nın ikinci yaşamıdır.ANHAZAR KÖYÜ/DİVRİĞİ/SIVAS

Seyid Battal Gazi: Halk dilinde Seyid Battal Gazi olarak bilinir. Baba adı Seyid Muharrem ismi şimşek Baba olarak geçer. Ve türbesi Ağrı Dağı eteğindedir. Asker şehididir. Dedesi Ali Asker, İmam Rıza, Hz. Hüseyin Soyundandır.SEYİTGAZİ/ESKİŞEHİR

Çoban Baba: Halk dilinde Çoban Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Halim Baba’dır. Babası Seyid Memiş’tir. (Gazlıgöl) Dedesi Caferi Sadık’tır. Türbesi Seyid Gazi türbesinin girişindedir.

ESKİŞEHİR

Budala Sultan: Halk dilinde Budala Sultan olarak tanınan evliyanın gerçek ismi Hikmet Ana’dır. Babasının adı Balım Sultan’dır.

TEKKE KÖYÜ/ELMALI/ANTALYA

Pir Abdal Musa: Halk dilinde Pir Abdal Musa olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Beytullah’tır. Peygamberin amcasının ikinci türbesi buradadır. Abdal Musa olarak bilinir. Bursa’nın fethinde savaşta şehit düşen evliyadır. TEKKE KÖYÜ/ELMALI/ANTALYA

Koyun Baba: Halk dilinde Koyun Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi İmam Bakır’dır. Birinci yaşamında çıktığı yöre Alacahöyük köyünde bilinmiş ve Osmancık kazasında Koyun Baba olarak yaşamıştır. Ayrıca Taş Bebeği canlandıran evliyadır. Zeynel Abidin’in oğludur. Kendi ismi İmam Bakır’dır. OSMANCIK/ÇORUM

Sert Çoban: Halk dilinde Sert Çoban olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Sefil Ali’nin Atıdır. Yörede türbe olarak ziyaret edilir.

MECİTÖZÜ/ÇORUM

Erzurum Baba: Halk dilinde Erzurum Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Kibar Ana’dır. Babası Ergonaş, dedesi Seyid Mustafa’dır.

ÇORUM

Kevser Ana: Halk dilinde Söğütözü Hüseyin Gazi Türbesi olarak bilinen evliyanın gerçek adı Kevser Ana’dır. Babası Mehmet Ali, dedesi Sami Dededir. Tağı-Nağı, Mehdiyi Sakıp ve Rabia Ana’nın da anneleridir. Battal Gazi’nin karısıdır.ALACA/ÇORUM

Kıymet Ana: Çorum Alacanın Akören köyünde yatan evliya Kıymet Ana’dır. Eskiyapar’da yatan Gül Ahmet Türbesinin nişanlısıdır. Onun ismi Garipçedir. AKÖREN KÖYÜ/ALACA/ÇORUM

Binnaz Ana: Halk dilinde Kırklar türbesi olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Binnaz Ana’dır. Babası Pir Sultan Abdal’dır. Kırklar dağının dumanının kalkmaması babasının yasını çekmesindendir. MECİTÖZÜ/ÇORUM

Kalkan Baba: Halk dilinde Kalkan Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Necati Dede’dir. Konya’daki Cemal Ali Dede’nin ikinci yaşam türbesidir. MECİTÖZÜ/ÇORUM

Üryan Baba: Halk dilinde Üryan Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Tapduk Emre’nin üçüncü yaşamıdır.MECİTÖZÜ/ÇORUM

Murat Baba: Halk dilinde Murat Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Mustafa’dır. Babası Seyid Nizam, dedesi Bolu’da yatan Yusuf’u Şah’dır. Harput kalesinde şehit düşen evliyadır. HARPUTELAZIĞ

Arap Baba: Halk dilinde ismi Arap Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Mustafa’dır. Musa Peygamber’in oğludur. İskilip kazasının Dere Köyünde yatar. DEREKÖY/İSKİLİP/ÇORUM

Arap Baba: Halk dilinde Arap Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi ve yaşamları: Birinci türbesi Gümüşhane’de Seyid Süleyman, ikinci türbesi Harput’ta Arap Baba, üçüncü türbesi Zonguldak Karabük’te Sırrı Baba, dördüncü yaşamı Yozgat Köçekkömü köyünde Halli Dede’dir. Türbesi Elazığ Harput’tadır. HARPUT/ELAZIĞ

Gökçe Dede: Halk dilinde Gökçe Dede olarak bilinen evliyanın gerçek adı da Gökçe’dir. Birinci türbesi Hasanoğlan, İkinci türbesi Kerem Baba Kırklareli’nde, üçüncü türbesi Gökçe Dede Buğet Köyünde, Dördüncü Işık Baba Tarsus’tadır. ÇORUM

Somuncu Baba: Halk dilinde Somuncu Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Ballı Baba’dır. Seyid Kamber’in soyundandır. İsmet Hoca dedesidir. bir ismi de Şah İbrahim olarak geçer. Malatya’nın Mezirme Köyünde Musayı Kazım Ocağı olarak bilinir. Üçüncü türbesi Ankara Çubuk Selede Kalender Dede Ocağı olarak bilinir. Gerek yerindeki yatan evliya Halim Baba’dır. DARENDE/MALATYA

Derviş Ali: Halk dilinde Derviş Ali olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Murat Baba’dır. Derviş Muhammed’le aynı kısa zamanda yaşamıştır. Orada Karaköseyi yeşerterek canlandırmıştır.

