NUSAYRİLER

NUSAYRİLER

Bin Yemin

Yemen'den kalkıp kaçgöç dalgaları halinde Anadolu'ya kadar geldiler. İnanışlarından dolayı karşılaştıkları baskı ve aşağılama her yerde izledi onları. Büyük kırımlara tabi tutuldular ama "Ehlibeyt yolundan dönmediler". İbadetlerini, törenlerini, geleneklerini gizlilik içinde yürüttüler. Sır tutmayı zorunlu ve kutsal saydılar. Zamanı geldiğinde topluluğun her üyesini sınavdan geçirdiler, mihenk taşına vurdular ve "cemaate ilişkin sırları saklayacağına, kurallara, ahlak ve öğretiye uyacağına" dair defalarca yemin ettirdiler. Yemine sadık kalmayanlar dışlandı, disiplin temel kural haline geldi. Cumhuriyetin "din ve inanç hürriyeti" ile rahatladılar ama eski alışkanlıklarını ve gizliliğe dayalı yaşama biçimlerini aynen sürdürdüler. Mersin, Tarsus, Adana, İskenderun, Antakya ve Samandağ'ın uzandığı Akdeniz kıyı şeridinde yüzyıllardır iyilik yolunun dervişleri geziniyor. Pek çoklarının "Fellahlar", bazılarının "Arap uşakları", tanıyıp bilen çok az kimsenin de "Nusayriler ya da Arap Alevileri" dediği cemaatin yaşadığı bu topraklarda sırlar hâlâ kadrini bilene veriliyor, emanet ehline teslim ediliyor...
YAZI: FAİK BULUT/ FOTOĞRAFLAR: ŞEBNEM ERAŞ

