İstanbuldaki Bektaşi Tekkeleri

İstanbuldaki Bektaşi Tekkeleri

1925’te 677 sayılı yasa ile tekke ve zaviyeler kapatıldığı döneme kadarki, İstanbul Bektaşi tekkelerinin sayısı konusunda farklı rakamlar verilmektedir. 9, 10, 12. 13 veya 14 gibi.. II. Mahmud döneminde bir çok Bektaşi öldürülmüş, bir çok Bektaşi tekkesi yıkılmış, bazıları Nakşi tekkesine çevrilmiştir. II.Mahmud döneminde Bektaşilere yapılan kıyım ve Bektaşilikle ilgili zaten çok az olan vesikaların yakılması ve ortadan kaldırılması çok önemli bir tarih kıyımını da beraberinde getirmiştir. II. Mahmud (1808 – 1839) döneminde Bektaşi tarikatlarına ve tekkelerine gelen yasaklar (1241 – 1826), bu yasağın fiilen olmasında resmen ve sureten Osmanlı döneminin sonuna kadar (1920) sürmesi, bundan dolayı tekke ve zaviyeleri konu alan mecmualarda Bektaşi ya yer verilmeyişi ya da sureten Nakşi gözüktüğü için Nakşi tekkeleri meydanında sayılmaları, İstanbul’daki Bektaşi tekkelerinin sayısının tespitini güçleştirmektedir. Ayrıca Bektaşi tekkelerinin çokluğunun şehrin, yerleşim alanlarının dışında uzak yerlerde, Yeniçeri kışlalarına yakın mekanlarda veya kışla içlerinde yapılmış olmaları, bunun yanı sıra II. Mahmud döneminde, Yeniçeri kışlaları ve bunların dışındaki 9 tekkenin (bilinen) yıktırılması da, sayının tespitini güçleştiren bir nedendir. 1826 sonrasındaki propagandaların tesiriyle tarikatlar ve tekkeleri konusunda çalışma yapanların, Bektaşiliğe soğuk bakmaları da bunda önemli bir etkendir. Ancak çok çeşitli kaynaklar bir araya getirildiğinde ve bu tekkelerdeki mezar taşları incelendiğinde ortaya 20 civarında bir rakam çıkmaktadır. Anadolu Yakası 1. Merdiven köy – Şahkulu Sultan Dergahı: Bu dergah, İstanbul’un fethine veya öncesinde kuşatmalarına geldiği söylenen Horasan Erlerinden Şah Sultan’a (sonra da Şahkulu Sultan adı verilmiş) ait olduğu rivayet edilen türbenin yanında yapılmış, bu dergah II. Mahmud döneminde 60 yıldan yeni olup, muhdes kabul edilerek yıktırılması kararlaştırılan Bektaşi tekkeleri meydanında yıktırılmıştır. Bu dergah 1839’dan sonra, Seyyid Nizam Türbesi karşısında gömülü olan Halil Revanaki Baba’nın gayretiyle uyandırılır. Daha sonra M. Ali Hilmi Dede baba (ölümü: 1325 / 1907) burada şeyh olur. Ondan sonra ise yerine, Ahmed Burhanullah Baba geçmiştir. Hal-i hazırda ihya edilmiştir. Ancak onarım sırasında tekkeye ilişkin bazı özellikler yok edilmiştir. 2. Daver Baba Tekkesi: Kartal, Başıbüyük semtindedir. Orhan Gazi zamanında ahilerin kurduğu bu tekke, sonradan Bektaşi tekkesine dönmüş, 1826’dan sonra ise Nakşibendi tekkesi olmuştur. 3. Akbaba Dergahı: Beykoz – Akbaba Köyü’ndedir. Akbaba lakaplı Şeyh Mehmed Efendi, İstanbul’un fethine katılanlardandır. Akbaba hakkında Hadikatu’l Cevamî’de şöyle denir: “Akbaba Camii Yuşa Dağı yakınında camiyi bina eden Sultan I. Ahmed’in saltanatı sırasında Harem-i Hümayunda Kethüda kadın olan Canfeda Hatun’dur. Karagümrük’te de bir camii ve saraçhane yakınında sebili olduğu yukarıda zikir ve beyan olunmuştur. Bu köyde (Akbaba) birtek hamamı dahi vardır. Kabri belli değildir. Ve bu köyün bu adla anılmasına sebep, Akbaba Mehmed Efendi’dir ki kabri adı geçen caminin yakınında büyükçe bir kabir olup mezar taşında tarih yoktur. Rivayete göre bu zat Fatih Sultan Mehmed’le gelen gazilerdendir.” Hadika, 2/150 Akbaba Bektaşi dergahı, camii ile birlikte Canfeda Hatun’un vakfı kapsamına alınır. Bu Bektaşi dergahı 1826’da II. Mahmud’un fermanı mucibinde Bektaşilere kapatılarak Nakşibendilere verilir. O tarihten 1925’te tekkeler kapatılıncaya kadar, Nakşi dergahı olarak devam eder. Akbaba türbesinin az ilerisindeki dergah binası bugün eve dönüşmüştür. 4. Yarımca Dede (veya Baba) Bektaşi Dergahı: Diğer adıyla Öküz Limanı (veya Paşa Limanı) dergahı. Dergah, Kuzguncuk yolu üzerinde (Paşa Limanı Cad.) Hüseyin Avni Paşa çeşmesinin (1291 – 1874) üst tarafında yer alırdı. Üsküdar İskelesinden sonra başlayan çıkıntının bulunduğu bu yere Öküz Limanı denmesinin nedeni, Yunan efsanesine (Mithology) göre – İyo – denilen inek denizi tam buradan geçmiş. Yunan mitolojisindeki inek, sonra bazı kaynaklarda öküze dönüşmüş ve buraya Öküz Limanı denilmiştir. Paşa Limanı denilmesinin nedeni ise, burada ünlü bir Osmanlı Paşasının yalısı yer aldığı içindir. (Piyale Paşa Sahil Sarayı). (İ. Hakkı Konyalı, Üsküdar Tarihi, 1977. 2/526) Yarımca Baba Dergahından ilkin Evliya Çelebi Seyahatnamesinde söz edilmektedir: “Tekye – i Hacı Bektaş – ı Veli, Kaya Sultan yalısı dibinde Öküz Limanında bir küçük Asitane – i dervişandır.” (Seyahatname, Cilt 1, Shf. 475) Aynı dergahtan Hadikatu’l Cevamî’de – Paşa Limanı Camii bahçesinde – şöyle söz edilir. “Cami – i mezburun kurbunda sonradan bazı ashab – ı hayr bir çeşme ile bir namazgah inşa eylemişlerdir ve kurbunda bir Bektaşi tekyesi dahi ihdas olunmuştu. Ba’dehu (sonradan) 1241 senesi sonlarında zevaya – yı Bektaşiye’nin (Bektaşi Zaviyelerinin) tarihinde bu zaviye dahi hedmolunmuştur (yıkılmıştır).” (Hadika, Cilt 2, Shf. 182) Hadikatu’l Cevamî’de kitabı neşre hazırlayan Ali Satı’ Bey’in kaydı, Evliya Çelebi’nin verdiği bilgilerle çelişmektedir. Evliya Çelebi kendi zamanında (IV. Murat zamanı) zaviyenin varlığından söz ederken Hadika’da tekkenin muhdes (sonradan yapılma) olduğundan ve 1826’daki ferman gereğince yıktırıldığından söz eder. Evliya Çelebi’nin kaydı ve dergahta yer alan mezar taşlarından bunların muhdes olmadığı görülmektedir. Halbuki 1826’da alınan kararlar gereğince, son 60 yılda yapılan Bektaşi tekke ve zaviyeleri muhdes kabul edilerek yıkılacaktı. Buradan da, verilen kararların da aşılarak kadim (eski) kabul edilen bazı Bektaşi dergahlarının da yıktırıldığı anlaşılmaktadır. Ancak dergahın ilk yapılışının tarihi bilinememekteyse de, Yarımca baba tarafından inşa edildiği sanılmaktadır. Dergahta bulunan kısa bir mezar taşında şunlar yazmaktadır. “Merkad – ı Sultan Yarımca Dede’dir. Bu Ca – yı Bektaşi de kutb idi, ol şah-ı Cazbedir.”   Ayrıca dergâhta yıktırılış (1826’daki) öncesine ait bir mezar taşı da şu şekildedir: (Bektaşi teslim taşı) Hacı Ömer Baba ki bu gülşende nice Sal (yıl) Olmuştu feyz-i pirle hemhalet hubben Haya edip Yarımca Baba yı nam-ı Ömer Rah-ı ricada bir nefes etmedi heba Geçti Şeb bir anda Sıdk-u safayla Al-i Muhammed aşkına daim giyip aba Labüdd gelir bu mısra tarih-i fevtine Kıldı Diyar-ı Cana seyahat Ömer Baba 1207 / 1792 1826’da Bektaşiliğin yasaklanması, tekke e zaviyelerin ellerinden alınıp önemli bir bölümünün yıktırılması, bir kısım Bektaşi baba ve dervişlerinin idamı ve diğer bir bölümünün sürgüne, zorunlu ikamete tabi tutulması sırasında Öküz Limanındaki Yarımca Dede dergahı da yıktırılır ve dergah postnişini Ahmed Baba ile birlikte Hadim’e (Konya’nın İlçesi) sürgün edilip, zorunlu ikamete tabi tutulur. (Bkz. Es’ad Efendi, Üss-ü zafer, 1243. 211-212; Hasluck, F. W. 1973.2/517; A. Rıfkı, Bektaşi Sırrı, 1328. 2/65;Birge, John Kingsley, 1937.77) Dergahta ayrıca 1215’te vefat eden (1801) Nuri Baba’nın ve Şeyhülislam Arif Efendi’nin torunu Aşir Efendinin de, 1826 öncesine giden kabirleri vardır. 1826’da yıktırılan dergah, II. Sultan Mahmud’un 1839’da vefatından sonra, Kadiri tarikatına salik şeyh Şerif Ahmed tarafından yeniden ihya edilir. Dergahın ikinci banisi olan Şerif Ahmed’in 1263 / 1846 tarihli mezar taşında şunlar yazılıymış: « Bende-i Hazret-i Abdülkadir Geylani Bani-i Sani-i dergah-ı Yarımca Dede Hazretleri Eş-Şeyh Es-Seyyid El-Hacc Ahmed Efendi Ruhiçün El-Fatiha 1263 »/1846 Dergahın kapısı üzerinde olan kitabe işe şu şekildedir: Kitabenin Üzerinde Bektaşi tacı vardır. Yaptı bu dergah-ı Alinin yeniden babını Kaşif-i kenz-i hakikat Şerif Ahmed Dergahte ayrıca bu tarihten sonraya da ait Bektaşi mezarları mevcutmuş. Bunlardan biri 1275 / 1859 tarihli olup, bende-i Al-i aba basmacı ustalarından Es-Seyyid Hasan Efendiye aittir. Bunun mezar taşında Bektaşi tacı ve gülleri varmış.  (Bkz. İ. Hakkı Konyalı, Üsküdar Tarihi, 1/434-5) Bu durumda tekkenin sonradan Kadiri olmasına karşın Bektaşi usulünü de devam ettirdiği anlaşılmaktadır. Ancak tekkenin son şeyhi olup 1930’da vefat eden ve Şerif Ahmed’in torunu Şeyh Mehmed Kazım Efendi ise, sadece Kadirilik usulünü devam ettirmiş. Ahmed Münib Efendi’nin 307/1890 tarihli mecmua-i Tekaya’sında dergâh, Paşa Limanı Tekyesi adı altında da zikredilmekte ve Kadiri tekkesi olduğu kaydedilmektedir. (Shf.7) İki katlı, 5 odalı ve ahşap olup 1980’li yıllara kadar ayakta duran tekke binası bu yıllarda yıkılarak yerine apartman yapılmış. 5. Üsküdar – Tahir Baba Bektaşi Dergâhı: « Bu tekke,Kısıklı’da Sultan Üçüncü Selim’in annesi Mihrişah Sultanın Sarayının yanındaki tophaneli oğlu çeşmesinin karşısında idi». (İ. Hakkı Konyalı, Üsküdar Tarihi, Cilt 2/114 – 548) Bu Bektaşi tekkesinden Hadikatu’l Cevamî’de şöyle söz edilmektedir. Üçüncü Selimin annesi Mihrişah Sultan’ın sarayı anlatılırken; « Sonraları, Hüdaverdigâh Hazretlerinin valideleri Valide Sultan için mücedden (yeniden) bina ve mamur buyurmalarıyla bir halvetsaray-ı âli olmuştur. Sonra Valide Sultanın vefatıyla, Padişahın hemşiresi Esma Sultan’a verilmiştir. Bu mahale yakın Tophanelioğlu Çeşmesi denmekle meşhur bir ma-i leziz (tatlı su) dahi vardır ki Eyyam-ı Sayfte (yazın) müstakil kahvecisi olup, kahve işlerler. Derbend gibi bir mahaldir. Ve bunun karşısında bağlar arasında Tahir Baba namında tarik-i Bektaşiyeden bir kimse, Sultan Selim devrinde Müceddeden bir Bektaşi tekkesi ihdas etmiş, sonradan 1241 / 1826 senesi sonlarında diğer Bektaşi zaviyelerinin yıkılmasında bu da yıktırılmıştır » (Hadika, C.2, Shf.261) Bu yıkım sırasında, dergah şeyhi bulunan Mehmed Baba Tire’ye sürgün edilip, orada idam edilir.  (Bkz. Birge, John Kingsley, 1937.77., A. Rıfkı, Bektaşi Sırrı, 1328.2 / 65) Dergah daha sonra yeniden ihya edilir. Ancak kim tarafından ihya edildiği bilinmemektedir.  1307 / 1890 daki Ahmed Münib Efendi’nin Mecmua-î Tekaya’sında, Tahir Baba Nakşi dergahı olarak yer almakta, Büyük Çamlı’da olduğu kaydedilen dergahın o zamanki şeyhi, Nuri Baba gösterilmektedir.  Ancak Nuri Baba’nın Çamlıca İstavroz deresi üstündeki (Nur Baba Sokağı) Nur Baba Dergahının postnişini olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla burada bir karışıklık görülmektedir. Zaten başka kaynaklarda da Tahir Baba dergahı yine Büyük Çamlıca Tepesindeki İvaz Fakih *********** Arapça yazı *********** dergahıyla karıştırılmaktadır. ( Bkz. Mustafa Özdamar, Dersaadet Dergahları, Shf.226, Cem Dergisi, Ekrem Işın ile Bektaşi Tekkeleri, Sayı. 62 – Ocak 1997)   6. İvaz Fakih Dergahı: Dergah, Büyük Çamlıca Tepesinde yer alan İvaz Fakih Türbesinin yanında yapılmıştır. Bu türbenin bilinen son türbedarı, aynı zamanda dergah postnişini olan Seyyid Hasan Tahsin Baba’dır. Türbe bugün, Büyükçamlıca’nın safa tepesinde yer almaktadır ve B. şehir belediyesinin çamlıca tesislerinin bahçesinde kalmıştır. İvaz Fakih’in Horasan’dan gelen cihad erlerinden olduğu rivayet edilmektedir. (Süheyl Ünver, İstanbul Risaleleri. C.5) Bu dergah, Tahir Baba Dergahı ve Nur(i) Baba Dergahı biri birine karıştırılmıştır. Tekke daha sonra yıkılmış olup herhangi bir eser kalmamıştır.   7. Nur(i) Baba Dergahı: Üsküdar, Bu tekke, Kısıklı’da Kısıklı caddesi Nur Baba sokağında bulunmaktaydı. Tekkesi ve Mescidi bugün yıkılmıştır. Nur Baba’nın, Dergah postnişini olan meşhur Nuri Baba olduğu kaydedilmektedir. Nuri Baba ölünce yerine Tevfik Baba, sonrada Nuri Baba’nın oğlu Ali Nutki Baba geçmiştir. Nuri Baba ve oğlu Ali Nutki Baba’nın mezarları Karacaahmet’tedir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu yazdıgı Nur Baba adlı romanında bu tekkenin postnişini Nuri Baba hakkında iddialarda bulunmuş ve malesef Bektaşilikten bir haber , Bektaşiligi kötülemiştir. Bazı kaynaklarda da Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Bektaşilik aleyhindeki Nur Baba romanını dergahtan mülhem olarak yazdığı kaydedilmektedir.  Ayrıca Bektaş – Maçka sırtlarında, Nur Mehmed Emin Baba adlı birisine ait 867 hicrî (1463) tarihli şahidesiyle açık bir türbe vardır. Nur Mehmed Emin Baba’nın gerçek şahsiyeti hakkında elde bir bilgi mevcut değildir. İstanbuldaki Bektaşi Tekkeleri -II  RUMELİ YAKASI 8. Rumeli Hisarı Şehitlik veya Nafi Baba tekkesi: Hadikatu’l Cevamî’de bu tekkeden şöyle bahsedilir: « Ve zirve-i cebelde şehitlik adlı mahalde bir Bektaşi tekyesi var idi. 1241 (1826) senesinde raviyedar (postnişin) olan Mahmud Baba Birgi nâm belde’ye iclâ (sürülme-zorunlu ikamet) olunduğu sırada, tekke de yıktırıldı. » (Hadika, 2/126) Dergah, 1199 / 1784 tarihli tekkelere ilişkin mecmuada da yer almakta ve ********* *********************** FOTOKOPİ ÇIKMAMIŞ **************************** ************** Rumeli Hisarı, Zincirlikuyu – Bebek Caddesi, Nafi Baba Sokağı, 39. Ada 1,2,16,17 parselde yer alan dergah, daha sonra tekrar canlandırılıyor. Mecmua-i Tekaya’da, dergah şehitler Nakşibendi Tekkesi olarak geçmekte ve tekke şeyhi olarak Nafi Baba’nın adı yer almaktadır. Her ne kadar Hadika’nın kaydında şehitlik tekkesindeki Mahmut Baba’nın Birgi’ye sürgün edildiği yer alıyorsa da diğer kaynaklarda Mahmud Baba’nın 7 dervişi ile Kayseri’ye sürüldüğü kaydedilmektedir.  (Üss-ü Zafer, Shf.111-112;Bektaşi Sırrı, 2/65, Birge, 77.) 9. Durmuş Dede Dergahı: Bebek ile Rumeli Hisarı arasında Kayalar Mescidi’nin Rumeli Hisarı tarafında yer alan bu dergahtan eser kalmamıştır. Tekkeyi Bektaşi Dergahları arasında sayan F. W. Hasluck dergahın önceden Bektaşi olduğunu söylemektedir. « Rumelihisar. Durmish Dede, a sailors’ saint who diet in the reign of Ahmed I, was buried on the point of Rumelihisar . This Tekke is now in the hands of the Khalveti. «Rumelihisarı, Durmuş Dede; I. Sultan Ahmed’in saltanatı döneminde vefat etmiş olup Hisar burnunda gömülen bir gemici azizi olan Durmuş Dede’nin tekkesidir durmuş Dede dergahı Hadikatu’l Cevamî’de şöyle yer alır; « Ve kale-i mezbure (Rumelihisarı) yakınında Kayalar Mezaristanı nihayetinde vaki Durmuş Dede tekkesi derya sahilinde ziyaretgâhtır. Mecazibden olup, Akkirman adlı beldede sakin iken bir gün gemilerin biriyle İstanbul’a gelip bu zaviyeden hemşehrilerinden Ali Baba adlı bir zat zaviyedar olmakta bu da yanında iskan etmişti. Gelip geçen gemilerden bunu bilen bazıları hediyeler vb. zahireler vermekle hayır dua talep etmeleriyle gemicilere bu adet olarak şu ana kadar nezurat eksik değildir. Mumaileyhin İstanbul’a gelmesi I. Sultan Ahmed devrinde olup, rihleti (bu Dünyadan göçü) de yine aynı padişah zamanında 1025 tarihinde vaki olmuştur. Zaviyenin haricinde defnedilmekle sonra muhiplerinden bir kimse üzerine ahşap bir türbe bina etmiştir. Türbe duvarında şu beyitler yazılıdır: Hak-ı pa-yı evliya yüzünü sürmüş Dede Bu hisarın kutbu olmuş Hazret-i Durmuş Dede Bu zaviye hala bu zatın ismiyle halk arasında meşhurdur. Lakin, banisi Hasan Zarifi Efendi’dir. Zarifi Efendi, İbrahim Gülşeni halifelerinden imiş. Bu mısra vefatına tarih denilmiştir. Zarifi’nin deriğa gitti Ruhu, 977 » (Hadikatu’l Cevamî’, Cilt. 2, Shf. 125 – 126 ) Bu zaviyenin Bektaşi olduğuna dair, Hassluck’un eseri dışında bilgi veren herhangi bir kaynak mevcut değil, Hassluck’un da sadece Evliya Çelebi’nin bir kaydına dayandığı görülmektedir. Önce gülşeni olan dergah, halveti – Şabani dergahı olmuştur. Dergahta her hangi bir Bektaşi şeyhinin varlığı da bilinmemektedir. 