KARAHÖYÜK KÖYÜ/ARGUVAN

Hıdır Abdal: Halk dilinde Hıdır Abdal gerçek ismi ile bilinir. Yaşamı ve türbeleri şunlardır. Birinci yaşamı Mekke’de Muhammed, ikinci yaşamı Balım Sultan, üçüncü yaşamı Sultan Süleyman, dördüncü yaşamı Çoğ Baba beşinci yaşamı Sultan Basri, Altıncı yaşamı Hıdır Abdal, Yedinci yaşamı Hızır İlyas’tır.

OCAK KÖYÜ/ARAPKİR/MALATYA

Şah Sultan: Halk dilinde Şah Sultan olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Konya Karaman’da Şehriban Ana, ikinci yaşamı Tunceli, Erzincan arası Avuçan Ocağı, üçüncü yaşamı Şah Sultan Ana’dır. Arguvan İlçesinin Bozan Köyünde yatar.ARGUVAN/MALATYA

Ali Baba: Halk dilinde Ali Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Binali’dir. Bir imi de Bolu beyi ile savaşan Köroğlu’dur. Babası Derviş Dursun, dedesi Balım Sultan’dır. Türbesi Burdur’un Onocak köyündedir. BURDUR

Üç Kuzular: Halk dilinde Üç Kuzular olarak bilinen evliyanın gerçek ismi İmam Rıza’dır. Küçük İmam Rıza Ali Asker’in oğludur. Hz. Ali’den gelmedir. Hayber kalesi için Bursa’da şehit düşen Horasan evliyasıdır. BURSA

Denizli Yediler Türbesi ismi Derviş Kemal

Telli Baba: Halk dilinde Telli Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Koca Kamil’dir. Kendisi Taş Bebek olarak yaşamıştır. Anadolu yakasında ise nişanı Ruşa Hazretleri geçen evliyadır. Gerçek ismi Gülşah Ana’dır. Birinci yaşamı Taş Bebek Kamil Çorum Osmancık’ın Kamil köyündedir. İkinci yaşamı Telli Baba, üçüncü yaşamı Denizli’de Yediler Türbesi olarak bilinir. Pamukkale kaplıcasını kaynatan evliyadır. Bir adı da Derviş Kemal’dir. İSTANBUL

Gözcü Karaca Ahmet: Halk dilinde Gözcü Karaca Ahmet olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Seyid İbrahim babası Hacı Bektaş’ı Veli’nin adını alan Ali Asker’in oğludur. Türbesi Balıkesir Ayvalık’tadır. Üçüncü türbesi Erzurum’da Abdurrahman Gazi olarak bilinir. (Ali Asker denilen isim, ikinci Ali Asker’in ismini alan pirin soyundan gelmedir.)İSTANBUL

Sultan Baba: Halk dilinde Sultan Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Duran’dır. Babası Şakir Baba’nın türbesi Adana’dadır. Seyid Kamber ve Mehmet Hoca Dedeleridir. Bir ismi de Helvacı Babadır.DEĞİRMENDERE/İZMİT

Şahkulu: Halk dilinde Şahkulu olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Abdullah’tır. Bu evliya Hz. Muhammed’in babasının ikinci yaşamındaki türbesidir. Üçüncü türbesi Ankara Beypazarı’nda Tahtalı ve Tutluk kaplıcasını kaynatır. Dördüncü türbesi ise Çorum Güvence abdal köyünde Güvence Abdal ismi ile anılır. İSTANBUL

Haydar Paşa: Halk dilinde Haydar Paşa olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Haydar’dır. Seyid Nesimi’nin oğludur. Horasan erlerindendir. HAYDARPAŞA/ İSTANBUL

Bayraklı Baba: Halk dilinde Bayraklı Baba, olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid İlhami’dir. Baba adı Seyid Muharrem, dedesi İmam Rıza’dır. Hz. Hüseyin’in soyundandır. KIRIKLARELİ

Top Baba: Halk dilinde Top Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Ali Asker’dir. Babası Hz. Hüseyin, Dedesi Hz. Ali’dir. Görevi Askeriyenin piri olarak yaşam sürmüş Edirne ismine Red Şehri ismini vermekle görevlendirilmiş ve Paraşütten düşerek şehit düşmüştür.

KAPIKULE/EDİRNE

Şah Hamdi: Şah Hamdi (URLA - İZMİR)

Yılanlı Dede: Halk dilinde Yılanlı Dede ve Haydar Dede olarak bilinen iki türbede yatan evliyalar Erzincan Bağıştaş’ta yatan Leşker Babanın oğullarındandır. Gerçek ismi Şah Hamdi ve nişanı Hatice Ana’dır.