Çukurova, bildiğimiz Çukurova değil; o doğal, o gizemli, o vahşi doğayı barındıran, nice eşkıyaya, kurda kuşa, börtü böceğe yataklık eden Çukurova yok artık. Köyler, beldeler, ilçeler, şehirler kenetlenmiş; koskoca bir `metropol' olup çıkmış. Gökdelenler matkap misali bakir semayı deliyor; beton yığını konut kooperatifleri, bir zamanlar sazlık ve bataklık ovanın tabiatına meydan okuyor. Aslında sadece Çukurova'ya değil, tüm bölgeye bir haller olmuş. `Yer demir gök bakır' olmaktan çıkmış; yer gök yağmur artık. Asi Nehri, asiliğini yapmış. Antakya-Samandağ arasını tufana, afete boğmuş. Semadan gazap yağınca, koca ağaçlar kökünden devrilmiş, meyve bahçelerinin dibi bir metre kalınlığında kumla kaplanmış, 2.5 metre yükselmiş sel. Denizden esen tuzlu rüzgârlar, bostan mahsulünü kurutmuş; Akdeniz ötesinden gelen kum fırtınası, güneşi balçıkla, gökyüzünü dört kat tozla sıvamış.  Alevi Araplar da denilen Nusayrilerin yoğun yaşadığı yerlerden biri Hatay'a bağlı Samandağ ilçesinde bir cenaze töreni... Nusayrilerin inanç ve gelenekleri, tüm törenlerde yansıyor. Cenaze töreni de bunlardan biri. Cenaze uğurlanırken erkekler önde, kadınlar arkada yürür. Uzaklık ne olursa olsun mezarlığa dek yaya gitmek esastır. Yol üstünde aralıklarla bekleyen birkaç kadın, konvoydakilere kolonya serper. Definden sonra cenaze yakınları sıraya dizilir, katılanlar ise önlerinden geçerek `başsağlığı' dileğinde bulunur. Taziye genellikle eller havaya kaldırılarak bildirilir. Her yağmur sonrası gökkuşağı oluşuyor. Birinin altından geçebilsek muradımıza erer miydik? Yüzyıllardır bu bölgeyi yurt edinmiş bir cemaatin sır kapılarını aralayabilir miydik? Tüm isteğimiz, Nusayrilik hakkında bilgi verecek, konuşacak, görmüş geçirmiş insan bulmak. İlk temas olumlu. Dr. Ömer Uluçay (Arap Aleviliği: Nusayrilik adlı kitabı var) sayesinde Adana'da yaşayan makine mühendisi ve işadamı Hasan Atıcı, serbest meslek sahibi Ali Naci Gökçe ve tüccar Tahsin Yıldırım'la görüşüyoruz. Aydınlatıcı bilgiler alıyoruz. Örf, âdet, düğün, dini merasim gibi toplumsal etkinlikleri yakalayabilmek umuduyla Tarsus'a hareket ediyoruz. Bir pastane işleten Abidin; tanıdıkları devreye sokuyor. Görüşmeye gelenlerden biri öğretim görevlisi, diğeri mermerci, üçüncüsü makine mühendisi. Şeyh Nazım adında bir din adamını salık veriyorlar. Şeyh, Mersin'deki bir cemaat toplantısında olduğundan, iki oğlu karşılıyor bizi. Büyüğü, hiç yakınlık göstermedi; ne bir insan, ne mezar, ne türbegâh ismi verdi. `Hakkımızda yazılanlar eksik ve yanlış; size bir şey açıklamayız. Mezar orada, kendiniz gidin görün. Bizi rahat bırakın!' dedi. Küçük kardeş daha nazik: `Babam sizinle görüşmez. Ne yazılırsa yazılsın, ne söylenirse söylensin; bizim inancımıza dair her şey yüzeysel kalır!' Ertesi gün, Nusayri genci Cenap Koca'nın yardımıyla kuyumculuk ve yeminli tercümanlık yapan, aynı zamanda Musalla Mahallesi din hocası Sait Yapıcı ile tanışıyoruz. Başlangıçta bize kuşkulu davranıyor. Sait Hoca, yaklaşık 300 yıllık bir geçmişi olan "El Ammar" ailesinden. Arap Aleviliğine ilişkin sorularımızı, `çok sert' buluyor: `Biz bir alt toplum, alt kültür değiliz. Bir kazanın kulpu yerine konmak, ayrımcılık yapmak yanlıştır. Bu toplumun bir parçasıyız' diyor tepkiyle.  Anadolu Alevilerinde olduğu gibi Nusayrilerin inancında da Hz. Ali'nin çok özel bir yeri var. Kendilerini `Ali yandaşı' olarak tanımlarlar. Bu inanç hepsinde yok. Ali'ye ilişkin değerlendirmeler öyle önemli ki, onun semadaki konumu hakkındaki görüş ayrılıkları mezhep içinde alt kolların ortaya çıkmasına neden olmuş. Bölgedeki türbe ve ziyaretgâhların tamamında olduğu gibi, Tarsus'taki Yedi Uyurlar Ziyaretgâhı da Ali posteriyle dikkat çekiyor. Sait Hoca, bize türbegâhı gezdiriyor. Beyaza boyalı, kubbeli bu yapının önünde adak ve dini merasim yemekleri için yapılan masalar, ateş yakılacak ocaklar, kesim yeri olan bir bahçe bulunuyor. Şeyh Hatim el Tevbani isimli bir evliya ile Hoca'nın ata dedesi Şeyh Ali Ammar'ın mezarları burada. Duvarlarda, Hoca'nın şeyh sülalesinin şeceresi fotoğraflarla belgelenmiş. Yaklaşık 300 kişinin niyaz edebileceği, halı, motifli yastık ve minderlerle kaplı mekânda ayrıca şeyh sehpası, Kuran, Hz. Ali'nin çerçeveli posteri, Esma-ül Hesna (Allah'ın isimleri), dualarla süslenmiş bir Zülfikâr posteri, bizzat Sait Bey tarafından yapılmış bir ebced takvimi, buhurdanlık, bağış kutusu dikkat çekiyor. Sait Hoca açıklıyor: `Her kabir, her mezar türbegâh değildir. Bir zatın adına türbegâh yapılabilmesi için, Allah tarafından teşrif ve tekrim (şereflendirilmesi ve saygın kılınması) edilmesi gerek. Sözgelimi toprağına ayan beyan nur yağmalı. Şeyh Hatim, yağmur duasının kabul olmasıyla ünlendi. Dip dedem Şeyh Ali ise, bir türlü yanmayan ateşe karşılık olarak, ateşsiz yemek pişirme konusundaki kerametiyle tanındı. İnancımızdaki evliyalar, muhayyerin sınıfındandır; kimisi adlarına yapılan bu türbegâhlarda yatar, kimileri burada yoktur; zira onlar gelir, giderler.' Sait Hoca, türbegâhtaki dini merasim ve adakları yöneten kişi aynı zamanda. `Fıkhi (mezhep hukuku) ve batıni (içsel, öze ilişkin) konularda kimseye cevap vermeyiz' dedikten sonra defteri kapattık ve Antakya'ya doğru yola koyulduk. Nusayrilerin yaşadığı Mersin, Tarsus, Adana, İskenderun, Antakya ve Samandağ coğrafyası bumerangı andırır. Attığınızda, size geri dönebilen cinsten bir coğrafyadır burası. Günlük bir gazetenin promosyon olarak verdiği kitapta, Nusayrilik, `gerici tarikatlarla' eş tutulmuş, öteden beri kimi din ve mezhep bağnazlarının, Arap Aleviliğine yönelik karalamalarına yer verilmişti. Bu yüzden gittiğimizde tepkiler tazeydi, öfke dinmemişti. Yani yöreyi sadece sel basmış değildi; Arap Alevilerinin yürekleri de tufana yakalanmıştı. Kime gittiysek, hangisine dokunduysak, `bin ah' işittik. Dert ve şikâyet dinledik. Öfkelerine tanık olduk ve hikâyelerini toplamaya devam ettik. İnanç mensuplarını, ilim erbabı Nusayrileri dinledik. İşte söylenenler: `İslam toplumu, uygarlığı ve tarihinin ayrılmaz bir parçasıyız. Müslüman olmak için gerekli beş şartı yerine getiriyoruz. Dahası Ehlibeyt ve On İki İmam yolundayız. Kuran, Sünnet ve Hüccetü'l-Akl (yani aklın gereği) üzre amel eyleriz. Kuran'da mesnedi olan, Ehlibeyt'in onaylayıp imamların ilettiği hadisleri (peygamber sözleri) doğru belleriz. Peygamber vasiyetine uyarız.' Adanalı Ali Naci Gökçe açıklıyor: `On birinci İmam Hasan el Askeri'nin müridi Muhammed bin Nusayr'a izafeten Aleviliğin bir kolu olan Nusayri denir bize. Bunda maksat, Nusayri topluluğunun diğer bid'at çevreleriyle (din adına sonradan âdet çıkaranlarla) karışmasını önlemektir. Muhammed bin Nusayr peygamber değildi; yeni bir din ve mezhep kurmamıştı; kendince dine bir ekleme de yapmamıştı; Ehlibeyt'in kutsal akidesini (öğretisini) yayıp savunmakla yetinmişti. Bizde namaz niyaz, oruç, zekât var. Biz Alevi-Sünni diye ayrım yapmayız; sadece Ehlibeyt'i mağdur edip, bu kutsal aileye 1001 ay boyunca sövüp sayanlar için Emevi takipçileri sıfatını kullanırız.' İşadamı, makine mühendisi Hasan Atıcı konuyu tamamlıyor: `Bizde Allah tektir, birdir; Arapça belirtirsek, `Allahü ahad'dır. Yani O, sayıya gelmez; sıfatlardan münezzehtir. Kuran, Allah kitabıdır. Ona hiçbir batıl yaklaşamaz. Namaz niyazımız, Sünnilerinkinden ayrıdır. Niyazda mekân, hareket önemli değil; Allah'a yönelme ve ibadet esastır. Kıyamet gününe, ruh göçüne (tenasüh, reenkarnasyon, yeniden bedenlenme) inanırız. Bu fikri Hint felsefesinden değil, bizzat Kuran'dan alırız. Ruh göçü şöyle yansır: Haksızlık yaparsak, bunun hesabını vermek için kıyamete kadar beklemeyeceğiz. Yeniden bedenlenme sayesinde hesabı verilecektir.' Hızır İlyas inancı Nusayrilerde köklü ve çok yaygın. Her yerleşim merkezinde asıl ziyaretgâh, Hızır Makamı'dır. İnanç, ölümsüzlüklerine inanılan iki peygamberin buluştuğu yerlerin kutsanması esasına dayanır. Antakya, Harbiye'deki Hz. Hızır Makamı, kalabalık gruplarca sürekli ziyaret ediliyor ve burada zaman zaman bin kişilik yemekler veriliyor, kurbanlar kesiliyor. Gelip geçenler, yeni araba alan, işe başlayan, yola çıkan, evlenen, askere giden herkes makamın çevresinde üç kez tur