10. Istıranca Dergahı: Yada Ağlamış Baba tekkesi, Belgrad ormanları yolu üzerinde, Ekrem Işın’a göre beyaz badanalı Ağlamış Baba Türbesi hala mevcut. Yeniçerilerin ortadan kaldırılışı sırasında en büyük yeniçeri kıyımı bu dergah civarında yapılmış. (Bkz Hassluck, F. W. Christianity and Islam undr the Sultans, Vol. II, pp.518; Cem Dergisi, 62; Ocak, 1997., Enver Bennan Şapolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, 1964, 324) 11. Kara Mustafa Paşa Tekke ve Mescidi: Sa-dabad civarı. Sadrazam Kara Mustafa Paşa tarafından yaptırılan tekke ve mescid , yeniçerilerin 71. Ortasına şart olarak (şart-ı vakıf) verilmiştir. Orada ikamet eden bir odabaşısı, tekke ve mescidde bulunan bakır vs. kaplara nezaret edermiş. Minaresiz olan bu tekke – mescidde bulunan bakır kaplar, Sa-dabada gezintiye gidenler tarafından başka yere götürülmek şartıyla yemek vs. pişirmek için kiralanırmış. (Bkz. Hadika, 1/301, Mirat-ı İstanbul,574). Bu tekke – mescitle ilgili başkaca bir bilgiye rastlanılmamıştır. 12. Karaağaç Bektaşi Tekkesi: Bu dergahın tarihinin II. Bayezid dönemine kadar gittiği söylenmektedir. İstanbul’daki en önemli Bektaşi tekkelerindendir. Bu dergahla ilgili olarak Hadikatu’l Cevamî kitabında şu ifadeler yer alır: « Karaağaç camiine yakın Bektaşi tekkesinin yerinde Sultan III. Mustafa Han devrinin sonlarında fukaradan bir kimse bir kulübe ihdas etmişti. Mûrur-u zamanla bir büyük tekke olmuşken 1241 / 1826 yılında Bektaşi’lerin ref’inde (kaldırılışında) bu tekke de yıktırılıp bahçe olarak bir kimseye miri arzi meyanında verildi. Ve şeyhi olan Vekil Baba ki, Arnavut cinsinden idi sair müridleri ile birlikte Aydın canibine nefyolundular. Ve cümle Bektaşi zaviyelerinin hedmi (yıktırılması) için Rumeli tarafına sabık mirahur Hacı Ali Bey ile dersiammlardan Uzun Ali Efendi ve Anadolu canibine eski cebeci başı Ali Ağa ile Çerkeşi Mehmet Efendi tayin olunarak 1241 senesi seferi ortalarında azm-ı memuriyet oldular ». (Hadika, 1/303) Üss-ü Zafer’e göre Karaağaç tekkesinde Hacı Bektaş vekili denilen İbrahim Baba 8 müridi ile Birgü’ye, yine Karaağaç tekkesinde misafir baba olan Yusuf Baba Amasya’ya ve yine aynı tekkede misafir Ayntabi Mustafa Baba’da Güzel Hisar’a sürgün edilmiş. (Shf. 212) 1784’teki Tekaya kayıtlarında da eski olarak gözükmesine karşın Evliya Çelebi Seyahatnamesinde de zikredilir (Seyahatname, c.1, Shf. 81). 1826’da yıkılan tekkeler arasında yer alan Karaağaç Bektaşi tekkesi, 1870 yılında Hasib Baba Tarafından yeniden ihya edilir. Bu yüzden dergah ikinci banisinin, Hasib Baba’nın adıyla anılır. 1307/1890 tarihli mecmua-i tekayada dergah, II. Mahmud’un fermanının geçerliliği dolayısıyla sureta nakşî dergahları arasında zikredilir ve dergah şeyhi olarak Hasib Efendi’nin adı verilir. Daha sonraki kayıtlarda ise dergâh şeyhi olarak Hüseyin Zeki Baba’nın adı geçer. (A. Rıfkı, Bektaşi Sırrı, c.2/124; Hassluck, 2/517) Tekkede 1826’dan önce vefat eden Azbi Baba’nın Hüseyin Zeki Baba ve diğer bir çok Bektaşi baba ve müntesîbinin mezarı mevcuttu. Cumhuriyet döneminin başlarında Hasib Baba’nın ihya ettiği dergah harap olur. Dergahın mezarlığı ise 1996 yılına kadar mevcut olmasına karşın bu tarihte belediye tarafından arsası satılarak tamamen ortadan kaldırılır. 13. Sütlüce, Münir Baba veya Bademli Bektaşi Tekkesi: Bu tekke ilkin Şeyhülislam Damadzâde Feyzullah Efendi tarafından inşa ettirilmiştir. Yine Şeyhülislam Damadzâde Ebu-l Hayr Ahmed efendi (vefatı 1154/1741) nin oğludur. 1112/1701 tarihinde doğmuş olup 1168/1762 yılında ma’zulen Sütlüce’deki yalısında vefat etmiş olup, kendi yaptırdığı tekkesinde defnedilmiştir (Bkz. Devhatu’l Meşayih, shf.99). nakşibendiliğin müceddiye bir koluna ait bir zaviye olarak yaptırılan tekke, (Şeyhülislam Feyzullah Efendi ile Babası Ebu’l Hayr Efendi, her iki Şeyhülislam da nakşibendiyenin müceddiye şeyhlerinden olup İstanbul’da vefat eden, ünlü Keşmirli Şeyh Murad Efendiye bağlıdırlar. Eyup nişancılar semtinde bir medrese yaptıran Ebu’l Hayr Ahmed Efendi Şeyh Murad Efendi’yi 1132/1720 de vefat edince bu medreseye gömdürterek medreseyi nakşibendi dergahına çevirmiştir.) sonradan Şeyhül İslam’ın torunuAnadolu Payeli Arif Efendi tarafından Bektaşi babası Mustafa Baba’ya verilmiştir. Bu olay Hadikatu’l Cevamî’de şöyle anlatılır: “Zaviye-i mezbureyî (adı geçen zaviye) Anadolu Payeli hafidleri (torunları) Arif Efendi Bektaşiyyeden bir herife vermekle 1241 zilhiccesinde (1826) nefyolunan (sürgüne gönderilen Bektaşiler ile bu herif dahi nefyolunup, tekke dahi hedmolunmuştur. Ve hafid-i mezbur (adı geçen torun) dahi su-i amel sebebiyle Güzelhisara nefy ve iclâ kılınmıştır”. (Hadika, c.1, shf.305) Hadika’daki anlatıma göre Şeyhülislam tarafından yaptırılan dergah torunu tarafından bir Bektaşi babasına verilmiş, ancak 1826 da bu dergah da diğer Bektaşi dergahları meyanında yıktırılmış ve aynı baba sürgüne gönderilmiş ve dergahı bu babaya veren şeyhülislamın torunu da (kendisi de Anadolu payeli kadı imiş) bu fiilinden dolayı cezalandırılarak o da Güzelhisara sürgün edilmiş. Osmanlı dönemi kaynaklarına göre sürgüne gönderilen bu babanın adı, Mustafa Baba’dır. Üss-ü Zafer, Mustafa Baba’nın birgiye sürülmesinden söz ederken Tarih-i Lütfi bu babanın Güzelhisara sürüldüğünü kaydeder. (Üss-ü Zafer, shf.212, Tarih-i Lütfi, c.2) 1826’da yıktırılan Sütlüce – Bademli Bektaşi dergahının daha sonra ne zaman tekrar ihya edildiği bilinmemekle birlikte Münir Baba tarafından ihya edildiği tahmin edilmektedir. 1307/1890’da yayınlanan Bandırmalızade Ahmed Münib Efendinin “Mecmua-i Tekaya”sında Bademli Nakşi dergahı olarak yer alır. Dergah şeyhi olarak ta Münir Baba’nınadı kaydedilir. A. Rıfkı’nın 1328/1912 tarihinde yayınlanan “Bektaşi Sırrı”nda da Münir Baba dergah Şeyhi olarak gösterilir (shf.124). bazı kayıtlarda da dergah Münir Baba Dergahı olarak geçmektedir.  Münir Baba, birçok halifesi ve müntesibi olan bir şeyhtir. Bunlar arasında Bektaşi şairlerinden Mehmed Çinari (Ö. 1901), İbrahim Baba ve 1338/1920 de vefat eden Kırımlı Mihrabi’dir.Münir Baba’nın mürşidi olan Rumelili Matlubi’de ünlü bir Bektaşi şairidir. Ölüm tarihi, S. Nuzhet Ergun’a göre 1318/1900 dir. Ünlü şair Neyzen Tevfik’te bir ara Münir Baba’ya intisap etmiştir. Yanısıra Münir Baba, Karagümrükteki Cerrahi Asitanesi şeyhi Abdülaziz Efendiden arakıye giyip, teberrüken cerrahi icazeti de almış (Bkz. Ekrem Işın, Cem Dergisi, 62, Ocak, ’97). 