URLA/İZMİR

Seyid İhsan: Halk dilinde Hamza Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid İhsan’dır. Seyid Gamber’in oğludur. Birinci türbesi Konya Karaman, ikinci türbesi Turgutlu’nun Hamza Baba köyündedir. Aynı yerde oğlu Şükrü Baba (Halk dilinde Perişan Dede olarak bilinir.) ile yatmaktadır. TURGUTLU/MANİSA

Aynı Ali: Halk dilinde Aynı Ali olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Hamdi’dir. Babası Seyid Abbas Erzincan’ın Bağıştaş köyünde yatan Leşker Baba’nın kardeşidir. Annesi Fadik Ana’dır. MANİSA

Hacı Muradi: Halk dilinde ismi Hacı Muradi Veli’dir. Gerçek ismi Turabi Baba’dır. SEYDİMLİKÖYÜ/ÇANKIRI

Mevlana: Halk dilinde Mevlana olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Celal Abbas’tır. KONYA

Cemal Ali Dede: Halk dilinde Mevlana olarak bilinen Celal Abbas’ın torunu Cemalettin Baba’nın oğlu Cemal Ali Dede’dir. KONYA

İsmet Hoca: Halk dilinde (Mevlana) Celal Abbas soyundan gelme bilinen evliyanın gerçek ismi İsmet Hoca’dır. Horasan erlerindendir. Soy kökeni Seyid Kamber, Ahmet Hoca dedeleridir. Asker Şehididir.

KARAMAN KONYA

Şıh Edibali: Halk dilinde Şıh Edibali olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Cengiz Baba’dır. Asker şehididir. Babası Ayvalık’ta yatan Hayrettin Baba’dır. Veysel Karani ve Muhittin Baba’nın soyundan gelmedir. Horasan erenlerindedir. BİLECİK

Veli Baba: Halk dilinde Veli Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Küçük Mehmet’tir. Birinci yaşamı Veysel Karani’nin yanında gezen atını çeken Kamberi’dir. İkinci türbesi Gül Ahmet Alaca Eskiyapar köyünde Garipçe olarak bilinir. Üçüncü türbesi ise Veli Baba’dır. Isparta ili Senirkent kazasının Uluğbey köyündedir.

SENİRKENT/ISPARTA

Kara Ahmet: Halk dilinde Kara Ahmet olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Caferi Sadık ve Seyit Memiş’tir. Afyon Gazlıgöl ilçesinin Kara Ahmet Köyündedir. Horasan Erenlerindendir. Celal Abbas (Mevlana) soyundan gelmektedir. GAZLIGÖL/AFYON

Çoban Baba: Halk dilinde Çoban Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Çoban Ali’dir. Babası Seyid Ekrem kardeşi Kastamonu’da yatan ve Yanık Ayak olarak bilinen Seyid Ahmet’tir.

HOZAT/MALAZGİRT/TUNCEL

Tacım Dede: Halk dilinde Tacım Dede olarak bilinen evliyanın yaşamları ve türbeleri; Birinci yaşamı Alacakeşlik’te Nesimi Keşliktir. İkinci yaşamı Pir Sultan Abdal, üçüncü yaşamı Erzincan’da Sivri Baba, dördüncü yaşamı Tacım Dede’dir. Türbesi ERZİNCAN Kayabaş’ı köyündedir. ERZİNCAN

Deli İbrahim: Halk dilinde Deli İbrahim olarak bilinen evliyanın gerçek ismi İbrahim Baba’dır. Babasının ismi Koca Leşker’dir. ERZİNCAN

Sivri Baba: Halk dilinde Sivri Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Can Dede’dir. Birinci yaşamı, Sultan Ana, türbesi Alacakeşlikte’dir. İkinci yaşamı Pir Sultan Abdal Yıldızeli’nin Banaz köyündedir. Üçüncü yaşamı Erzincan’ın Kemah kazasının Kayabaşı köyünde Sivri Baba’dır. Dördüncü yaşamı ise Erzincan’ın Sürek köyünde Tacim Dede’dir.KEMAH/ERZİNCAN

Terzi Baba: Halk dilinde Terzi Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Nesimi’dir. Birinci yaşamı Ankara’da Abalı Sultan Mehmet Ali’dir. İkinci yaşamı Seyid Nesimi’dir. Türbesi Erzincan içinde Terzi Baba bilinir. Doğum yeri Azerbaycan’dır. Baba adı Seyid Haydar’dır. Babasının türbesi Azerbaycan’dadır. ERZİNCAN

Sarı Dede: Halk dilinde ismi Sarı Dede’dir. Gerçek ismi de budur.

SELÇUKLU KÖYÜ/SANDIKLI/AFYON

Koca Leşker Baba: Halk dilinde ismi Koca Leşker, gerçek ismi Seyid Muzaffer’dir. Babası Seyid Abbas, anası Fadik Ana’dır.