atar, dilek tutar, destur alır. İskenderunlu 81 yaşındaki din adamı Mahmut Reyhani, cumhuriyetle birlikte dinsel/mezhepsel baskıdan kurtulduklarını, şeyh unvanlı Alevi Nusayri din hocalarının eskiden beyaz sarık, ortasında kırmızı fes bulunan başlıkları ile cüppelerini attıklarını; yerine fötr taktıklarını, genelde takım elbise giydiklerini söylüyor. Çokça ziyaret ettiği Arap ülkelerinde, kıyafetine yönelik bu tip eleştirilere, Atatürk'ü ve laikliği savunarak karşılık veriyormuş. Antakya Harbiye'deki köklü bir aileyi temsil eden Şeyh Nasreddin Eskiocak da benzer tavır sergiliyor. Hasan Atıcı, Suriye'yi yöneten Nusayrilerle ilişkinin çerçevesini çiziyor: `Hafız Esad, mensubu olduğu Nusayriliği Şiiliğe dayandırıyordu. Türkiye'de iyi kötü özgürlük var; demokrasi çerçevesinde inanç ve ibadetlerimizi yerine getiriyoruz. Suriye'de bu rahatlığı göremeyiz. Atatürk'ün sağladığı laiklik içinde kendi rengimizi yansıtıyoruz. Buradaki Nusayrilerden, kimsenin Suriye'yi tercih ettiğini duymadım.' Şeyh Mahmut Reyhani, Birinci Dünya Savaşı sonrasında `Fransızların sundukları özerk Nusayri bölgesi, mezhep mahkemesi ve Arapça okullar türünden ayrıcalıklara itibar etmediklerini; Türkiyeli Müslümanları koruyup kolladıklarını' aktarıyor.  Şeyh Nasreddin Eskiocak (ortadaki) Antakya, Harbiye'de köklü bir aileyi temsil ediyor. Aile efradı Memluklar zamanının önemli şahsiyeti İmadeddin'in torunları. Alevilik, reenkarnasyon ve ahlak üzerine kitaplar yazan Şeyh Nasreddin Eskiocak'ın kardeşleri de din adamı. Atalarının yaşadığı dinsel/mezhepsel baskıları hatırlatarak, laiklik konusundaki duyarlılıklarını dile getiriyor sık sık. Yaklaşık 1200 yıllık tarih boyunca altı büyük göç, sayısız felaket yaşayan; bu arada Halep'teki büyük yerleşimleri sırasında Hamdani devletini kuran, Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi sırasında binlerce Nusayri'yi kırmasıyla Lazkiye Dağları'nın doruklarına çekilen Nusayriler, bir anlamda göçebelik, tehcir, tecrit ve yoksulluğa mahkum edildiler. Nusayri adını, 11. İmam Hasan el Askeri'nin müridi Muhammed bin Nusayr'dan aldıkları yolundaki rivayet akla yatkın. Başka bir rivayete göre ise, ikinci halife döneminde bölgeye gönderilen 450 kişilik takviye kuvvet burada düşmanı yendikten sonra bölgede ikamet etmiş. Hz. Ali yandaşı olan bu kuvvete `nasara/nüsra' (yandaş, zafer kazanan) adı verildiğinden, yörenin sarp dağlarına yerleşen herkes aynı isimle anılmış. Kaçgöç dalgaları Nusayrileri açlığa ve yoksulluğa mecbur etmenin yanı sıra, sürek/surak/suvarik (sürgün sözcüğünden bozma) sıfatıyla horlanmalarına neden oldu. Yoksul halk, açlıktan ölmemek için sarp dağların verimsiz topraklarını işleyerek, ağaçları kesip tarla haline getirerek ayakta durmaya çalıştı; Arapça `fellahü'l-ard' (toprağı işleyenler) ibaresinden, kendilerine `fellah' adı verildi bu yüzden. Uzun süre Hıristiyan ve Müslüman ağaların yanında marabalık yaptılar. Zamanla toprak sahibi olup rençberlik, bağcılık, bostancılığı bir meslek haline getirince, bu kez, Arapça `fellah' (rençber, köylü, çiftçi) deyimi iyice yerleşti. `Arap uşağı' yakıştırması, Atatürk zamanındaki kimi siyasetçiler tarafından, üstün bir unvanmış gibi sunulmuş olmasına rağmen, aslında Osmanlının son demlerinde, bu toplumu aşağılamanın ifadesi olarak kullanılmıştı. Osmanlı tahrir defterlerinde ise `Garipler Cemaati' olarak kayda geçmişlerdi. Samandağlı Abdullah Vural, tam 115 yaşında. `Eskiden el örmesi dizkapağına inen gömlek giyerdik' diyor. İç çamaşırı bulamadıklarını; dağda ağaç, çalı çırpı toplama sırasında bu gömlek yırtılmasın diye, çırılçıplak iş gördüklerini ve bedenlerindeki yara berelerle dolaştıklarını anlatarak o zamanki yoksulluğun boyutunu gösteriyor. Osmanlı zamanında Nusayrilerin mal mülk sahibi olması, Kuran satın alıp okuması bağnazlar tarafından adeta yasaklanmıştı. Çarşıya bile inemezlermiş. Aleviler Kuran elde edebilmek için Hıristiyan din adamlarını devreye sokarlarmış. Nusayri din adamlarının sarıkları önce arkadan ateşle tutuşturulur; sonra ateşi söndürme bahanesiyle ayaklar altına alınıp çiğnenirmiş. Nusayri selamını almamak için yüzlerini çevirenler; omuz atıp geçenler varmış.  Adana'nın Mıdık Mahallesi Arap Alevilerin yoğun olarak yaşadığı yerlerden biri. Her yerleşim bölgesinde olduğu gibi burada da türbe ve ziyaretgâhlar var. Buradaki Yedi Uyurlar Ziyaretgâhı özellikle bayramlarda ve tatillerde hiç boş kalmıyor. Arap Alevilerinde din işlerini yürüten şeyhlerin otoritesi tartışılmaz. Dini vecibeleri yerine getirip merasimleri yönetiyor, cemaat toplantılarında Kuran okuyup öğüt ve nasihat veriyorlar. Deva, şifa ve çözüm arayan ziyaretçileri için dua ediyorlar. Kapıları herkese açık. Samandağ'daki Şeyh Ali Yazıcı ile Harbiye'deki Nasreddin Eskiocak'ın ziyaretçileri hiç eksik olmuyor. Halkın durumunu göz önüne alan Şeyh Ali, bazı eski âdetler ile zekât (hımıs: beşte bir) adı altında din adamlarına sunulan bağışları kaldırmış. Yardımcı şeyhlere ise Nakib deniyor. Bunlar, şeyhlerin talebesi konumunda olup, iyice eğitim gördükten sonra şeyhliklerine karar veriliyor. İmamlar (hocalar), Sultan Abdülhamid'in Alevileri Sünnileştirme, köylerine cami yaptırma siyaseti çerçevesinde ihdas edilen bir sınıf. Bunlara fahri imam denilebilir. Samandağ'daki cenazede karşılaştığımız Tahsin Yılmaz, bunlardan biriydi. Bir ocak niteliğindeki şeyh ailesinde, makam babadan oğula geçiyor. Yalnızca Hz. Ali'nin soyundan geldiklerine inanılan ve şeyh ailesi olarak bilinen ailelerin çocukları şeyh olabiliyor. Ancak genel kurala rağmen şeyh oğlu isterse, din işleriyle uğraşmayabiliyor. Burada yetkinlik, dini eğitim, disiplin, ahlâk ve dürüstlük yani liyakat esas. Bu da pek çok aşamadan geçmeyi gerektiriyor. Şöyle ki; ergenlik çağına giren erkekler, dini eğitim için aday gösterilir. Adayın dürüstlüğüne, temiz insan oluşuna kefil gerekir. Kefillik, öncelikle aile çevresinde aranır. Yedi gün, bir ay gibi bir süreden sonra eğitimin abecesini öğrenen talebe (aday) yeniden cemaat huzuruna getirilir, konu komşudan kefil olmaları istenir. Birkaç ay sonra tekrar toplum huzuruna çıkarılıp sınanır, mihenk taşına vurulur ve ona kefil olmaları talep edilir. Her sınanma aşamasında kurban kesilip, toplu yemek verilir. (Bu gelenek eskiden sadece Nusayrilerin yaşadığı mahallelerde gerçekleştirilirdi. Gizliliğe dayalı bir inancın bu işleminin, şimdi farklı mezheplere mensup insanların yaşadığı ortamlarda uygulaması söz konusu değil.) Ailesi fakirse, çocuğu eğiten şeyh masrafları karşılar. Şeyhlik eğitiminin ne kadar süreceğine şeyh karar verir. İlk aşamanın adı `meşveret cemiyeti', ikincisinin `melik cemiyeti'dir. Yeni hayata davet merasimi merhalesi, masraflı bir törendir. Samandağ, Hz. Hızır Makamı içindeki yüksek beyaz kayanın çevresi mermerle kaplı. Ziyarete gelenler, makamın eşik kapısının iki yanını öperek içeri giriyor, beyaz kayanın kaidesine yüz sürüyorlar. Birkaç kez tavaf edip, dualar okuyarak dilek tutuyorlar. Arap Aleviliğinde cemaate kabul edilmek de, karmaşık bir yol izler. Davranış ve ritüeller simgeseldir. Nakib ve Necib unvanlı iki kişinin, sağı ve solunda 12'şerden toplam 24 kişi yer alır. İmam huzuruna çıkan, nefis terbiyesi için o anda belli pratikleri yerine getiren aday, tam ortada yer alır. Hırka giydirilmek ve sembolik içecek veya içki (kutsal içki genellikle taze sıkılmış üzüm suyudur) sunulmak suretiyle, kendisine, `şahitlerin önünde cemaate ilişkin sırları saklayacağına, kurallara, ahlâk ve öğretiye uyacağına' dair defalarca yemin ettirilir. Dışarıdan birinin Nusayriliği kabul edilmez. Nusayrilerde hac (zorunlu değil, ekonomik gücü olanlar gider), zekât, şehadet hak bilinir. Bunlar şekilde değil, özde insanı olgunlaştırmalı. Yalan, haram, haksızlık, zulüm, kötülük olmamalı. Nusayrilerin rağbet ettiği Batıni namaz şekle, yere, zamana bağlı değil. Her mekân ve zamanda, uygun hal üzereyken Allah'a yönelmek, O'nu yüceltmek temel kural sayılır. Nusayriler, `Ehlibeyt 1001 ay boyu camilerde lanetlendiği için, oralara gitmiyoruz. Cami ve mezheplere siyaset karıştı' diyorlar. Bayramlar, törenler de oldukça bol Nusayrilerde. İrili ufaklı 85 kadar bayram, özel