14. Karyağdı Baba ve Hafız Baba Dergahı: Tekke, Eyüp sırtlarında, İdris köşkü mevkiinde (Piyer Loti’ye yakın) Karyağdı sokağı ile Ballı Baba (eski adı Balî Baba) birleştiği yerde olup etrafı duvarlarla çevrilmiştir. Karyağdı Baba tekkesinin Horasan erenlerinden olup İstanbulun fethinde bulunduğu rivayet edilen Karyağdı Baba lakaplı Es-seyid Mehmed Ali Baba’dır. (Hadikatu’l Cevamî’1/264;M. Mermi Haskan, Eyüp Tarihi, 1/28). Karyağdı Baba’nın kabri tekke haziresinde olup, etrafı parmaklıklı ve baş tarafındaki şahide elifi sikkeli, kalın ve silindiriktir. Kitabesi Şudur: Kutbü’l-ârifîn Gavusu’l Vasılîn Hazreti Karyağdı Es-Seyid Muhammed Ali Kuddise Sirruhu Kitabede tarih rakkamı yazılmamıştır. Şeyh Es-Seyyid Mehmed Ali’ye Karyağdı Baba denmesinin nedeni menkıbesine göre, çok sıcak bir yaz mevsiminde Ali Baba’dan bir keramet arzu etmişler. O’da yaz mevsiminde kar yağdırmış. O andan itibaren “Karyağdırdı Baba” diye anılmış ve bu da sonradan “Karyağdı Baba”ya dönüşmüş. Bu menkıbeler dışında, Karyağdı Baba lakaplı Es-Seyid Mehmed Ali Baba’nın tarihi kişiliği ve vefat tarihi hakkında elimizde herhangi bir bilgi mevcut değildir. Bu tekke, 1199/1784 tarihli, tekke ve zaviyelerle ilgili defterde “İdris Köşkü civarında Karyağdı Baba Tekkesi” şeklinde yer almaktadır (Vakıflar Dergisi, No:13, 1981, shf.587). Karyağdı Baba tekkesi, Hadikatu’l Cevamî’de şöyle anlatılmaktadır «Zaviye, Karyağdı Ali Baba tekyesi diye maruftur. Halen şeyhi a’rec (topal) Mustafa Dede’dir ki pederi dahi bu tekyede şeyh olup ismi Abdi, bu dahi a’rec (topal) idi. Ve diğer oğlu da a’rec dir.» (Hadika, c.1, shf.264) Hadika’da adı geçen A’rec Abdi Efendinin mezarı halen mevcutolup, şahidesi elifi taclıdır. Üzerindeki tarihsiz kitabe şudur: « Hazreti Şeyh Safi Sülâle tahiresinden Es-Seyyid Mehmed (Muhammed) Abdi Baba » Kitabede adı geçen Şeyh Safi’nin hangi Şeyh Safi olduğu tespit edilememektedir. Zira Bektaşilik tarihinde 5-6 civarında Şeyh Safi isimli kimse mevcuttur. Bu durumda adı geçen şeyh Safi’nin Safevi ailesinin kurucusu ve Şah İsmail’in büyük dedesi Şeyh Safiyuddin-i Erdebili (vefatı 735/1334)olduğunu söylemek güçtür. Karyağdı Baba tekkesinin 1826’ya kadar bilinen diğer şeyhleri şunlardır: 1- 1277/1812 de vefat eden Süleyman Baba. Mezar şahidesi Bektaşi sikkelidir. 2- 1232/1817 de vefat eden Musa Baba. Bunun da mezar şahidesi Bektaşi sikkeli olup kitabesi şudur. Müsa bak kim ol Bende-i âl-i abâ Tariyka hizmeteyleyüp olmuş idipür-safa Nice yıllar kılınmıştır bu tariykin zikrine Heman mahrum etmeye Hazret-i Mustafa Bu dergaha geldi ol buldu şeref Kutbu alem Hacı Bektaş-ı velide buldu nur-u ziya Musa Baba’nın ruh-u revanı şâd ola 1232 3- Mustafa Baba, 1241/1826’daki hadiselerde dergah postneşi olup Birgi’ye sürgün edilmiştir. Bu dergah, 1826 yılında diğer Bektaşi tekkeleri meyanındayıktırılır ve Dergah Şeyhi olan Mustafa Baba, üç müridiyle beraber Birgiye sürgün edilir. Dergah daha sonra Sultan Abdülmecid zamanında Nakşibendi dergahı adıyla yine açılmış olup gizlice Bektaşi ayinleri yeniden yapıla gelmiştir. Yasaklı dönemden sonra Karyağdı Baba tekkesini tekrar ihya eden Mehmed Necip Baba’dır. Aslen Karamürsel’li olduğu taahmin edilen M. Neci Baba’nın vefat tarihi 1291/1874 yılı olup Bektaşi taçlı şahidesiyle mezarı tekke haziresindedir. M. Necip Baba’dan sonra yerine oğlu “İhlasi” lakaplı Mehmed Baba bir müddet dergah postneşliği yapmıştır. S. Nüzhet Ergun’a göre 1315/1897 de vefat etmiş olup dergah haziresinde gömüşmüştür (S. Nüzhet, Bektaşi Şairleri, 1930, 186-187). İhlas Baba’dan sonra yerine, hafız baba lakaplı Salih Baba geçmiştir. İstanbullu olan Hafız Salih Baba medrese tahsili yapmış olup Eyüp’te İdris Köşkü yakınlarında bulunan Zeynep Hatun Camiinde imamlık yapmıştır (Zeynep Hatun, 927/1520 ‘de vefat eden ünlü İdris-i Bitlis-î’nin eşidir. İdris-i Bitlis-î, kürt ulemasından olup önce Akkoyunluların hizmetine girmiş, bilahare Şah İsmail’e karşı çıkarak Sultan II Bayezid’in yanına gelmiştir. Yavuz sultan selim döneminde 25 Kürd aşiret beyinden 24’ünün safevilere karşı Osmanlıya bağlanmalarını sağlamıştır. Mezarı Eyüp’teki Eşi Zeynep Hatun Camiinin hazinesindedir. Heşt Behişt adlı Farsça ünlü Osmanlı tarihinin de yazarıdır). Hatta hafız Salih Baba bu camiinde imamlığı başında Bektaşi fahri ile yaptığından Şeyhülislam’a şikayet edilmiş. Şeyhülislam da cevaben « İyi ya daha ne istiyorsunuz? O adam, “Bektaşiler namaz kılmaz” diye şayi olan rivayetin asılsızlığını ibat ediyor.» demiş (Saadettin Nüzhet, Bektaşi Şairleri, 1930, 129).  1307/1890 tarihli Mecmua-i Tekaya’da da dergah şeyhi olarak Salih Baba gösterilmektedir. 1332/1913 te vefat eden Hafız Mehmed Salih Baba’nın mezarı tekke haziresinde olup Bektaşi sikkelidir. 1328 tarihli “Bektaşi Sırrı’nın 2. Cildinde de Hafız Baba, dergahın mevcut postneşini olarak kaydedilmektedir (shf. 124). Karyağdı Baba dergahının son postneşini olan Yaşar Baba Üsküdar Nur Baba tekkesi şeyhi Ali Nutki Baba’dan nasip almış olup, 1934’te ölmüştür. Bu gün bu tekke binasının bir bölümü yanmış olup diğer bir bölümü de yıkılmıştır. Semahanenin sadece üç duvarı ve ocağı kalmıştır. Yanında da tek katlı ahşap bir ev mevcuttur. İstanbuldaki Bektaşi Tekkeleri -III  RUMELİ YAKASI 15. Topkapı, Şeyh (Büyük) Abdullah Efendi Tekkesi: Topkapı Sur dışı, Maltepe Mahallesi, Fazlı Paşa Caddesi, El-Hacc Abdullah Efendi vakfına Bağlı Bektaşi dergahı 1338/1920 tarihli vakfiyesine göre “iki bab dükkan, on oda, iki sofa ve bir matbahı meştemil bir babane” den ibaretmiş. Bu gün yerinde General Elektrik (ampul) fabrikası vardır. Dergah müştemilatından eser kalmamıştır. 16.Emin Baba veya Valide Sultan Tekkesi: Edirnekapı Sur dışı, Fethi Çelebi Mahallesi 113 ada, 3. Parsel, Abdülazizin annesi Pertevniyal Valide Sultan Vakfına bağlı. Dergah, 1284/1867 yılında Pertevniyal Valide Sultan tarafından Bektaşi Emin Baba için yapılmış (ölümü 1304/1886). Emin Baba’dan sonra yerine Mahmud Baba postneşin olur (vefatı 1306/1888) “Bektaşi Sırrı” kitabında Emin Baba tekkesi ile ilgili şöyle bir kayıt yer almaktadır: «Eğrikapı haricinde Emin Baba Dergahı namıyla vaktiyle bir Bektaşi dergahı varmış. Fakat sonraları tariyk-i Nakşibendiyyeye-i Halidiyye’den bir zata verilmiş olduğundan şimdiki halde Nakşi dergahıdır (A. Rıfkı, Bektaşi Sırrı, c.2, shf. 125). Bu kayda göre Mahmud Baba’dan sonra dergahın Nakşii’lere verildiği tahmin edilmektedir. 1307/1890 tarihli Mecmua-i Tekaya’da dergah şeyhi olarak “Halim Efendi” adı geçmektedir.ancak Halim Efendi’nin Nakşii mi, Bektaşi mi olduğunu tepit edememekteyiz. Yalnız Eyüp sırtlarındaki mezarlıkta Seyyid Halilurrahman adlı, Emin Baba dergahının postneşini olduğu söylenen bir nakşii şeyhinin 1312/1894 tarihli bir mezarı bulunmaktadır. Uzun süre harap ve yıkıkvaziyette kalan tekke, bu yıl (’97)içinde tamir edilerek, ihya olmuştur. 17. Kazlıçeşme Eryek Baba Tekkesi: Yedikule karşısında, Kazlıçeşme Zakirbaşı sokakta, Perişan Baba dergahı olarak ta bilinir. İlk kuruluşu 1239/1823 te vefat eden Bektaşi tarikatından Şem’i Ebubekir Ağa olup ilk postneşini 1214/1799-1800 de ölen Es-Seyyid Mehmed Baba’dır. 1826’da yıktırılan dergah, daha sonra yeniden işkodralı Arnavut Perişan Mehmed Baba tarafından ihya edilir (vefatı 1283/1875). Dergahın son postneşini, 1339/1921 de vefat eden Şeyh (Küçük) Abdullah Efendi’dir. 18. Ciğerci Baba Tekkesi: Fatih’te Suriçi Mevlanakapı ile Topkapı arasında Ciğerci Baba Türbesi. Tekkeden günümüze sadece türbesi gelebilmiştir. 1826’da yıktırılmış olduğu ve ondan sonra tekrar ihya edilmeyip, sadece Ciğerci Baba Türbesinin kaldığı sanılmaktadır. 19. Erdi Baba Tekkesi, Fatih: Davutpaşa mahallesi, Hekimoğlu Ali Paşa Caddesi, 1159 ada, 5 parsel ve 1816 ada, 22 parsel dahil. Bu dergah, Erdik Baba Ördek Baba, Erdek Baba, Örük Baba adlarıyla anılmaktadır . Dergahın kurucusunun Şeyh Zeynelabidin olduğu 1199/1784 tarihli Mecmua-i Tekaya defterinde dergahın adı “ Davutpaşa’da Örük Baba Tekyesi” olarak geçmekte ve tekke şeyhinin Zeynelabidin Efendi olduğu belirtilmektedir (Vakıflar Dergisi, 13,1981,shf.586). bu kayda göre adı geçen Zeynelabidin Efendi, o tarihte (1784) henüz hayattadır. Erdi veya Erdik Baba’nın kimliği konusunda ise hiçbir bilgi edinilememiştir. Önceleri Bektaşi tekkesi olduğu kaydedilen sontadan Nakşii en sonunda da Kadiri olmuştur. Nitekim 1307/1890 tarihli Mecmua-i Tekaya’da Kadiri olup şeyhinin Agah Efendi olduğu kaydedilmektedir. Yine başka bir kayıtta dergah postneşini olarak Sun’ullah Gaybi’nin adı yer almaktadır (İbrahim Hakkı Konyalı Kütüphanesi, no 37-38, kaside-i devriyye). Yassı tuğla ve kesme taştan ve kubbeli olan dergah binası halen ayaktadır. 