BAĞIŞTAŞ KÖYÜ/ERZİNCAN

Esabikeyf: Halk dilinde Esabikeyf olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Mehdi’yi Sakıp’tır. Mağra Seyid Mehdi’nin sır olduğu mağara ve türbesidir. ESABİKEYF/TARSUS

Muğdat Baba: Halk dilinde Muğdat Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Sefil Ahmet’tir. İmam Cafer’in ikinci türbesidir. Babası Hızır Hatem’dir. MERSİN

Zeyne Türbesi: Halk dilinde Zeyne Türbesi ve Çoban olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Noksani babadır. Baba adı Sefil Ahmet’tir. Türbesi Mersin’de Muğdat Baba’dır. Aynı yerde karısı ve kızı Memdufa Ana ve Ümmühan Ana’dır. Soy kökeni Seyid Ziya ve İmam Cafer Sülalesinden gelmedir. Mersin Gülnar ilçesinin Sütlüce Köyündedir.GÜLNAR/MERSİN

Tokadi Hayrettin Baba: Halk dilinde ismi Tokadi Hayrettin Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Yusuf’u Şah’tır.BOLU

Somuncu Baba: Halk dilinde Somuncu Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Kerime Ana’dır. Babası Seyid Nizam, kardeşi Eba Müslüm ile ikiz eşidir. Türbesi Bolu Yumrukaya’dadır. BOLU

Ümmü Kemal: Halk dilinde Ümmü Kemal olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Baba’dır. Yusuf’u Şah (Tokati Hayrettin) soyundan gelmedir. Birinci yaşamı Mısır’da Yusuf’u Yakup, ikinci yaşamı Bolu’nun Tekke Köyünde Ümmü Kemal, üçüncü yaşamı Afyon’un Sandıklı ilçesinin Selçuklu köyün de yatan Sarı Dede’dir. Dördüncü türbesi Tokat’ın Hübiyar köyünde yatan Aşur Babadır. Aynı yerde yatan nişanı Ümmühan Ana ise Aşık Ahmet olarak biliniyor.

TEKKE KÖYÜ/BOLU

Didar Ana: Sivas’ın Zara Kazasının Zeyve köyünde doğan Didar Ana Ağa ile Gülçiçek kızıdır.

Yanık Ayak: Halk dilinde Yanık Ayak ve Asker Şehidi olarak bilinen evliyanın soy kökenini bilen yoktur. Gerçek ismi Seyid Ahmet’tir. Babası Seyid Ekrem, dedesi Kara Baba ve Sefil Ali’dir. Abbasiler döneminde şehit düşmüştür. Annesi Dilber Ana’dır.

K A S T A M O N U

Benli Sultan: Halk dilinde Benli Sultan olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Fatıma Ana’dır. Türbesi Kırıkkale Sarıkız köyündedir. Hz. Muhammed’in kızı Hz. Ali’nin karısı Fatıma Ana’nın yaşamlarıdır. Birinci türbesi Kerbela’da, ikincisi Kırıkkale’de, üçüncüsü ise Kastamonu’da Benli Sultan’dır. KASTAMONU

Pir Şabani Veli: Halk dilinde Pir Şabani Veli olarak bilinen evliyanın birinci yaşamı Seyid Abbas türbesi Konya’da, ikinci yaşamı Çankırı Seydim köyünde Hacı Muradi Baba olarak bilinir. Gerçek ismi Turabi Babadır. Üçüncü yaşamı Malatya’da Abdulvahap, dördüncü yaşamı Kastamonu’dadır. Celal Abbas (Mevlana) soyundandır.

KASTAMONU

Kömür Baba: Halk dilinde Kömür Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Seyid Seyfullahtır. Babasının ismi Beytullah, dedesinin ise Sami Dede’dir. Ayrıca Keşişin Babasıdır. GÖLE/KARS

Dede: Halk dilinde Kanlıca köyünde Dede olarak bilinen evliyanın gerçek ismi ve yaşamları: Birinci yaşamı Keçeci Baba Tokat, ikinci yaşamı Genç Abdal Kozaklı Kaplıcasında, üçüncü yaşamı Seyid Durak Kanlıca Köyü, dördüncü yaşamı Mecitözü Elvan Çelebi Türbesidir. KANLICA KÖYÜ/KOZAKLI

Nasrettin Hoca: Halk dilinde Nasrettin Hoca olarak bilinen evliyanın gerçek isimleri; birincisi Bektaşi Veli, ikincisi Hoca, üçüncüsü de Seyid Ahmet’tir. Türbesi Zara Tekke Köyündendir. AKŞEHİR

Gül Baba: Halk dilinde Gül Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Gülşen Ana’dır. Gaygusuz Abdal’ın annesinin ikinci türbesidir. Birinci türbesi Yozgat ili Sorgun ilçesinin Bahadın köyündedir. Burada Gül Veli olarak bilinir. İkinci türbesi Budapeşte’nin Buda kesimindedir. Gül Veli ismindeki gerçek ismi Ladigar Ana’dır.BUDAPEŞTE/MACARİSTAN