dini münasebet, anma günü, hayrat, şölen yapılıyor. Kurban Bayramı, Nuh Gemisi, Salip (Haç), Saint Barbara, Hac, Unsura, Hz. İsa'nın miladı, Nevruz gibi bir kısım bayramlar; diğer inançlara karşı hoşgörüyü somutlaştırma ve aynı geleneklere sahip başka inançtan olanlarla yaşamı paylaşma babından kutlanıyor. Mesela Salip Bayramı, tarım/hasat şöleni gibidir. On iki bayram esastır; bunun sekizi kameri takvime göre, yani değişmeyen (ebced hesabınca sabit kalan) günlerde, dördü ise miladi takvime göredir. En önemlisi Gadir Bayramı'dır; zilhicce (hacca gitmenin içinde yapıldığı Arabi 12. ay) ayının 18. gününe denk düşer. Peygamber Muhammed'in Gadir Humm Vadisi'nde, Veda Haccı sırasında Hz. Ali'yi halife ve vasi tayin ettiği, Ehlibeyt'i yücelttiği gün kabul edilir. Kutlamadan sekiz gün sonra, ikisi arasında `Aşiyet-i Cuma' (Cuma akşamı) denilen bir münasebet daha kutlanır ki, 36 yılda bir Gadir Bayramı'yla aynı güne rastlar. Bayram'da çarşı pazarda, evde hayat durur; kadın-erkek hiçbir iş yapmazlar. Dikiş dikilmez, ev süpürülmez. Küsler barışır, akşamleyin Hızır İlyas Makamı'na akın edilir. Hızır İlyas inancı ise burada, Anadolu'nun hiçbir yerinde görülemeyecek ölçüde köklü ve yaygın. Her Nusayri yerleşim merkezindeki asıl ziyaretgâh, mutlaka Hızır Makamı'dır. Ölümsüzlüklerine ve aramızda yaşadıklarına inanılan iki nebinin (Hızır ve İlyas) buluşması hikâye edilip ikisinin sentezi, `Hıdırellez' merasimlerine dönüştürülmüş. 6 Mayıs-18 Aralık arasındaki 186 günlük döneme aynı isim takılmış. Küçüklüğünden beri Samandağ Hızır makamının hizmetini gören 1927 doğumlu Şeyh Sait Dönmez açıklıyor: `Burası makam değil, teşrife'dir. Hızır ölmemiş ki, kabrinde yatmış olsun. O, her gün bir yerde gezer; daha çok deniz kenarlarında bulunur. Kuran'daki Mecmau'l-Bahreyn ibaresinin sözlük anlamı iki denizin buluştuğu yer demektir. Gerçekte, derya gibi iki nebinin, Hz. Musa ile Hz. Hızır'ın buluşması kastedilir.' Antakya, Harbiye'deki Hızır Makamı da aynı inancın devamı. Ermiş/evliya türbeleri ise ikinci derecede önemli ziyaret yerleri sayılır. Samandağ Aknehir Tepesi'ndeki Şeyh Muhammed el Arabi Türbegâhı bunlardan biri. Bu zatın, manastırda yaşayan 40 kadar keşişi, keskin zekâsıyla Müslüman yaptığı söylenir. Harbiye'de türbesi bulunan Şeyh Yusuf el Hekim, bomboş kilere rağmen keramet gösterip 40 misafir kervancıyı doyurmuş; develerin taşıyabileceği kadar ihsan ve ikramda bulunmuş. Şeyh ailesinden İskenderunlu Davud Tümkaya, `ålimleri bilmiyoruz; türbe ve kubbeler çok gerekli değil. Aslolan ermiş ve âlimlerimizin eserlerini bilip, tanımaktır' diyor. Gelenekler hızla çözülse de, bugün daha çok düğünlerde yansımaya devam ediyor. Eski renkliliği bulmak kolay değil ama Nusayri toplumunun düğünleri gene de başlı başına bir hazine. Eskiden kız verilmesi uygun görülse dahi, dünürün üç veya yedi kez, kız babasının kapısını çalması gerekirdi. Kız istemek için vekil tayin edilir; söz kesilir, mekli (kızın kardeşine verilen harçlık), mehir (başlık yerine geçer, genellikle altın) verilirdi. Artık mekli yok ama mehir varlığını sürdürüyor. Bu para, tümüyle gelinin çeyizine sarf edilir. Önce küçük, sonra büyük nişan yapılır. Bir tepsi içinde kapı kapı dolaştırılıp sunulan havlu veya yemeni düğün davetiyesi yerine geçerdi. Şimdi şeker ve kolonya eşliğinde davetiye dağıtılıyor. Perşembe akşamı `kız kınası'; cuma gecesi `oğlan kınası' (artık aynı gün yapılıyor) ve cumartesi ise `damat tıraş günü' olmak üzere üç gün sürer düğünler. Damat kına yakılması için hemen elini açmaz; `düğün olmuyor' sözü üzerine, kendisine bir şey armağan (ev, tarla, bahçe, vs.) edildiğine dair açıklama yapılır. Böylece damat elini kınalar. Masraflı ve yemekli yapılan (yerel dilde kırgım) düğünde; meydancı, yemek sonuna doğru herkesi `şebeş'e (takı işlemi) davet eder. Damat tıraşında mahalle berberi, işi uzattıkça uzatır; bir esans döker, mevval, cezayiri türünden gazel çeker; bir kıl keser, şiir okur; yeniden esans alır damadın başına döker; bir jilet vuruşundan sonra fıkra anlatır. Her fasılda berbere bahşiş verilir. Düğün yemeğinin ardından `hamama götürme müzayedesi' başlar. Ortalık, bir hayır yarışına dönüşür; biri, 50 kişilik bir davetli grubunu `hamamda kebap yemeye' çağırır; diğeri, davetlilere tatlı yedirmeyi üstlenir. Pazar günü tören hazırlığı başlar. Konvoy halinde, gelin evinden alınır; buhur, dua ve zılgıtlar eşliğinde büyük bir tur atılarak damat evine getirilir. Gelin damat evi bitişik komşu bile olsalar, düğün alayı özellikle büyük bir tur atar ki, güya gelin yolu kolay belleyip baba evine gidivermesin. Hem gelin, hem damat övülür; kem gözlere nazar edilir. Antakya, Samandağ yöresinde cezayiri (uzun hava) okunur; debke (halay) arci (yöresel halay) çekilir; Adana civarındaki oyunun ismi ise `raksa'. Bu kadar değil; düğünle ilgili gelenekler gerdekten sonrasına da uzanıyor. Ancak pek çoğu günümüzde daha çok köylerde yaşıyor. Bazı âdetler de yok olmuş. Örneğin, şimdilerde kına var, masraflı açık artırmalı yemek faslı yok. Mahallelerde konvoylu çeyiz dolaştırma geleneği ise köylerde hâlâ görülebilir. Nusayriler örf, âdet, kimlik ve kökenlerini araştırma döneminin henüz başında. 1938'de Hatay'ın Türkiye'ye katılması sürecinde Güneş Dil Tezi savunucuları, `yöre halkının Eti Türklerinden olduğunu' döne döne tekrarlayıp durmuştu. Nusayrilerin inançlarını da dikkate alan kimi siyasetçiler, `Hz. Ali'nin orduları Arap değil, Türklerdendi. Horasan erenleri de Ali askerleri arasında bu bölgeye gelip yerleştiler' yolunda yazılar yazmışlardı. Günümüz Nusayrilerinin bir kısmı, bu propagandaya inanmış görünüyor. Ama çoğunluk, kökenlerinin Yemen'den kalkıp Irak, Suriye, Halep üzerinden Lazkiye yöresine göçen, yaklaşık 700 ila 300 yıllık süreçte Suveydiye (Samandağ), Antakya, İskenderun, Adana, Tarsus, Mersin'e yerleşen büyük aile efradına dayandığına inanıyor. Şunu diyorlar: `Ezilmişliğin verdiği hırsla, herkes eğitime sarıldı. Diyeti ise Arapçadan, asıl kültürümüzden vazgeçmek oldu. Türkçe, giderek Arapçanın yerini alıyor; iki kuşak sonra evimizde Arapça konuşulmaz olacak. Ama Araplık, siyasi ve milli bir dava değil bizim için. Etnik köken ve Arap kültürü ile eşanlamlı, o kadar. Bu kimliğimizle varız, Türkiye Cumhuriyeti'nin bir rengiyiz. Bu yeterlidir. Yoksa, bizi Eti Türk'ü sayıp asimile etmenin âlemi yok. Dışlanmadan, horlanmadan, iftiraya uğramadan bu toplumun bir parçası olmak esastır.' Antakya'daki Çağdaş Sanat Atölyesi (ÇESA) hem Arap folklorunu derliyor, hem de `Grup Nidal' adıyla bir orkestra kurarak, halk türkülerini yaşatıyor. Mütevazı tiyatro topluluğunun Arapça dillendirdiği amatör oyunlar, halk arasında rağbet görüyor. Samandağ Belediye Başkanı Ganım Canpolat eğilimi özetliyor: `Kültürümüz ileriye dönüktür; her türlü değişime açığız.' Nusayrilerin sayısı konusunda kesin bir veri bulunmuyor. Bir milyona yakın oldukları sanılıyor. Adana'da Akkapı, Yamaçlı, Güneşli, Seyhan, Haydaroğlu, Cumhuriyet, Havuzlubahçe, Havutlu, Mirzaçelebi, Sucuzade, Mıdık mahalleleri ile Yüreğir ve Karataş; Mersin'de, Cumhuriyet, Turgutreis, Alsancak, Hamidiye mahalleleri; Tarsus'ta Eski Ömerli, Eski Hatay, Musalla ve Yeşil mahalleleri; İskenderun Arsuz, Karaağaç ve Nardüzü beldeleri; Antakya'nın başta Harbiye olmak üzere büyük bir bölümü, Samandağ, Aknehir yöresinin tamamında Aleviler oturuyor. Nüfus oranı Samandağ'da yüzde 90, Antakya'da yüzde 60-70; İskenderun'da yüzde 40; Adana'da yüzde 25, Tarsus'ta yüzde 80, Mersin'de yüzde 20-25, Lazkiye ve Halep'de (Suriye) yüzde 15. Tarih boyunca horlanan ancak, cumhuriyetin `vatandaşlık, laiklik, din ve vicdan hürriyeti' ile inanç ve ibadetlerini daha rahat yürüten Nusayriler, geleceklerini yeniden kurdular. Emek harcayarak mal mülk sahibi oldular; eğitime ağırlık verip kendilerince sınıf atladılar. Tarsuslu Nusayriler genelde kabzımallık, kebapçılık, mobilyacılık ve kuyumculuk yaparken; Adanalı kardeşleri bürokrasi ve iş hayatının belli kademelerinde ilerledi. Antakya Harbiye'de hizmet sektöründe çalışanlar ve atölye sahipleri bulunuyor. Samandağlılar ise modern tarımın yanı sıra, çoğunlukla yurtdışında nasiplerini aramakla meşguller.