20. Mürüvvet Baba Tekkesi: Üsküdar Kasım Ağa Mahallesi veya sokağı. Gerek Üss-ü Zafer’de gerekse Tarih-i Lütfi’de 1826’da çeşitli yerlere sürgün edilen Bektaşi Babaları sıralanırken, Üsküdar Kasım Ağa mahallesinden Mustafa Baba’nın Tireye sürüldüğü yazılıdır. Üss-ü Zafer’de ise « Üsküdar’da Kasım Ağa Mahallesindeki Mürüvvet Baba Tekyesindeki Mustafa Baba Tire’ye ... » diye bir kayıt yer almakta, aynı kayıt, J. Kingssey Birge tarafından da alıntılanmış. (Es’ad Efendi, Üss-ü Zafer, 1243, 212; J. Kingsley Birge, 1937.77). Üsküdar’da bu gün de Kasım Ağa sokağı vardır. Eski kayıtlara göre burada bir de çeşme varmış. Ancak aynı yerde Mürrüvet Baba adıyla bir tekkenin var olup olmadığını tespit edemedik. Ayrıca bu mürrüvet Baba Dergahının adları zikredilen Üsküdardaki Bektaşi dergahlarından birinin diğer biir ismi mi olduğu yoksa başka bir dergah mı olduğu belirlenememiştir. 21.Bandırmalı İnadiye Tekke ve Mescidi: Üsküdar’da İnadiye semtinde, Menzilhane yokuşu başında, bu günkü Zeynep Kamil Hastanesinin yanında olan bu dergah, Hadikatu’l Cevamî’ye göre 1145/1732 tarihinde celveti şeyhlerinden Bandırmalı Şeyh Yusuf Nizameddin Celveti nin evi iken Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa tarafından bu ev yeniden büyükçe bir zaviye olarak inşa edilir. Selamhanesine minmer de konularak aynı zamanda camii olarak da kullanılmıştır. Camiinin inşa kitabesinin tarih beyitleri şudur. Du kes ez yek dehan âyet Bèguyyed Bahriya Tarih Makam-ı Celvetiyi Eyledi İhya Ali Paşa 1145/1732 Bu dergah aslında bir celveti dergahıdır. (Celvetiyye; Bayramiyye tarikatı (Hacı Bayram-ı Veli) nin bir koludur. Şeyh Muhyiddin Üftade aracılığıyla (ölümü 988/1580) ünlü Aziz Mahmud Hüdai’dir. (950/1545 – 1038/1629) Aziz Mahmud Hüdai’nin tekkesi (Asitane) ve kabri Üsküdar sırtlarındadır. Tekkenin adına yaptırıldığı Şeyh Yusuf Nizameddin Efendi, evi tekkeye dönüştürüldükten sonra burada 20 yıl şeyhlik yapmış olup 1166/1752 de vefat etmiştir. Tekke, zamanla harab olmakla Şehla Ahmed Paşa tarafından 1169/1756 yılında tekrar ihya edilmiştir. Bu yeniden ihya için şu tarih söylenmiştir. Tab’a mülhemdir Bu tarih ey Nafiz Hankâh-ı Dilküşa-yı Evliya 1169/1756 Tekke çeşitli zamanlarda tamir görmüştür. Tekke ve cami yanındaki türbeler ise Ahmed Kamil Paşa tarafından yaptırılmıştır. (Bkz. Hadika 2/210). Yusuf Nizameddin Efendi ölünce yerine ortanca oğlu Mustafa Haşim Efendi geçer (doğumu 1130/1718). Önceleri sadece celveti tarikatı üzere tarikatı sürdüren M. Haşim Baba bir ara melamiliğe de meyleder. Sonra Mısır’a gider. Mısır’da bulunduğu sırada Bektaşiliğe de meylederek Kahire’deki Kasru’l-Ayn **************** Bektaşi dergahı şeyhi Hasan Babaa’dan Bektaşilik icazeti de alır. Böylece birkaç tarikata intisab eden Mustafa Haşim Baba, babasının postunda 30 yıl dergah şeyhliği yapar. Haşim Baba, inadiye dergahında hem Celveti hen de Bektaşi yolunu birlikte sürdürür. Böylece dergah, çifte tarikatın tekkesi haline gelir. Ancak Celvetilik her zaman ön planda kalır (Bkz: H. Kamil Yılmaz, Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiye Tarikatı, İstanbul, 1982. Shf. 242-245,277). M. Haşim Baba’ya Mısır’da iken Bektaşi icazeti veren Kasru’l-Ayn dergahı postnişini Hasan Baba, daha sonra İstanbul’a gelerek Haşim Baba’nın İnadiye tekkesinde 1170/1756 yılında vefat etmiştir. Alışılmadık bir Bektaşi tacıyla mezar taşında şunlar yazılıdır: Mısır’da Baba Kaygusuz Dergahında Kasr-ı Ayn Şeyhi Kutbu’l-Vera Hasan Baba Sene 1170 Kasru’l-Ayn dergahı, Kahire’de Nil Nehri kenarında, Kaygusuz Abdal (Alaaddin Gaybi) tarafından kurulmuş, Bektaşi dergahıdır. Dergah, 1249/1833 tarihine kadar faaliyetini sürdürür. Bu tarihte İstanbul’daki Bektaşi Tekkelşeri gibi, Bektaşilerin elinden alınmış, ancak daha sonra mısır hidivi İsmail Paşa Bektaşiliğin Mısırda tekrar canlandırılmasına yardımcı olup, El-Mukattam dağı eteklerinde yeni bir Bektaşi dergahı inşa ettirmiştir. El-Mukattam’daki Bektaşi dergahı, Mısır hidivlerinin (daha sonra Kral) himayesiylevarlığını sürdürmüş, son postneşini ise, 1959’da vefat eden Ahmed Sırrı Baba’dır. Bu tarihte bu kadar fiilen faaliyaetini sürdüren Mısır-Kahire’deki bu son Bektaşi dergahı, 1964’te Mısır diktatörü Abdünnkasır tarafından yıktırılarak yeri spor tesisleri haline getirilir. (bkz. Hassluck, oppcit, 515-516; Fuad Köprülü, Mısır’da Bektaşilik, Türkiyat Mecmuası, c.VI, İst., 1939, shf. 13-32; S. Münir Yurdatap, Mısırda Son Bektaşi Şeyhi ve Müritleri Arasında,Tarih Dünyası Dergisi, c. 2, s. 12, Ehim 1950.) Celvetiliği ve Bektaşiliği birarada yürüten Mustafa Haşim Baba’nın tarikatına sonradan, Celvetiyye’nin Haşimiyye kolu adı verilmiştir (H. Kamil Yılmaz, A.g.e. . 242). Mustafa Hjaşim Baba 1197/1783 yılında vefat eder. Cenazesi namazı lıldırılmak üzere Aziz Mahmud Hüdayi celveti asitânesine getirildiğinde, Pir makamı şeyhi büyük Rûşen efendi cenazeyi içeri sokturmaz. Hatta kapıyı bile açtırmaz . Bunun üzerine cenaze, asitâne (Pir dergahı)nin alt tarafındaki yolda bulunan musalla üzerinde kılınarak inadiye dergahına gömülür. Mustafa Haşim Baba, çoğu Arapça olmak üzere bir çok eser telif eder. Bu eserlerden 12’sinin Süleymaniye kütüphanesinde nüshaları mevcuttur. Bunların en başlıcası Hacı Bektaş-ı Veli’nin makâlatına yazdığı şerhtir. İnadiye dergahının Celvetiyye – Haşimiyye silsilesi şu şekilde tespit edilmiştir. 1. Bandırma’lı Şeyh Seyyid Yusuf Nizameddin Efendi, Vef: 1166/1752. 2. Yusuf Nizameddin Oğlu Seyyid Mustafa Haşim Efendi, Vef:1197/1783. 3. Şeyh Seyyid Mehmled Galib Efendi, Haşim Efendi Torunu, Vef:1247/1832. 4. Şeyh Seyyid Abdürrahim Selamet Efendi Seyyid M. Galiboğlu, Vef: 1266/1850. 5. Seyyid Mehmed Fahreddin, Abdürrahim Selametoğlu, Vef, 1311/1839. 6. M. Galib Efendi Abdürrahim Selamet’in oğlu, Vef:1330/1912. (Zakir Şükrü Efendi, Mecmua-i Tekâya; Freiburg – İstanbul, 1980, shf.21, 75) 1307/1890 da yayınlanan Ecmua-i Tekâya’yı hazırlayan Bandırmalı zade Es-Seyyid Ahmet Münib Efendi de, dergahın kurucusu Bandırmalı Seyyıd Yusuf Nizameddin Efendi’nin soyundan olup, Mecmuasında inadiye dergahını Celveti dergahı olarak göstermektedir. O tarihte (1890) dergah şeyhi olarak ta Fahreddin Efendi’nin (5. Sırada) ismi yer almaktadır. Dergahın son şeyhinin Bektaşi Babası olup, 1967’de ölen Yusuf Fahir Baba (Ataer) olduğu söylenmektedir (Ekrem Işın, Cem Dergisi, 62. Ocak, S. 56). Ancak, inadiye dergahının son şeyhi olduğu söylenen Yusuf Fahir Baba, Tarih Dünyası Dergisinin 1951 tarih ve 27 ve 28. Sayılarında yer alan Bektaşiliğin Sırları ve Bektaşilik başlıklı yazılarında ciddi çelişkiler ortaya koymuş, kitabî bilgiler yerine kulaktan dolma şifaî cahilane bilgiler serdetmiş olduğu görülmektedir. Yusuf Fahir Baba, yazılarında bir çok dini ve tasavvufi kavramı yanlış kullanmış olup bir taraftan Bektaşi argümanlar yerine Şii görüşler serdetmiş, ancak aynı zamanda da Kur’an’ın gerçekliğini red eden görüşler ortaya koymuş. Eldeki Kur’an-ı Kerim’in gerçek Kur’an olmadığı gibi kabul edilemeyecek idialarda bulunmuştur. Bu konuda da çelişki sergileyen Yusuf Fahir Baba, ilk üç halife başta olmak üzere sahabelerin Kur’an ayetlerinin toplanmasında Ehl-i Beyt-i Resul’a ait olan ayetlerin (!)yazılmadığından bahsederken, bunu dipnotunda da red etmektedir. Kur’an-ı Kerim’in 30 cüz değil, aslında 32 cüz olduğunu iddia eden Y. Fahir Baba, 32 cüzlü 2 ayrı Kur’an nüshası görüldüğünü ancak bu fazla iki cüzün dil, belagat ve anlam bakımından da ucube olduğunu söylemektedir. Bu yazılardan Yusuf Fahir Baba’nın son derece çelişkili görüğşlere sahip olup, bilgi bakımından oldukça yetersiz olduğu görülmektedir. Dört meşruta odası olup, fevkani ve ahşap olan tekke – mescid,1942 yılında kısmen yanmış, iki mihrabı bulunan mabet (bu iki mihrap, tekkede iki tarikat postunun (celveti-Bektaşi ) bulunmasından mütevellid olabilir. En son 1958’de Zeynep Kamil Hastanesinin genişletilmesi sırasında yıktırılmış ve mezarlar nakledilmiş (Bkz. Edhem Ruhi Öneş, İstanbul Camileri – Kaybolmuş Camiler – shf.16, Basılmamış Çalışma). 