Kara Baba: Halk dilinde Kara Baba olarak bilinen evliyanın yaşam ve türbeleri: Birinci yaşamı Ali Ekber’dir. Türbesi Hacı Bektaş’ta Delikli taştadır. İkinci yaşamında Tokat’ın Hübiyar Köyünden çıkarak Yunus Emre olarak yaşamıştır. Türbesi Fırat Nehri içindedir. Üçüncü türbesi Eskişehir’de ismi Zekeriya Peygamber’dir. Yunus olarak bilinir. Dördüncü yaşamı Malatya’da Hasan Basri olarak bilinir. Türbesi Fırat Nehri içerisindedir. Beşinci yaşamı ise Gaziantep’de Kara Baba olarak bilinir. Antep baklavasının sırrı bundandır. Altıncı yaşamında ise Sivrihisar’da Seyid Baba olarak yaşamıştır. Birinci dönemde Ali Ekber yaşamında babası Mustafa Kemal’dir. Annesi Kara Fatma olarak bilinen Fatıma’dır. Hacı Bektaşi Velilerden gelmedir. Bir dedesi de Veysel Karani’dir. GAZİANTEP

Hacı Baba: Halk dilinde Hacı Baba olarak bilinen evliyanın gerçek ismi Rabia Ana’dır. Battal Gazi’nin kızıdır.GAZİANTEP

Bilüseyin (Koyun Baba): Birinci yaşamı Ahi Evran Ankara, İkinci yaşamı Bilüseyin (Koyunbaba) olarak yaşamıştır.

ADANA

Cabbar Baba: Birinci yaşamı Seyid Muharrem (Şimşek Baba), İkinci yaşamı Kızıldeli Sultan Malatya Fethiye köyünde yatmaktadır. Üçüncü yaşamı Adana Misil’de Cabbar Baba olarak yaşamıştır. MİSİL/ ADANA

Hızır İlyas: Birinci yaşamı Mekke’de Muhammed, ikinci yaşımı Balım Sultan, üçüncü yaşamı Malatya’da Sultan Süleyman, dördüncü yaşamı İmraniye’de Çoğ Baba beşinci yaşamı Sultan Basri, altıncı yaşamı yine Malatya’da Hıdır Abdal, yedinci yaşamı da Hızır İlyas’tır. SAMANDAĞ-HATAY

Elif Efendi Tekkesi

ELİF EFENDİ TEKKESİ

Tekke arsasının batısındaki hazirede M. Elif Efendi dışında tekkenin bütün postnişinleri, ayrıca tekkenin bina eminliğini yapan Tophane Müşiri Seyyid Mehmed Paşa gömülüdür.

Elif Efendi Tekkesi, Beyoğlu, Sütlüce Mahallesinde, Elif Efendi Sokağında bulunmaktadır. Tekkenin bânisi Sa’dî tarikatından Hasırîzade Şeyh Mustafa İzzî Efendidir. Mısır’ın Delta bölgesindeki Damanhur şehrinden, “Hasırcı Hoca” lakaplı Şeyh Halil Efendinin oğlu olan M. İzzî Efendi aynı zamanda Eyüp’teki Taşlıburun Tekkesi Postnişini Şeyh Süleyman Sıdkı Efendinin damadı ve halifesidir. Mürşidinin ölümünden sonra Taşlıburun Tekkesinden ayrılarak Sütlüce’ye taşınmış, burada kiraladığı bir evde ikamet etmiştir. Bir müddet sonra bu ev ile çevresinde bir miktar arazi satın alarak 1199/1784’te kendi tekkesini kurmuş, 1201/1876’da da vakfiyesini düzenlemiştir. Bu ilk tesisin mütevazı ölçülere sahip bir zaviye olduğu tahmin edilebilir. Nitekim kuruluşundan kısa bir süre sonra, muhtemelen 19. yy’ın başlarında, bâninin kardeşi olan Saray hasırcıbaşısı el-Hac Emin Ağa’nın delaletiyle III. Selim tarafından genişletilerek tamir ettirilmiştir. Hasırîzade Tekkesi II. Mahmud tarafından 1231/1815 veya 1252/1836’da iki kere yeniden inşa ettirilmiş, bu arada yapıya bir hünkâr mahfili eklenmiş, sonuçta söz konusu tekke tam teşekküllü bir tarikat kuruluşu niteliğine kavuşmuştur.HARAP OLDU, ONARILDI