Kul Fakır Ali (Merzifonlu)

Kul Fakır Ali (Merzifonlu)

---

 

 

Amasya’nın Merzifon ilçesine bağlı Kıreymir Köyünde 1873 de doğdu.1938 yılında Hakka yürüdü.Türbesi Merzifon’da evinin bahçesindedir.Asıl adı Ali’dir.Gümüşhacıköy’e bağlı Keçiköy’de bir düğüne güreşmek üzere pehlivan olarak gitti.  Aşık Kul Hüseyin adlı dervişin telkinlerine ve “gerçek pehlivan kendisiyle,kendi hırsıyla,kendi nefsiyle güreşen,onu yenendir” demesi üzerine Ali,”Sadaksın üstadım” diyerek, Aşı Kul Hüseyin’in sözlerine,öğütlerine uydu.Kendisine orda Kul Fakır mahlası verildi.Gönlüne aşkın,muhabbetin ateşleri doldu.Okur yazar değildi.Hacı Bektaş dergahına özellikle o sıralar Pir postunda oturan Ahmet Cemalettin Çelebi’ye büyük bir saygıyla,hayranlıkla bağlandı.Deyişleri yöresel aşıklar tarafından cemlerde söylenmektedir.Deyişleri A.İhsan Aktaş ve Sabri Yücel  tarafından derlendi.” Anadolu’da bir duru kaynak;Aşık Kul Fakır (1991-İstanbul ) adıyla yayınlandı.

 

Kul Fakır bir gün komşu köylerden Diphacıya gider. Akşam muhabbet sofrası kurulur. Aşıklık yapan Kul Fakır'a Haydar Hoca adındaki bir zat, Sefil Ali aşkına bir dolu verir. Kul Fakır kadehi alır, ocağın küllerine döker. Haydar Hoca bu sefer başka bir ermiş kişinin ismini anarak tekrar bir dolu daha verir. Kul Fakır yine aynısını yapar ve kadehi ocağın küllerine döker. Haydar Hoca üçüncü doluyu verirken "bu da Mustafa Kemâl'in aşkına olsun" der. Kul Fakır doluyu alır ve "ey erenler, o büyük zat aşkına zehir olsa içerim, ah mümkün olsa da ömrümüzden beşer onar yıl o cana verebilsek" diyerek kadehine niyaz edip demini içer.

 

AŞIKLIĞI

Âşıklığı ise, Kul Hüseyin tarafından uyarılması ile başlar.

Kul Fakır pehlivandır, güreşlere katılır. Düğünlerde, törenlerde güreş olurdu eskiden. Bir gün bir yerde davet olur; Kul Fakır’ı götürürler güreş için; pehlivanlığa çıkar. Gümüşhacıköy’e bağlı Keçiköy var, Keçiköy’ de yetişmiş bir evliya vardır Kul Hüseyin diye... Kul Hüseyin der ki, “ Gerçek pehlivan nefsini yenendir, nefsiyle güreşendir.” O zaman Kul Fakır nefsiyle güreşmeye başlar, nefsini yener. “Saddaksın pirim” der ve uyanır. O zaman güreşi bırakır, nefsiyle güreşmeye başlar. Ama zaten Kul Fakır’ın soyunda var, nefsinde var, bu yolun yolcusu o. Kul Hüseyin’ den de o kelimeyi kaptıktan sonra tamamen kendini yetiştiriyor.

KAYNAK : Vardan Yoğa İki Irmak Arasında Aleviliğin İzleri, Nurbanu Karataş- Evrim Can İflazoğlu,Ocak 2015, Çorum  HBVAKV

 

1

Dostun gül cemali cennettir bana

Ne çare ayrılık zamanı geldi

İstemem ayrılmak senden sultanım

Ne çare ayrılık zamanı geldi

 

İstemem ayrılmak senden sultanım

Gül cemale aşkın ile nalanım

Çıkarma gönlünden dinim imanım

Ne çare ayrılık zamanı geldi

 

Kul FAKIR’im aşık aşka yanandır

Hak erenler birbirinden kanandır

Dosta doymak olmaz kanan yalandır

Ne çare ayrılık zamanı geldi

 

 

2

Seyrimde gezerken üç dilber gördüm

Biri aydır,biri ol güne benzer

Aşkın dolusunu sundu elime

Biri allar giymiş ahtere benzer

 

Üçler olup beşten haber alınca

Üç sünneti,yedi farzı kılınca

Sağıma soluma haber verince

Sağdaki  sevdiğim Sultana benzer

 

Mümin olan arı gibi iniler

Bin çiçekten alır balı bir eyler

Güzeli görenler aynayı n'eyler

İçi ahret dışı dünyaya benzer

 

Aklımı başımdan aldı bakışı

Yaktı şu sinemi aşlın ataşı

Ölmeden evveli ölse bi kişi

Kur'an da okunan imlaya benzer

 

KUL FAKIR'im ezel ağladım, gülmem

Okumuşum aktan,karayı bilmem

Bin derman verseler bu derdi vermem

Her dem kalp evinde durana benzer

 

 

3

Aşkın cemalin çıkmaz serimden

Pare pare etseler ayrılmam senden

Ayırma sevdiğim bizi bu demden

Canım kurban olsun yoluna dilber

 

Ya nice sevmeyim böyle dilberi

Sıdk ile severim sevdiğim yari

Ay ile gün gibi hüsnü cemali

Ezelden hayranım nuruna dilber

 