22.Haşimî Osman Saçlı Emir Efendi Dergahı ve Camii: Dergah, Kasımpaşa, Kulaksız’dadır. Dergahtan ilkin 1199/1784 tarihli tekke ve zaviyelerle ilgili mecmuada söz edilir. Mecmuadaki listede, Kasımpaşa civarındaki tekke ve zaviyeler sayılırken, “Kasımpaşa – Kulaksız da Seyyid Haşim Efendi Tekyesi” olarak yer almaktadır (Vakıflar Dergisi, XIII, S. 589). Bayrami dergahı olarak kurulan bu tekkeden Hadikatu’l Cevamî’de şööyle söz edilir: « Saçlı Emir Efendi Camii Banisi, Es-Seyyid Osman Haşimî Sivasi’dir. Müderris iken tedrisi terk edip Bayramiyye tarikatından Gazanfer Efendi’den inâbe almıştır. Sonra hilafet alıp camii civarında bir tekke de bina edip vefatı 1003 zilhiccesinde vakî olmuştur. Cami-i şerif bitişiğinde kendine mahsus türbesinde medfundur. Ve meşihatı evladına şart eylemiştir (Şart-ı Vâkıf). Ve kendi vefatından sonra evlâdı Cafer efendi şeyh olmuştur. Bunların dahi vefatları, 1040 senesindedir. Pederi yanında medfundur. Bunun yerine ise oğlu Seyyid İbrahim Efendi postneşin olup bunlar dahi 1099 tarihinde vefat edip pederleri yanında medfundur. Ve bunun yerine hemşirezadesi Gazanfer Efendi şeyh olmuştur. Bunlar dahi 1112 tarihinde vefat edip pederleri yanında medfundur. (Hadika C.2, S.18) Zakir Şükrî Efendi’nin Mecmua-i Tekaya’sında ise bu dergahta şeyh olan ilk beş kişinin adı şöyle sıralanır. 1. Şeyh Seyyid Haşimi Osman Efendi, El-Sivasî, El-Bayramî SaçlıEmir Efendi Namıyla Meşhur. Vef. 11 Zilkâde 1003. 2. Şeyh Haşimi Osman Efendi Oğlu Şeyh Seyyid Cafer Efendi. Vef. 1040. 3. Şeyh Cafer Efendi Oğlu Şeyh Seyyid Tavil İbrahim Efendi. Vef. 1099. 4. Şeyh Seyyid Gazanfer-i Sani, Şeyh İbrahim Tavil Efendi Oğlu. Vef. 1112. (yukarıda alıntıladığımız Hadika’nın kaydına göre Şeyh Gazanfer Efendi Şeyh İbrahim Tavil’in oğlu değil hemşirezadesidir.) 5. Kerestecizade Şeyh Mehmed Ledûmi Efendi, El-Halveti, Karabaş Şeyh Ali Efendi Halifesi. Vef. 1120. Bu listeye göre başlangıçta Bayramî olan bu tekke, sonradan Halveti olmuş, hem de aynı zamanda Şart-ı Vâkıf’ın hilafına (vakfiye şartlarına aykırı olarak ) , kurucu Şeyh Haşim Osman Efendi’nin soyundan olmayan biri (Kerestecizâde) şeyh olmuştur. İlkin Bayrami olan dergah, sonradan Halveti ve en sonda da Kadiri tekkesi olmuştur. Ahmed Münib Efendi’nin 1307/1890 tarihli Mecmua-i Tekayasında da Haşimi Osman Efendi ve Emir Efendi adlarıyla Kasımpaşa’da Kulaksız mahallesinde Kadiri tekkesi olarak geçmekte, o dönemdeki şeyhin adı Hamdi Efendi olarak kaydedilmektedir. S. Nüzhe Ergun’un kaydına göre bu tekkenin son şeyhi bir Bektaşi Babası olan Münci Baba’dır. Bu kayda göre asıl adı Şeyh Mehmed Süreyya olan Münci Baba, tekkenin kurucusu ve ilk şeyhi Osman Efendi’nin soyundan olup tekkenin son şeyhidir. Münci Baba, Çamlıca Nur Baba tekkesi şeyhi Nuri Babaya bağlanıp Bektaşi olmuş, babalık icazetini ise Nuri Baba’nın oğlu Ali Nutki Baba’dan almıştır. 1942’de vefat etmiştir. Münci Baba’nın “Bektaşilik ve Bektaşiler”, “Tarikat-ı Aliyye-i Bektaşiyye” adları altında iki kez basılan – ilk 1330/1914’te, ikincisi de 1338/1921’de olmak üzere – Bektaşiliği savunan ve açıklayan kitabı vardır. Dergah ve camii Kulaksız, Kadı Mehmed Mah. Yeniçeşme Cad., 1419 ada 52 sayılı parselde yer almaktadır. R. Ekrem Koçu’ya göre Kulaksız Camii yanıp ibadet dışı kalınca dergaha bir minare ilave edilip camii haline getirilmiştir. Tekke-camiin çatısı ahşap iken 1985’te beton haline getirilmiş, 1986’da türbe ve hazire onarım görmüştür. Bu onarımlar sırasında esas eski camii binası da mabede katılmıştır. Türbe dergahın kurucusu, Haşimi Osman Efendi ile ahfadının kabirleri vardır. Türbe kubbeli olmayıp çatılıdır. Türbenin karşısında hazire mevcuttur. Tekke-camii halen ibadete açıktır. (Bkz. Edhem Ruhi Öneş, İstanbul Camileri, Basılmamış araştırma çalışması, 1988) İstanbuldaki Bektaşi Tekkeleri -IV  1199/1784 Tarihli İstanbul’daki Tekke, Zaviye ve Hankahlarla belgede yer alan Tekkeler Etraf-ı Haseki Sultan 1. Davutpaşa’da Örük Baba Tekyesi Şeyhi Zeynel Abidin Efendi Etraf-ı Haric-i Sûr 2. İdrisköşkü (Eyüp) civarında Karyağdı Baba Tekyesi Nefs-i Üsküdar ve Etraf-ı O ve sevahil_i Anadolu 3. İnadiye ittisalinde Bandırmalızâde Haşim Efendi Tekyesi 4. Öküz Limanında Yarımca Baba Tekyesi [8]  5. Nerdibanlı Karyesinde (Merdivenköy) Gadni Dede Tekyesi (Şahkulu Sultan) Etraf-ıKasımpaşa ve Galata ve Tophane ve Sevahil-i Rumeli 6. Kasımpaşa’da Kulaksız’da Seyyid Haşimî Efendi Tekyesi 7. Karaağaç’ta Bektaşi Ali Baba Zaviyesi 8. Rumelihisarı’nda Durmuş Baba Tekyesi 9. Rumelihisarı’nda Şehitlerde Ali Baba Tekyesi (Atilla Çetin, İstanbul’daki Tekke, Zaviye ve Hankahlar Hakkında 1199/1784 Tarihli Önemli Bir Vesika, Vakıflar Dergisi, XIII, Ankara, 1981. Shf 583-590): Kuzguncuk İskelesi – Üsküdar İskelesi 20) Ve Öküz Limanı – 21) Bektaşi Dergahı (Bostancıbaşı Defterleri, R. Ekrem Koçu, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, Shf.89, Baha Matbaası, 1958, İstanbul) Bandırmalızade Es-Seyyid Ahmed Münib Üsküdarî’nin 1307/1890 Tarihli Mecmua-i Tekaya’sında yer alan TEKKE VE ZAVİYELER Devran-ı Mukabele Günü, Cuma 1. Bandırmalı Şeyh Yusuf Efendi veya Seyyid Haşim Baba Efendi Tekyesi – Üsküdar’da İnadiye Mahallesinde – Celveti, şeyhi: Fahreddin Efendi. Devran-ı Mukabele Günü, Cumartesi 2. Yarımca Baba veya Paşa Limanı Tekyesi – Üsküdar’da Paşa Limanı nam mahalde – Kadiri, şeyhi: Mehmed Efendi. Devran-ı Mukabele Günü, Pazar 3. Erdek Baba – Haseki’de Davut Paşa nâm mahalde – Kadiri, şeyhi: Âgâh Efendi. Devran-ı Mukabele Günü,Çarşamba 4. Durmuş Dede – Rumelihisarı’nda – Şa’banî (Halveti), şeyhi: Nuri Efendi (Bu dergah ilk kurulduğunda, gülşeni olup sonra şabani olmuştur). Devran-ı Mukabele Günü, Perşembe 5. Akbaba – Beykoz’da Akbaba Nâm mahalde – Nakşi , şeyhi: ––– 6. Bademli – Sütlüce’de – Nakşi, Şeyhi: Münir Efendi. 7. Perişan Baba – Yedikule’de Kazlıçeşme’de – Nakşi, Şeyhi: Hasan Efendi (Baba). 8. Şahkulu Sultan – Nerdeban Köyü’nde – Nakşi, şeyhi: Mehmed Ali Efendi. 9. Şehitler – Rumelihisarı’nda – Nakşi, şeyhi: Nafi Efendi. 10. Tahir Baba – Çamlıca-i Kebîr de – Nakşi, şeyhi, Nuri Efendi. 11. Karaağaç – Karaağaç Nâm mahalde – Nakşi, şeyhi: Hasib Efendi. 12. Karyağdı – Eyüp’te Karyağdı Nâm mahalde – Nakşi, şeyhi: Salih Efendi. 13. Valide Sultan veya Emin Baba Tekyesi – Edirne Kapı Haricinde – Nakşi, şeyhi: Halim Efendi 14. Haşimi Osman Efendi veya Emir Efendi – Kasımpaşa’da Kulaksız mahallesinde – Kadiri, şeyhi: Hamdi Efendi. ------------------------------------------------------------------------- [8] Öküz Limanı Tekkesi, Reşad Ekrem Koçu tarafından yayınlanan Bostancıbaşı defterlerinde de kaydedilmiştir.(1791-92 tarihli) http://www.bektasi.net/istanbuldaki-bektasi-tekkeleri-4.html  alıntıdır..