Zamanla harap olan tekke binaları II. Abdülhamid döneminde, bir önceki inşa döneminden yalnızca cümle kapısı geriye kalmak kaydıyla, yeni baştan yaptırılmıştır. Bu arada dikkati çeken bir hususta bu son yapıların, tekkenin postnişini Şeyh Mehmed Elif Efendi (ö. 1927) tarafından tasarlanmış olmasıdır. Tekkelerin kapatılmasından (1925) sonra kullanılmayan ve Vakıflar İdaresi’nin mülkiyetinde bulunan tevhidhane– türbe binası giderek harap düşmüş, türbe kısmı çökerek tarihe karışmıştır. Şeyh M. Elif Efendinin oğlu Şeyh Yusuf Zâhir Efendinin damadı olan tarihçi, yazar Mithat Sertoğlu’nun delaletiyle, 1960’ların başında tevhidhane Vakıflar İdaresi tarafından tamir ettirilmiş, ancak onarımdan sonra yine kendi haline terk edildiğinden hızla harap olmaya başlamıştır. Son yıllarda Osmanlı eserlerine ve özellikle metruk tekkelere musallat olan hırsızlar tarafından tevhidhanenin bazı kitabeleri ve süsleme ayrıntıları çalınarak antikacılara ve koleksiyonculara satılmıştır. Harem ve selamlık bölümlerinden oluşan ve Hasırîzade ailesinin mülkiyetinde bulunan ahşap konak 1970’lere kadar mesken olarak kullanılmış, 1983 yazında, bir elektrik kazası sonucunda yanarak bütünüyle tarihe karışmıştır. Tekke bugün İstanbul İl Özel İdaresinin katkısıyla yeniden restore edilmiş ve Safa Vakfı hizmetlerini buradan yürütmeye başlamıştır. Sonuna kadar Sa’dî tarikatına bağlı kalan tekkenin meşihatı, Şeyh M. İzzî Efendi’nin neslinden gelen ve “Hasırîzadeler” olarak tanınan ailenin tasarrufunda kalmıştır. Tekkenin kurucusu ve ilk şeyhi M. İzzî Efendidir. M. İzzî Efendinin oğlu ikinci postnişin Şeyh Süleyman Sıdkı Efendi “Şeyh Sülün” lakabı ile tanınır. Fatih – Çarşamba’daki Murada Molla Tekkesi şeyhi ve aynı semtteki Mesnevîhane Tekkesinin bânisi mesnevihan Şeyh Mehmed Murad Efendiden Mesnevi okuyarak icazet almış, ayrıca Mevlevî ve Nakşıbendî tarikatlarına da intisap etmiştir. Hasırîzade Tekkesinin tarihinde Mevlevî tarikatı ile olan yakınlık ve Mesnevi eğitimi S. Sıdkı Efendi ile başlamış ve sonuna kadar devam etmiştir. Tekkenin üçüncü postnişini Şeyh Ahmed Muhtar Efendi, S. Sıdkı Efendinin en küçük oğludur. Geçen yüzyılın en ünlü mesnevihanlarından Hatuniye Tekkesi şeyhi Hasan Hüsameddin Efendiden Mesnevi okumuş, Şazelî tarikatından hilafet almıştır. Şair olan A. Muhtar Efendi 1879’da oğlu Mehmet Elif Efendiye yerini bıkarak hacca gitmiş, dönüşte de oğlunun bu görevde bırakmıştır. S. Sıdkı Efendinin en büyük oğlu İsmail Paşa askerlik mesleğini seçmiş, ortanca oğlu Şeyh Hasan Rıza Efendi ise küçük kardeşi A. Muhtara Efendi ile birlikte tekkenin postuna oturmuş, ancak çok cezbeli bir yaratılışa sahip olduğundan 1864’te şeyhliği bırakarak Üsküdar’da bir evde inzivaya çekilmiştir.

ELİF EFENDİ

Tekkenin son postnişini Şeyh Mehmed Elif Efendi (ö. 1927) A. Muhtar Efendinin oğludur. 1907’de Meclis-i Meşayih reisliğine getirilen Mehmed Elif Efendi, İstanbul tekkelerinin son döneminde derin bilgisi, sohbetinin güzelliği, örnek ahlâkı ve sanatsever kişiliği ile ün yapmıştır. Döneminin ileri gelen âlimlerinden dinî ilimleri tahsil etmiş, Yenikapı Mevlevîhanesi postnişini Osman Salahaddin Dede Efendiden (ö. 1887) Mevlevî tarikatı hilafeti ve Mesnevihanlık icazeti almış, Zeki Dede ile Rakım Efendiden ta’lik hat meşk etmiştir. Tasavvufa ilişkin birçok risale kaleme alan M. Elif Efendinin Osmanlıca ve Farsça kasideleri ile gazellerini içeren bir de divanı bulunmaktadır. Babası gibi Şazelî tarikatından da hilafet almış olan M. Elif Efendinin şeyhliği süresince Hasırîzade
Tekkesi parlak bir kültür hayatına sahne olmuş, devlet adamları ve saray mensupları tekkedeki ayinlere, mesnevi derslerine ve sohbetlere devam etmişlerdir. M. Elif Efendinin tekkenin ayin günü olan çarşamba günleri, öğle namazından sonra tevhidhanede bir saat kadar mesnevi okuttuğu, bundan sonra Sa’dî ayinin icra edildiği, çoğu zaman Mevlevî semaının da yapıldığı bilinmektedir. Tekkelerin kapanmasında az önce büyük oğlu Yusuf Zâhir Efendiye hilafet vererek İstanbul’da Sa’dî tarikatının âsitanesi olan Abdüsselâm Tekkesinin meşihatına tayin etmiş, ayrıca kendi tekkesinde de, mesnevi derslerinden sonra hareme çekilerek ayinlerin idaresini oğluna terk etmiştir.