Kaşların bismillah levhi kudret

Gözlerin velleyli nuru hidayet

Elheme esmasın vücudun ayet

Cihanda erilmez sırrına dilber

 

Dost bakışlı aslan pençeli

Yaralı kalbime vurdun hançeri

İlikten kemikten kandan içeri

Bari ihsan eyle kuluna dilber

 

KULFAKIR'ım sızlar yürek yaresi

Dostun dosta kavuşmanın sırası

Sultanım elinde derdim çaresi

Ezelden yanarım narına dilber

 

 

4

Gönül arzuladı düştük yollara

Sürdüğümüz Balım Sultan yoludur

Düşürdün sultanım bizi dillere

Durduğumuz Ali Mansur darıdır

 

Darına dururuz cem-i alada

Göster didarını bize seyramda

Sultan Cemal derler aslı pek-zade

Cemalin görmek de gözün karıdır

 

Şükür kavuşturdu Pir Balım Sultan

Gezindi bendimi ol Şah-ı Merdan

Kusurum çok imiş, yakamda noksan

Sıtkınan sevenin  sadık yaridir

 

Dertliyim derdime dermana geldim

Ali’m veliyullah fermana geldim

Cömertsin sultanım ihsana geldim

Güzel nutkun kalp evini arıtır

 

Kul fakır’ım serim kurban yoluna

Sultan olan bakar kulun halına

Lahmike cismike indi şanına

Ruh be ruhumuzu veren velidir

 

 

5

Gel gönül gidelim dost illerine

Aşkınan gidende yol incinir mi

Sultanı bilirse kulun halini

Mushafın yazmaya el incinir mi

 

Mushafın Kübradır vucüd-ı insan

Allamet Esma’yı .uyurdu süphan

İlm-i müsemmayı zikreder lisan

Hal ile söyleyen dil incinir mi

 

Dilde ikrar gerek tekrar olmasın

Güllerimiz has bahçede solmasın

Kel ırakip andelibi görmesin

Bülbülün sesinden gül incinir mi

 

Güllük gülistanlık dostun cemali

Aslı pak olanlar bulur kemali

Su balığı sakın öldürmen anı

Balık oynayınca göl incinir mi

 

Kul Fakır’ım marifet burasında

Kulluk hatmolunda ba’yı isminde

Yüz on dört surede mevcut Yasinde

Hakikate eren hal incinir mi

 

6

Dertli gönlümü deftere

Yazım neyleyim neyleyim

Ben söyledim yar tutmadı

Sözüm neyleyim neyleyim

 

O yar merhamet etmiyor

Sevdası serden gitmiyor

Kırık kollarım tutmuyor

Dizim neyleyim neyleyim

 

Kul Fakır’ım dost yoluna

Dost düşman çıktı seyrine

Mezarımı dost köyüne

Kazım neyleyim neyleyim

 

7

Yüz yirmi dört bin nebinin sesi

Sesini duyanlar çeker yası

İsmi Azam ol Ali'nin duası

Okuyanlar mahrum kalmaz inşallah

 

Nice nebi veli göçtü bu handan

Sevenleri biz de serveriz candan

Alış veriş etmek biz her dükkandan

Erenler verdiğin almaz inşallah

 

Erenlerin kavli birdir iki olmaz

İkilikte kalan menzile eremez

Nara atsalar şu canım yanmaz

Ali'yi sevenler ölmez inşallah

 

"Muti kable ente mute" ermişiz

Ölmeden evvelin bir kez ölmüşüz

Biz bu hana üç beş defa gelmişiz

Baki ıkrar fani olmaz inşallah

 

Elüstü bezminde bir ıkrar verdik

Gahi akıllandık gâhi deli olduk

Sultan Veyis ile Yemen'den geldik

Sırrımıza kimse ermez inşallah

 

Aşığın çektiği aşk belasıdır

Hitabından gelen Hak nidasıdır

Kendini bilmeyen Hakk'a asıdır

Böyle güruhlara salmaz inşallah

 

KUL FAKIR'ım başa gelen ne haldır

Hakkında ferman var işin de zordur

Balım Sultan düşmüşleri sen kaldır

Bize bühtan eden onmaz inşallah

 

 

8

Şaha doğru giden kervan

Çok ağlattın güldür beni

Düşmüşem elden ayaktan

Tut elimden kaldır beni

 

Tut elimden ferman eyle

Gel bu derde derman eyle

Götür yare kurban eyle

Öldür derse öldür beni

 

Arıydım baldan ayrıldım

Ne şirin dilden ayrıldım

Bülbüldüm gülden ayrıldım

Gülistana kondur beni

 

Tut elimden düşmeyeyim

Doğru yoldan şaşmayayım

Derdim çoktur deşmeyeyim

Böyle şaha bildir beni

 

Yandı KULFAKIR’ ın bağrı

Derde tay olmuyor ağrı

Çek katarı şaha doğru

Eli süre indir beni

9

Her neyi ararsan vardır bu demde

Velâgat keremna ben-i ademde

Uzaktan arama, fark et sen sende

Bir pınardan bin deryayı süzen var

 

Cümlenin mabutu Hak sende hazır

Vezirlikten geçip olursun nazır

Her nereye baksan görünen hızır

Yer nazarda dü cihanı gezen var

 

Cümle aradığın vardır ademde

Arayıp bulanlar demezler bende

Görenlerde der ki, ne olur şunda

Dört Kitap'ı derceyleyip yazan var

 

Okuyup ilmine âmil olanlar

Seni fark etmez mi kendin görenler

Mümin müslim böyle mi olur erenler

Günde yüzbin, tarikinden azan var

 

Gerçek olan belli olur işinden

Dost dosta varamaz gönül kışından

Halım yaman oldu adu taşından

Ebu Cehil gibi kuyu kazan var

 

Erenler sevmezler yoldan azanı

Bu ceme almazlar ıkrar bozanı

Gerçek erler fark etmez mi düzeni

Sen demeden diyeceğini sezen var

 

KUL FAKIR' ım taş atan kendine atar

Herkesin attığı kendini tutar

Sabreden kulların didara yeter

Kırklar meclisinde engür ezen var

10

Ceddi Piri Baba bir bab sultanım

Gönüller evinde aziz mihmanım

Fatiha suresi, ümm-ül Kuranım

Yüzüm dergahına sürmeye geldim 

Girdim dergahına yeşil serili

Körler görebilmez perde gerili

Baytullah'ta gören var mı Halil'i

Onun ananesin sormaya geldim

Kalbi Beytullah'tır türbe-i celil

Piri Baba Sultan önümde delil 

Sırrı Balım Sultan, Pir Bektaş Velim

Gönülde makamım görmeye geldim 

Nerede çağırsam hazır yanımda 

Söyleyen ben değil,  Hızır yanımda 

Muhammed Ali nin vezir yanında 

Sahavet hüccetin almaya geldim 

Muhabbet Muhammed Ali değil mi

Nasipler verici Veli değil mi

Cümle evliyadan ulu değil mi

Dar-ı Çeç' de namaz kılmaya geldim

Müminin kıblesi dostun didârı

Muhabbet aşığı neylesin varı

Dilde zikrederim On İki İmamı

Ölmeden evveli ölmeye geldim

Sene bin üç yüz kırk birde geldi

Allah Muhammed'e Cebrail saldı 

Cebrail Ali'yi Kandil 'de buldu

Kubbenin üstüne konmaya geldim

Kubbe muallakta altı suyudu

Gelen geçti, gene dünya buyudu

Hasan -Hüseyin' in nesli büyüdü 

Zeynel'im zindana girmeye geldim 

İmam Bâkır idi çöllerde gezen 

İmam Cafer idi Buyruk'u yazan

Ebu Cehil idi kuyular kazan

Musa Kazım serim vermeye geldim

Şah Taki ba-Naki dest-i velayet

Hasan-ül Askeri göster sahavet

Mehdi yol içinde yapar adalet 

Girip mağaraya kalmaya geldim

Mağarayı muallağa koydular

Orada bileydi üçler,  yediler 

İmamlar ismine erkân kurdular 

Onun icraatın bilmeye geldim

KUL FAKIR ım yol Muhammed- Alinin

Settar eyle sır Muhammed Alinin

Hilaf katma din Muhammed Alinin 

Gulâmım kapında durmaya geldim

11

Atatürk İle İlgili Bir Deyiş:

 

Kemâl'in var olsun Mustafa Paşa

Irakıplar ölsün hele sen çok yaşa

Ortayı mal ettin hazır ol başa

Vakit tamam oldu meydan geliyor

 

Meydanda bell'olur er ile körler

Düzde menzil almaz dikine zorlar

Çoktan geçtiyidi hayır ü şerler

Islahat memuru sultan geliyor

 

Sultan olan kula bulmaz kusuru

Hicaz'ı Mekke'yi bekle Mısır'ı

Sıdkile tutarsan alun yesiri

İsmail'e Hak'tan kurban geliyor

 

Kurban olan Ehl-i Beyt yoluna

Kem bakmayın siyasinin haline

"Allah-ü Ekber"i getir diline

Binine yetecek bir can geliyor

 

Canını verenler cananın bulur

Canını sevenler geriye kalır

Acaba onların hali nic'olur

Zülfikar elinde aslan geliyor

 

Yedi kral olsun Hak muin ise

Esef çekme yetmiş dahi gelirse

Onların asleri topu var ise

Şükür bize Hak'tan bürhan geliyor

 

Hani padişahlık nerede kaldı

Zevk ü sefa ile aklını aldı

Yola kem bakanlar belasın buldu

Dünya başlarına zindan geliyor

 

Tanrı'nın aslanı Hazreti Ali

Ta ezel Kandil'de kurdu bu yolu

Sıdkile tutarsan yetürün eli

Nice bin dertliye derman geliyor

 

Bâ noktası gönüllerinden çıktı

Ecnebi kızları evini yıktı

Sekiz yüz cariye belini büktü

Sandılar ki hergün bayram geliyor

 

Bilemedi milletin halini

İtalyan kızına yaktı balonu

Başa geçirmişler elin körünü

Halbuki hakkında ferman geliyor

 

KUL FAKIR'ım fermanını okudu

Andelibim dost bağında şakıdı

Aklı selim gönül evi pak idi

Mümin müslümana seyran geliyor

12

Her sabah her sabah bülbülün sesi

Bülbül avazını güle getirir

Yiğit olan sırrın kimseye demez

Kötü kalbindekin dile getirir

 

Yiğit olan eşiğinden bellidir

Yiğit kamil olur yüzü yerdedir

Kurttan doğan yine kurt eniğidir

Akıbet başına bela getirir

 

Yalınız gidip yoldaş olma yolsuza

Komşu olma rehbersize pirsize

Selam verme namussuza arsıza

Birgün namusuna hile getirir

 

Erenler de der ki Selman-ı paktır

Kırklar da derler ki cümlesi haktır

Cehennem evinin ateşi yoktur

Herkes ateşini bile getirir

 

Kul Fakır'ım gezdim gurbet ellerde

Bülbül ötmez gülistansız güllerde

Çok keramet vardır tatlı dillerde

Dağdaki deliyi yola getirir

 
13
Zamane halkının yanına varma 
Her cahil âdeme sırrını verme 
O seni görmezse send'onu görme 
Budur bu âlemde halın makbulu 

Hal içinde hallar vardır görürsen 
Eğer bu sözümden ibret alırsan 
Hak kelâmı fark eyleyip bilirsen 
Al-i İmran okur dilin makbulu 

Dinimiz Muhammed, dilimiz Kur'an 
Aliyyülazim'dir dersimiz veren 
Elham suresinden süzülüp gelen 
Birlik makamıdır yolun makbulu 

Yolu kuran kurdu böyle aslından 
Er olanlar belli olur zatından 
Körler seçemedi Hakk'ı batıldan 
Akrabadan hoştur elin makbulu 

El mi olur biri birin bilenler 
İkiliği atıp biri bulanlar 
Cife-i dünyadan elin alanlar 
İkilikten geçer birin makbulu 

Birlik makamına sahip olmalı 
Sabredip de selameti bulmalı 
Kaf u Nun'un haberini almalı 
Cennet-i Âlâ'da şarın makbulu 

KUL FAKIR'ım bizde geldik o şardan 
Getirip götüren ol Şah-ı Merdan 
Evveli kulluktur ahiri sultan 
Doğup dolunandır nurun makbulu

 

Kaynak:AŞIK KUL FAKIR- A. İhsan Aktaş- Sabri Yücel- 1991, İstanbul) 

DOĞRU GAZİ TÜRBESİ

DOĞRU GAZİ TÜRBESİ

         Türkiye’nin genel dini yapısı gereğince nasıl ki bazı istek ve umutlar için Türbelerde kurban kesilir ve adaklar yapılırsa bu gelenek ve görenekler Akçaalan kasabasında devam etmektedir. Her sene kurbanların kesilip adakların yapıldığı bu diğer türbe Akçaalan kasabasına 3 Km. uzaklıkta bulunan Doğru Gazi Türbesidir.

         Türbenin bulunduğu alanın tamamı meşe ağaçlarıyla çevrili 40 dönümlük bir mevkiyi kaplamakta olup, yaz aylarında, bol suyunun olduğu bu tepeye gelinerek hem türbe ziyareti yapılır hem de kebaplar çevrilerek piknik yapılır.

         Doğru Gazi tepesinden çevreye bakılınca tüm köy ve kasabalar görülmekte ve gün batımı seyretmenin tadına doyulmayan ender mesire alanlarından biridir.

Akçaalan Muharebesinde ve Doğru (GAZİ) Baba Türbesine Ait Anlatılan Hikaye ;  

    Bu tepenin eteklerinde Yunan Kuvvetleri  ile çarpışa sırasında, düşman kuvvetleri bozguna uğramış  ve kaçarlarken 11 kişilik düşman süvarisi arkalarına bakmışlar, bir de ne görsünler, yanlız bir Türk kahramanı var. Hemen geri dönmüşler, Doğru Gaziye hücum etmişler, orada bir saatten fazla savaşmışlar. Doğru Gazi bunlardan yedi düşman askerini öldürmüş, fakat kendisi de tan yedi yara almış artık kılıç sallayacak takati kalmayınca şimdiki yattığı tepeye doğru, sarp ve dik yerlerden çıkmaya başlamış.

     Bir aralık sağ kalan dört düşman askeri Gaziye yaklaşmışlar, tam o sırada yaralı cengaverimizin eyerinin kolanı kopmuş, eyer atın sırtından kaymış, kendisi de yere düşmüş, eyeri almaya, kolanı bağlamaya da vakit kalmamış, hemen silkinip bir elle kanlı kılıncına dayanmış, bir elini göğe kaldırmış, önce çok sevdiği eyeri için şu duayı okumuş;

BULANDI GÖZLERİM, DALDI UMMANA

YA EĞER! TAŞ KESİL KALMA DÜŞMANA

YOLLANDIM GİDERİM, ULU RAHMAN'A..

YA EYER! TAŞ KESİL KALMA DÜŞMANA !  

ALLAHIN HERŞEYE KADİRSİN KADİR

EYERİ DÜŞMANIN GÖZÜNDEN YETİR !

ÖZÜNDEN BİRİNCİ DİLEĞİM BUDUR

YA EYER TAŞ KESİL KALMA DÜŞMANA !

duası biter bitmes eyer hemen taş kesilip kayalara yapışmış ve duası Allah katında kabul olmuştur. 

Eyer taş kesildiği tepede o zamanki yerinde halen  durmaktadır.