Şekerpare Kadın türbesi..eyüp sultan

Şekerpare Kadın türbesi..eyüp sultan

Burada tanıtacağımız türbe Eyüp Sultan, Sultan Reşad Caddesi, Beybaba Sokak ile Camii Kebir Caddesinin kesiştiği nokta da, Ferhat Paşa türbesinin karşı köşesinde yer alan Şekerpare Kadın Türbesidir. Bugün türbenin içinde iki erkeğe ait sanduka vardır. Bu sandukalar, Sultan İbrahim devri Bâbüssaâde ağalarından Abdurrahman Ağa ile yine Sultan İbrahim devri hazine-i hassa ağalarından Hasan Ağa'ya aittir. Fakat türbenin adı Şekerpare Kadın türbesi olarak bilinir. Ayrıca kitabesinde de aynı ada rastlanır. O halde bu garip olayın aslı nedir? Osmanlı Devleti 16. yüzyılda muhteşem yükselişin arkasından 17. yüzyılda bir duraklama çağına girmişti. Sultan I. Ahmed'in kısa süren saltanatının arkasından düzenin bozulmaya başladığı görülür. İşte bu dönemlerde (1640-8) tahtta Sultan İbrahim bulunmaktadır.

Şekerpare Kadın ise yabancı uyruklu genç bir cariye olarak girdiği sarayda yetişmiş, harem entrikalarını görmüş, anlamış ve bunların içinde nasıl zengin olunabileceğini kavramış, güzel ve zeki bir kadındır. Padişahı elde edebilecek etkinlikte işvebaz, kurnaz ve hırslı bir genç kadın olduğu söylenmektedir. Onun padişahın musahibelerinden olduğu da bilinmektedir. Musahib veya musahibe hükümdarların sarayda sohbet ettikleri kişilerdir. Şekerpare Kadın, işte bu güç ve karizması ile hem Sultan İbrahim'in gözdelerinden biri olmuş hem büyük bir servete erişmiş hem de bir konağa yerleştiği gibi ayrıca kendisi için Eyüp Sultan'da bir türbe yaptırmıştı. Ancak Sultan İbrahim'in saltanatının son yıllarında karışık bir takım entrikaların içine bulaşması ve Kösem Sultan ile aralarının açılması Şekerpare Kadın'ın sürgün edilmesine, nikâhlısı Musa Paşa'nın ise idamına sebep olmuştur.

Sultan İbrahim'in annesi Osmanlı tarihinin ünlü ve etkili kadınlarından olan Kösem Sultan, keskin zekâsıyla oğullarını etkisi altına aldığı ve bütün saraya nüfuzunu kabul ettirdiği bilinmektedir. Şekerpare Kadın ile Kösem Sultan'ın aralarının açılmasının sebebi bilinmez. Belki şekerpare'nin bir takım yolsuzluklara adının bulaşması, Kösem Sultan'ın ise kendinden başka bir kadının hâkimiyetine göz yummak İstemeyişi aralarındaki soğukluğun başlıca sebebi olsa gerektir.

Bu rekabetin sonucunda "Kudretli Valide" genç hasekiyi harem ağalarına dövdürmüş ve ondan sonra da oğlu Sultan İbrahim'den ferman çıkararak bütün mallarına el konularak sürgüne gönderilmesini karar altına almıştır. Bu karar o derece şiddetlidir ki genç kadının konağına kadar gidip gerekli bazı şeyleri almasına dahi izin verilmemiş ve olduğu gibi saraydan yola çıkarılmıştır.

Şekerpare Kadın'ın sürgüne yollanması ile birlikte onun sayesinde yükselen ancak 5-6 gün sadrazamlığı olan nikahlısı Kaptan-ı Derya Kara Musa Paşa da gazaba uğramış ve İstanbul'da Yedikule'ye hapsedilerek, Şekerpare'nin sürgüne gönderildiği zamanlarda orada idam edilmiştir. 17. yüzyılda başta Sultan II. Osman olmak üzere bazı vezirlerin Yedikule'de idam edildikleri bilinir.

Bütün serveti elinden alınan ve ancak haline acıyanların yardımlarıyla yaşamını sürdüren genç kadının çilesi esas buradan sonra başlıyordu. Şekerpare'nin sürgün yeri İbrim kalesi olmuştur. Bu Mısır'ın en güneyinde Osmanlı ülkesinin Habeşistan (Etiyopya) sınırındaki son kalesidir.

Şekerpare'nin burada ne kadar yaşadığı da bilinemez. Ancak o çağın içinde yaşamış olan Evliya Çelebi Şekerpare'nin bir süre sonra İbrim'den çıkarak Mısır'a yerleştiğini ve orada öldüğünü bildirir. Ölüm tarihinin kaç olduğu ve bir mezarının bulunup bulunmadığı hakkında da bir bilgi yoktur.

Şekerpare kadının mal varlığına el konulduğu sırada kendi adına yaptırdığı buradaki türbe'sine de el konularak satılmıştır. Abdurrahman Ağa ile yakın dostu Hasan Ağa bu türbeyi ortaklaşa satın almışlardır. Türbenin kitabesinden anlaşıldığına göre aralarında çok sıkı dostluk bağı vardır. Hasan Ağa Abdurrahman Ağa ile birlikte 1652 yılında öldürülmüştür. Ayrıca Sadr-ı Esbak Mustafa Nail Paşa'nın eşi olan Fatma Sultan da (1867) burada gömülüdür.

Alman şair ve edebiyatçısı Heinrich Heine bir yazısında "Her mezar taşının altında bir dünya tarihi yatar" demiştir. Gerçekten mezarlıklardaki binlerce mezar taşı bir vakitler yaşamış ve tarihe mal olmuş kişilerin hatırasını yaşatır.

Her ölü tarihte nam bırakmış bir kişi değildir. Fakat o kişi hayatta olduğu yıllarda bir tarih yaşamıştır. Basit bir mezar taşından daha önemli bir mezar anıtı olan türbe ise tabiatıyla içinde yatan kişi veya kişilerin tarih içindeki varlıklarını hayat hikayelerini daha ayrıntılı bir şekilde yansıtmaktadır.

Alman şairi Heine'nin sözü, Eyüp Sultan semtindeki Şekerpare kadın türbesinde bütün canlılığı ile kendisini göstermektedir. Bu türbe Osmanlı tarihinin entrikalarla, karmaşık olaylarla dolu bir döneminde yaşayan Şekerpare Kadın'ın ibret vesikası sayılabilecek trajik hayat hikâyesinin abidesi olarak İstanbul tarihindeki yerini almaktadır.

1957 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılan imar hareketinden önce Türbe, senelerce marangoz atölyesi olarak kullanılmıştır. İmar sırasında türbenin yola bakan kısmındaki sebil kaldırılmıştır. 

Türbe üzerindeki kitabe şöyledir:

Çün Şekerpare Kadın türbesini mirinden

Nakd-i semen ile bey'itmek olundu ferman

İştirâ eylediler anı, bahasını virüp

İştirak üzre iki zâbit-i sahib-erkân

Birisi bab-ı saâdet ağası kim dinülür

Namına izzet ü ikram ile Abdurrahman

Birisi de ser-hazin Hasan Ağa odur

Kadr ile hâfız-ı emval-i Şehinşah-ı cihan

Oldular ol iki ağay-ı mükerrem zira

Birbirine meveddet ile misâl-i ihvan

Dâr-ı dünya vü ukbada Hüda Cevri

Birbirinden ayırmaya bihakk-ı Furkan

Aldılar türbeyi binellisekizde ikisi

Hak mahallinde ide her birine kasr-u cihan. 

Kaynaklar:

S. Eyice: Eyüp Sultan Sempozyumları, C. 9, s. 111-121, 2005.

R. Akakuş: Eyüp Sultan ve Kutsal Emanetler, s. 161-163, 1973.

Nidayi Sevim

HaberKültür.Net

ALEVİLİĞİN EN ESKİ BELGESİ: GUDEA SİLİNDİRİ

ALEVİLİĞİN EN ESKİ BELGESİ: GUDEA SİLİNDİRİ

Alevi mürşitleri Aleviliğin başlangıcını anlatırlarken: 'Ayin-i Cem ilk ne zaman ve nerede yürütülmüşse Alevilik de o zamanda ve o mekanda başlamıştır' derler.Bu mürşit sözünden hareketle kimileri ısrarla ilk Ayin-i Cem'in günümüzden bin dört yüz yıl evvel Arap Yarımadasında Hz. Ali'nin toprak damlı evinde yürütüldüğünü ve dolaysıyla Aleviliğin Hz.Ali ile başladığını öne sürüyorlar.

Elimizde Hz. Ali'nin evinde cem kurulduğuna, bağlama çalınıp, nefesler söylenip semah dönüldüğüne dair hiçbir kayıt yok. Bırakın Hz. Ali'nin bağlama çalıp, semah dönmesini, cem yürütmesini, elimizde Hz. Ali'nin Alevi erkanından, Alevi inancından haberdar olduğunu kanıtlayacak en küçük bir bilgi yada belge kırıntısı dahi yoktur.

Hurafeleri bir kenara bırakıp gerçeklerin ardına düştüğümüzde; Alevi inanışının temel taşı ve Aleviliğin yegane ibadet biçimi olan Ayin-i Cem törenine ait ilk yazılı belgeyi Paris Louvre müzesinde buluruz.Bu belge s 'Gudea Silindiri' olarak bilinen bir Sümer silindir tabletidir..

Sümer uygarlığının son reformisti, Lagaş şehir devletinin ünlü prensi Gudea tarafından MÖ.2125 yıllarında yazdırılan 50 cm boyunda 33cm çapındaki bu silindir tablet Alevi Ayin-i Cem töreninin uzak geçmişine ışık tutacak en eski yazılı belgedir.

Ayin-i Cem, Cem Evi’nin ayin için hazırlanması ile başlar, ayinde sunulacak yiyecekler, (lokma), içkiler (dem) ve Ayin-i Cem’i başlatacak çerağ(çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yöneten pir (yada dede) törende hizmet görecek on iki hizmetliyi seçer.Ayin-i Cem çerağ uyarılması yada delil uyarılması adı verilen ritüelle başlar.

Gudea silindirinde önce dört-beş bin yıl önce Sümer'de yapılan törenin hazırlık safhası anlatılıyor

“…Gudea bir dizi ilahın yardımıyla tapınağı (cem evi) temizledi...törende (Ayin-i Cem) kullanılacak bütün yiyecekler (lokma) adak içkilerini (dem) ve tütsüleri (çerağ) hazırladı... Bunun ardından tapınağın (cem evi) gereksinimlerini karşılayacak bir gurup hizmetliyi (on iki hizmetli) atama işine geçti.” (parantez içlerini ben yazdım)

Sümer tabletinde bu girişten sonra törende görevlendirilen on iki hizmetlinin adları sayılıyor.

1. Kapıcı (gate keeper)
2. Kahya / Değnekçi (butler)
3. Nezaretçi /Gözcü (bailiff)
4. Silahtar (armaurer)
5. Müzisyen /zakir (musician)
6. Kuşbaz (game keeper)
7. Keçi Çobanı/Kurbancı (goatherd)
8. Dalyan Denetçisi (fisheries inspector)
9. Ulak /Peyik (messenger)
10. Tahıl Denetçisi (grain inspector)
11. Mabeyinci (chamberlain)
12. Arabacı (coachman)

Alevi Ayin-i Cem’inde yer alan On iki Hizmetli'nin adları şunlar

1. Pir Mürşit
2. Rehber
3. Gözcü (Yoklamacı)
4. Çerağcı (Delilci)
5. Zakir
6. Süpürgeci
7. Kurbancı (kimi bölgelerde Sofracı)
8. Saka
9. Peyik
10. Pervane (Semahcı)
11. Sucu-Kuyuccu
12. Kapıcı

Eski Çağda Sümer'de yapılan ayin ile bugün Anadolu'da halen yürütülen Alevi Ayin-i Cemleri arasındaki tek fark on iki hizmetlinin kimilerinde görülen farklı isimlendirmeler.Bu farklılıklar da;Anadolu’nun çeşitli bölgelerindeki Ayin-i Cem’lerinde on iki hizmetlinin isimlendirilmelerinde yer yer görülen farklılıklardan çok da fazla değil.
Lokma , dem, çerağ ve on iki hizmetli dışında Alevi Ayin-i Cem töreni ile Sümer töreni arasında bir benzerlik daha var; Sümer dini törenleri müzisyenlerin çaldığı “balag” adını verdikleri bir müzik aleti ile müzik eşliğinde yapılırdı. Bugün Anadolu’da Aleviler’in Ayin-i Cem’leri de müzik eşliğinde yapılıyor. Bu törende kullanılan müzik aletinin adı herkesin bildiği gibi “bağlama” dır.