TEKKENİN MİMARİSİ

Haliç’e (batıya) doğru alçalan tekke arsasının güneybatı köşesinde yer alan cümle kapısı kesme küfeki taşı ile örülmüştür. Ampir üslubunu yansıtan kapı yanlardan pilastrlar kemerin üzerine, beyzî bir madalyon içindeki II. Mahmud tuğrasını iki eşit parçaya ayırdığı 1252/1836 tarihli manzum kitabe yerleştirilmiştir. Söz konusu kitabenin metni Şeyh S. Sıdkı Efendiye, ta’lik hattı ise Arabzade Mehmed’e aittir. İstinat duvarları ile setlere ayrılmış olan arsanın, batı yönünde yer alan ve en alçakta kalan setine, kuzey – güney doğrultusunda gelişen ve harem, selamlık, mutfak bölümlerini barındıran ahşap bina yerleştirilmiştir. Kâgir bir bodrum üzerinde yükselen ve harem kanadında bir çatı katı ile donatılmış bulunan yapının güney kesimi selamlığa, kuzey kesimi hareme tashih edilmiş, birbirine, köprü şeklinde tasarlanmış bir mabeyin odası ile bağlanan bu iki kanadın arasına, küçük bir avlunun gerisine, tekkenin mutfağı yerleştirilmiştir. Bu yapının önündeki ve arkasındaki bahçeler de, haremlik–selamlık taksimatına bağlı olarak, tuğla örgülü duvarlarla ikiye ayrılmış, önündeki duvarın selamlık bahçesi tarafında, dönemin modası olan yapay kayalıklar ile bir havuz tasarlanmıştır.

19. yy ahşap sivil mimarisinin özelliklerini yansıtan bu binada, gerek harem gerekse de selamlık bölümlerinde orta sofalı plan tipi uygulanmış, çeşitli boyutlardaki odalar ve helalar, bölümlerin ekseninde yer alan sofalara açılmış, zemin kattaki ve üst kattaki sofaları birbirine bağlayan merdivenler çift kollu olarak tasarlanmıştır. Kuzeye açılan selamlık girişi ile batıya bakan harem girişinin üzerinde, dört yer alır. Selamlık girişinin üzerindeki çıkma şeyh odasına aittir. Bu odanın yanında da Şeyh M. Elif Efendinin özel kütüphanesini barındıran “kitap odası” bulunmaktadır. Kitabeli ana girişin açıldığı taşlık, camlı ahşap bölmelerden ışık almakta, bir dağılım merkezi niteliğinde olan bu mekândan tevhidhaneye, şerbethaneye, zâkirbaşı odasına ve hünkâr mahfili merdiveninin altındaki ardiyeye geçilmektedir. Zemini mermer kaplı, duvarları da raflarla donatılmış olan şerbethaneden tevhidhaneye bir servis penceresi açılmakta, ayrıca kadınlar mahfiline geçit veren harem kapısını izleyen küçük hol ile şerbethane arasında bir dönem dolap bulunmaktadır. Musıkî aletlerinin ve ayin giysilerinin muhafaza edildiği, “zâkirbaşı odası” olarak anılan küçük oda hünkâr girişi ile de bağlantılıdır. Güney cephesinde çıkıntı yapan mihrap nişi, ortadaki büyük, yanlardaki küçük boyutlu 3 adet silindirden oluşmaktadır. Silindirlerin kesişme çizgileri burmalı ahşap sütunçeler yerleştirilmiştir. Mihrabın sağında (batı) bahçeye açılan 2 pencere, solunda da (doğu) yıkık türbeye açılan bir kapı ile diğerlerinden daha geniş bir pencere vardır. Tevhidhanenin batı duvarında, taşlığa açılan bir kapı ile bir pencere, ayrıca şerbethanenin servis penceresi, kuzey duvarında ise, harem bahçesine baktığı için yüksekten başlayan 3 adet pencere bulunmaktadır. Doğu duvarı ile bu yöndeki sokağın istinat duvarı arasına, içeriye sızabilecek nemi önlemek amacıyla, ince uzun dikdörtgen bir ardiye yerleştirilmiştir. Mihrabın yanında duran ahşaptan mamul, ajurlu mesnevi kürsüsü ile sade görünümlü sakal-ı şerif muhafazası da paramparça durumdadır. Üst katta, mihrabın önünde yer alan ve üzeri boş bırakılmış olan sütün açıklığı dışında ayin mekânını sınırlayan sütunlar ile duvarların arasındaki alanın güneybatı kesimi hünkâr mahfiline, geriye kalanı da kadınlar mahfiline ayrılmıştır. Aralarında bir kapı ile bağlantı kurulmuş olan bu fevkani mahfiller, korkuluk duvarlarına oturan ahşap kafeslerle donatılmıştır. Hünkâr mahfiline ait olan kafes birimleri diğerlerine oranla daha seyrek olup icabında pencere gibi açılıp kapanabilecek şekilde imal edilmiş ve oymalı ahşap hotozlarla taçlandırılmıştır.