  

Dört Kapı Kırk Makam

Dört Kapı Kırk Makam

Bektaşi Tarikatı'nın en büyük özelligi, bir okul olmasıdır, kurumsallaşmasını tam olarak tamamlayan bu yapının, onlarca tasavvuf ereni yetiştirmesi büyük ölçüde bu oluşum ve eğitim sistemine bağlıdır, öyle ki Bektaşilikte, sofraya konulan gıdaların sofraya konulma sırasına, sofradaki çatal bıçağın duruşundan, muhabbet sırasında sarf edilen sözlere, Erkân içerisindeki oturuş, duruş, meydana girişten tutun da meydandan çıkışa kadar her türlü hal haraket ve cümleler ile, Erkân'ın açılabilecegi günlerden, okunacak dualara, selamlaşma şekillerinden, kullanılan simgelere kadar herşeyin bir kuralı ve adabı vardır. Bektaşlik içerisinde yürütülen Egitim dahi ana hatları ile belirlenmiştir. Bektaşi'lige intisap eden bir can, kalbe hitap eden sezgisel egitimine başlamış olur, Zaman içerisinde belirli makamlara ulaşarak insan-ı kamil olma yolunda var olmaya çalışır. Bu ögreti bektaşilikte " 4 kapı 40 makam " olarak açıklanmaktadır. Şeriat kapısı, Tarikat kapısı, Marifet Kapısı, Hakkikat kapısı ve bunun altında sıralanan 10' ar makam bu ögretinin temel noktasıdır. basit bir anlatım ile 4 kapı 4 mevsime benzer; Şeriat kapısında ;"sen 'sen'sindir, ben de ben" Tarikat kapısında ;" ben 'sen' solurum, sen de ben olursun" MArifet kapısında ; " sen ve ben ve dolayısı ile benlik duygusu kalmaz, ikimiz de 'biz' oluruz" Hakikat kapısında ; " artık ikimizde yok oluruz, fenafillah makamıdır ve artık sadece "o" vardır. Tüm mertebelerin ve Hülasa Bektaşiligin ana dayanağı tüm kaninatı var eden "Aşk" tır, Aşk Hz. Muhammed'in Mirac'a çıkarken bindigi "Burak"tır. Bektaşilik Aşk ile Başlar aşk ile biter, akıldan çok sezgisel hislere ve kalbe hitap eden bir yoldur, Mürşid'in rehberligi ile geçilen tüm bu mertebeler aşk ile aşılır. Şeriat Kapısı: Nasip alan canın ilk eğitilme evresidir, Sahibi; Hz. Muhammet'dir, Simgesi; Hava. Zahir Anlamı; 1-) Yapılması cezaya tabi olan işlere ait hükümler; "haramlar", 2-) Yapılması öğütlenen ancak yapılmadığı taktirde herhangi bir cezaya tabi olmayan işlere ait hükümler; "sünnet, müstehab, mendub". 3-) Yapılması hoş görülmeyen ancak yapıldığı taktirde herhangi bir cezaya tabi olmayan işlere ait hükümler; "mekruh", 4-) Yapılması yada yapılmaması bütünü ile serbest olan işlere ait hükümler; "mübah". 5-) Yapılması yada yapılmaması cezalandırma sonucu doğuran işlere ilişkin kesin hükümler, "farz yada vacip". Batın Anlamı; Erkâna, yol kurallarına ve simgelere ait bilgiler. Makamları; 1-) iman etmek, 2-) ilim ögrenmek, 3-) Haramdan uzaklaşmak, 4-) İbadet, 5-) Nikah kılmak, 6-) ÇEvreye Zarar Vermemek, 7-) Şevkatli olmak, 8-) Sünnet ehli olmak, 9-) Yasaklardan kaçınmak, 10-) Buruklara uymak Tarikat Kapısı: Nasip alan canın Tarikat kurallarına işleyişine ait batıni bilgilere vakıf olduğu aşamadır. Bu bilgiler gerek Erkân, gerek muhabbet Erkânı içerisindeki anlatımlar, simgeler ve bunların arkasındaki batın anlamlar ile, toplum içerisinde anlatılan remzlerin ( Hz. Muhammed'in miracı, Hz. Musa'nın ağaç ile konuşması, Kızıldeniz'i 7 ye yarması gibi) gerçek manalarını anlamaktan geçer. Sahibi; Hz. Ali'dir, Simgesi; Ateş. Zahir Anlamı; Benlikten ve bunun doğurduğu tüm kötülüklerden kurtulmak, Hırs, şehvet, bencillik, iki yüzlülük, riyakarlık, kibir ve daha bir çok insan ile Hak arasına perde olan kötü huylardan kurtulmak. Batın Anlamı; Tarikatler herşeyden önce bir nefs terbiyesi yoludur, Bektaşilige giriş kısmında anlattığımız üzere nasip alan can sırası ile bazı mertebelerden geçerek nefsini terbiye etmek sureti ile, önce benligini yani kendisi ile Tanrı arasındaki perdeyi kaldırmak sureti ile Hakka ulaşmayı amaçlar, burada Tarikat kapısında bu sürecin gerçekleşmesi sağlanır, nasip alan can her türlü dünyevi ihtiras ve duygudan kendisini sıyırmaya ve duygularının kendisine degil, kendisinin duygularına sahip olacagı bir hal'e erişmeye çalışır. Makamları; 1-) Tövbe etmek, instisab etmek, 2-) Bir mürşitten naspip almak, 3-) Saç ve Libas giyme, 4-) Hizmet etmek, 5-) İyilik için çalışmak, 6-) Haksızlıktan korkmak, 7-) Umudunu yitirmemek, 8-) Hidayete ermek, 9-) Makam, cemiyet ve muhabbet sahibi olmak, 10-) Aşka ermek, Marifet Kapısı: Tanrısal bilginin sırlarına vakıf olunan aşamadır, Bu makam Tari ile bir olma makamıdır. Aşık maşuk ile bir olur, birlik yakalanır. Seyr fillah Tanrıda yolculuk yapmak, Seyr maallah Tanrı ile bir olarak yolculuk yapmak makamıdır. Sahibi; Hz. Ali'dir, Simgesi; Su. Zahir Anlamı; Ruhunu geliştirme, Su elementinin de özellikleri sayılan, yardımseverlik, cömertlik, bağışlama gibi huyları edinmek. Batın Anlamı; Bu aşamada can birtakım Tanrısal bilgi ve sezgilere nail olur, tanrı ile arasında senlik, benlik kalmaz, Tanrı ile bir olarak fenafillah makamına doğruu ilerlerken geçilen son aşamadır, tüm kainat ve evren artık "O" nun gözü ile görülür, " Allah birdir" remzinin hakiki manasının tam olarak anlaşıldığı safhadır.   Makamları; 1-) Sabırlı olmak, 2-) Bencillik, riya, kötü duygulardan uzak durmak, 3-) Edepli olmak, 4-) Özünü bilmek, 5-) Perhizli olmak, 6-) Utanmak, 7-) İlim ögrenmek, 8-) Cöert Olmak, 9-) Miskin olmak, 10-) Arif olmak, Hakikat Kapısı: İnsan-ı kamil olma yolundaki son evredir. Sahibi; Hz. Ali'dir, Simgesi; Toprak. Zahir Anlamı; Toprak elementinin özelligi olan Adil olma, vefalı olma, sözünde durma, yoksulları gözetici olma gibi birtakım huyları edinmek. Batın Anlamı; Bu aşamanın sonu fena fillah makamıdır ki, mutlak yokluk mertebesidir, Bu aşamada Tanrı ile can arasında bir ayrılık kalmaz, artık görünen de gören de "O" dur, "Enel Hak" makamıdır. Aşık'ın maşuğunda yok olduğu makamdır. Gerçek Aşk o dur ki bu makamda zuhur eder, senlik, benlik yada biz yoktur, ikilik yoktur, sadece bir vardır ve o yüze bir de Alemlerin Rabbi olan Allahtan başkası degildir. Makamları; 1-) Tüm insanları bir görmek, 2-) Vahdet-i vücud anlayışının sırrına ermek, 3-) Türap- toprak olmak, 4-) Elinden geleni, yapmak, verici olmak, 5-) Tevhit anlayışında olmak, Tanrıdan başka varlık tanımamak, 6-) Ayıp, kusur, hata görmemek, 7-) Manayı bilmek, sırrı öğrenmek, 8-) Seyr-ü sülügü tamamlamak, 9-) Sırrı saklamak, 10-) Müşahade,