Üst katın batı kesimini işgal eden, hünkâr kasrı niteliğindeki bölüm bir sofa ile buna açılan iki odayı ve bir hela-abdestlik birimini barındırır. Büyük boyutlu ve hünkârın dinlenmesine, icabında şeyhefendi ile görüşmesine tahsis edilmiş bulunan oda, yapının giriş cephesinde, hünkâr girişinin üzerinde, dökümden mamul süslü konsollara oturan bir çıkma yapmaktadır. Daha küçük boyutlu olan diğer oda ise hünkârın maiyetine ayrılmıştır. Kuzey yönünde tevhidhaneye bitişen, doğu ve güney yönlerinde istinat duvarları ile kuşatılmış olan türbenin batıya (bahçeye) açılan bir dizi dikdörtgen pencere ile aydınlandığı ve bu yöne doğru meyilli bir çatı ile örtülü olduğu bilinmektedir. Çatı çöktükten sonra ahşap sandukaların yerine betondan basit kabirler ve Latin harfli küçük mermer kitabeler konmuştur.

Tekke arsasının batısındaki hazirede M. Elif Efendi dışında tekkenin bütün postnişinleri, ayrıca tekkenin bina eminliğini yapan Tophane Müşiri Seyyid Mehmed Paşa gömülüdür. Türbenin batısında, tevhidhanenin güneyinde yer alan sarnıcın üzeri, zamanında sohbet mahalli olarak kullanılan bir sofa şeklinde düzenlenmiş, tam ortasına, mermerden yontulmuş bir bilezik oturtulmuştur. Şerit kabarmaları ile bezeli olan sarnıç bileziği de çalınmıştır. Türbenin üzerinde yer aldığı setle bu sofa arasında Şeyh H. Rıza Efendinin eşi Zeliha Samiye Hanım (öl. 1855) ile Şeyh A. Muhtar Efendinin eşi Fatma Baise Hanıma (öl. 1895) ait iki mezar bulunur.

SÜSLEMELER

Cephelerine yalın bir ifadenin egemen olduğu tevhidhane binasının barındırdığı mekânlarda, II. Abdülhamid döneminin, giderek Türk kökenli unsurların bünyesinde barındıran eklektik zevkine uygun süslemeler bulundurmaktadır. Zemin kattaki mahfillerin duvarları panolara taksim edilerek bunların içi, yeşil ve sarı renkte taş kaplamaları taklit eden boyamalarla doldurulmuş, ahşap sütunlar da yeşil porfiri hatırlatacak şekilde boyanmıştır. Mihrapta, yeşil ve kırmızı zeminler üzerinde, kûfi yazıdan bozma örgülü motiflerin arasında besmele ile “ yâ Mâbud” ibareleri, ayrıca rûmi ve palmet motifleri görülmektedir. Üst kattaki sütunların üzerinde uzanan yatay kuşak, alternatif olarak kare ve dikdörtgen kartuşlara bölünmüş, karelerin içine 8 kollu yıldızlar, köşeleri rumîlerle dolgulanmış dikdörtgenlerin içine de kûfi besmeleler yerleştirilmiştir. Ayin bölümünün tavanında, kenarlarında da buna paralel “L” biçiminde, üçgenlerle sonuçlanan dört adet kartuş bulunmakta, bunların içinde de beyaz, siyah yeşil ve kırmızıyla resmedilmiş örgü motifleri, yıldızlar, şemseler yer almaktadır.

Yapıdaki diğer bütün tavanlarda çıtalarla meydana getirilmiş taksimattan başka herhangi bir bezemeye rastlanmaz. Hünkâr mahfili ile buna bağımlı birimlerin duvarında, dikdörtgen panolar içinde, rumîlerle dolgulanmış şemseler ve köşebentler görülmektedir. Hasırîzade Tekkesi’nde teşhis edilen bezemelerin en ilginci kadınlar mahfiline ait kafeslerin üzerine resmedilmiş olan hurma ağaçlarıdır. Osmanlı süsleme sanatında, diğer birtakım bikri motiflerine oranla pek az kullanılmış olan bu motifin varlığı, hurmanın Sa’dî tarikatının erkânında önemli bir sembolik yerinin olmasıyla açıklanabilir. Özellikle bu bağlamda “hurma tekbirlemek” olarak adlandırılan tarikata giriş (biat/intisap) töreninde dervişlere şeyhleri tarafından tekbirle hurma yutturulması, söz konusu bezemeyi anlamlı kılmaktadır.

Kaynak: Prof. Dr. Baha Tanman TDV İslam Ansiklopedisi