ERDOĞAN ÇINAR - ALEVİLİĞİN GİZLİ TARİHİ

Cihan Dede Türbesi

Cihan Dede Türbesi 

AFYONKARAHİSAR -Şuhut 

 Afyonkarahisar İli Şuhut İlçesi Balçıkhisar Beldesi Tekke Mahallesinde türbesi vardır.

Cihan Dede Türbesi

Cihan Dede’nin kim olduğu konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Anadolu ereni olarak anılmaktadır. Yeşil Eşikli Cihan Dede olarak anılmaktadır ve yöre halkı tarafındanCan Dede olarak da bilinmektedir.  

Cihan Dede Türbesi

Türbe ahşap malzemeden yapılmış olup herhangi bir mimari özelliği yoktur. Türbe yanında aşevi ve cemevi yapımı sürmektedir.

 Yörede bulunan Alevi vatandaşlarımızın ziyaret ettiği Cihan Dede’ye değişik dilekler için ziyaret edilmekte ve kurban adağında bulunulmaktadır.

Kaynakça: www.metinozdemir87.blogspot.com

MİRÂC (MİRÂC-NÂME)

MİRÂC (MİRÂC-NÂME) 

 

Mirâc: Ruh fezasında yükselmek ve “makam-ı mahmud”a ermektir. Hz. Muhammed’in “Habibullah” (Allah sevgisi) makamına yükselmesidir. Bu makam anneyle bebek arasında ki ilişki gibidir. Hiçbir beklenti olmadan salt şevkat, merhamet ve sevgi bütünleşmesine ermesidir. Hz. Muhammed, Cebrail vasıtasıyla Sidret-ül Münteha (Akıl boyutunun bittiği, aşk ile ulaşılan Allah’a en yakın makam) ya gelince, Cebrail: “Ben buradan ileriye geçemem, geçersem yanarım”. deyince; Peygamberimiz “Öyleyse sen yerinde kal. Ben ezelden bu aşk yoluna canımı kurban koymuşum. Yanarsam tek başına yanayım. Canını cananından sakınan, canını nasıl görebilir? Cananı uğrunda bu can feda olsun” der ve Allah’a yalnız gider. Dönünce de yatağının soğumamış olması bize neyi ifade eder? Tasavvufta Cebrail akıldır, yani Cebrail’in aklın ona vahyettiklerinin nereden geldiğini anlamak ve öğrenmek istiyordu. İşte İmam Cafer buyruğuna göre bu merak, Cebrail’i kırklar meclisine götürdü. Kırklar meclisi ile ilgili Yunus’a kulak verelim: Muhammed ile bile Mİ’RAC’a ağan benim Ashab-ı suffe’y ile yalıncak olan benim. Sabr ile kanaatı viribidim bunlara Kırk kişi bir gömlekten başın çıkaran benim. O kırkından birine neşteri çaldımıdı Kırkından kan akıtıp ibret gösteren benim. Adem peygamber ile Havva yaratılmadan Uçmak’tan sürülüben o müflis olan benim. Adımı YUNUS taktım sırrım âleme çaktım Bundan ileri dahi dilde söylenen benim. Yunus KIRKLAR: Rical-ül Gayp (Gayp Erenleri) alemidir. O takva sahipleri ki; gaybe (görünmeze) inanırlar. Namazı dosdoğru kılarlar. Verdiğimiz azıklardan yedirirler.[1] İşte bu erenler aleme düzen verirler. İnsanlara yardım ederler. MİRÂC: Semaya yükselme, madde aleminden mana alemine geçiştir. İSRA: Yürü anlamındadır (Gece yürüyüşü). Hz. Muhammed Mirâc dönüşü kırklara uğrar. Diğer bir kaynağa göre de Kırklar Meclisi, batın alemi karşılığı kullanılan, Velayet Makamı (Ermişlik Mertebesi)’dır.[2] Onun yalnız tevilini gözetirler. Onun tevili geldiği gün, daha önce onu unutanlar şöyle derler: İnan olsun, Rabbimizin Resulleri gerçeği getirmişlerdir. Acaba bizim için şefaatçılar var mı ki? Bize şefaat etsinler. Yahut daha önce yaptıklarımızdan başkasını yapalım diye geri gönderebilir miyiz? Öz benliklerini hüsrana ittiler. İftiralarına alet ettikleri, onlardan uzaklaşıp kayboldu.[3] Vahyin nereden geldiği Hz. Muhammed’de aşk olmuştu. (Kur’ân’ı nereden getiriyorsun?) Cebrail (A.S) perdeyi müsa’ade-i Resülullah’tan sonra kaldırıp bakınca o vakit Resulullah’ın vücudu nuraniyesinden alıp, vücudu unsuriyyesine getirdiklerini Resul-u Ekrem’e arz eder. Bunun açık anlamı şudur; “KENDİSİNDEN- KENDİSİNE” Çünkü tasavvufta Cebrail’in akıl olduğunu yazmıştık.[4] “Bütün varlıkların tesbihi o kudrettedir ki, kulunu gecenin birinde mescid-i haramdan, çevresini bereketlendirdiğimiz Mescid-i Aksaya yürütmüştür. Bu ayetlerden bir kısmını O kulumuza göstermek için.” [5]Kuran’ı Kerim’de geçen evvel, ahır, zahir, batın, hepsi o gönülde sultan imiş (Kaabe kavseyn-i ev edna) En yüksek ufuktadır o.[6] Sonra iyice yaklaştı ve sarktı.[7]Araları iki yay boyu kadar veya daha az kaldı.[8] işte Mirâc makamı burasıdır. Cem’lerde okunan Mirâclama bu yolculuğu sembolize eder. Cem’lerde mirâc, Kesret (Çokluk)’ten, Vahdet (Teklik)’e geçiştir. Mirâçtan Hz. Muhammed’in iki rekat namaz getirdiğine işaret edilir. Alevi ibadetinde, Mirâçlama okunurken, Muhammed ayağa kalktı deyince cemaat ayağa kalkar ve kıyama (Ayakta dik durmak) durur, eğiliben secde kıldı denilince rükuya (Elleri dizlere koyarak eğilme) durur ve oturunca secde yapar. Namazın şekliyle ilgili Kur’ân da üç emir vardır: Kıyam-Rükû-Secde Kıyam; uluhiyet (Allah), rukü; ahadiyet (Teklik), Secde; Adem makamıdır. Bizlerde bu şekilleri Mirâc okunurken şeklen uyguluyoruz. Adem olanlar da ibadetiyle Mirâca yükselebilmelidirler, akıl ve ruh boyutuyla yükselmelidirler. Muhammed’in Mirâc’ı Ali ile birlikte olmuştur. Mirâc’ın vuku bulduğu yere “Kaabe Kavseyn ev Edna.” (İki yayın çakıştırılarak tek oku atacak kadar yakınlık) makamı derler. Bu mirâc Hakikatı, her ikisinin de tefekkür halinde ruhen birbiriyle birleşmeleri keyfiyetinden ibarettir. Bildiriye göre Mi’rac ta Hz. Muhammed’e “Cebrail” önderlik etti, fakat, “Sidret-ül Münteha”dan ileri geçemeyerek, Muhammed’i orada kendi başına bıraktı. Bu rivayetin anlatmak istediği şudur; Cebrail demek akıl demektir, akıl ise, madde de,vücutta bulunduğundan yine maddeye göre tefekkür edebilir, yani, madde de, varlığın sınırını aşamaz. Başka bir deyişle, akıl da, bir bakıma maddidir, dolayısıyla sınırlıdır. İşte Hz. Muhammed de seyranını maddi aklının son sınırına kadar yaptı fakat, daha ileri gidemedi. Ancak daha ileri gitmek ve Hakikatı tamamıyla kavramak istemekle, bu sefer, aklını bırakıp onun yerine “O”na sarıldı ve ruh yoluyla, kalp yoluyla seyrana başladı. İşte Hz. Muhammed ruhu ile seyranda iken, karşısına bir aslan çıktı ve nereye gittiğini sordu, Muhammed de Hakk’a gittiğini ve birlikte gitmelerini teklif etti ve Muhammed bu Aslana iyice bakınca onun Hz. İmam Ali olduğunu anladı.. Bu suretle de Hakk’a beraberce gittiler. Mirâcın dış (zahiri) anlamda rivayeti budur. Fakat iç (batın) anlamda ortaya konmak istenen gerçek şudur: Hakikata tamamıyla ulaşma yolunda, Hz. Muhammed ile Hz. İmam Ali maddeten karşılaşıp ruhen birleşmişler ve Hakk’a birlikte ruh olarak ulaşmışlardır. Başka bir deyişle, Hakk kendini bilmek ve sevmek için Hz. Muhammed ve Hz. İmam Ali suretinde ve şahıslarında tecelli etmiştir ki onların ruhları birleşince tekrar aranan zat bulunmuş ve onunla tekrar birleşilmiş, bir olunmuş olur. Diğer bir değimle de Muhammed ve Ali birleşmesinden Hakk tecelli ederek; “Hakk-Muhammed-Ali” vasıl olmuştur. Mirâc keyfiyeti, kendi derecelerinde, ariflere, kamil insanlara da müyesserdir. Kendi derecelerinde sözümüzden maksat ise Hakikat yolundaki ilimleridir. Esasen, bütün maddi ve manevi ilimlerimizden asıl maksat da böyle ilahi bir seyran yapabilme kudretini kazanabilmemizdir. Buda insanın varlığını ve yokluğunu aynı zamanda bilebilmekle ve bütün zerrelerin kendi olduğunu görüp her şeyi, bütün varlığı o gözle görmekle mümkündür. Yani, kendi kendimizi her bir zerrenin kendi bilgisi ve görüşüyle görmekle mümkündür ki: “Ölmeden önce ölmek”de budur.[9] Bunları açıkladıktan sonra, Cebrail’in Hakiki manası nedir? diye sorarsak şunları söyleyebiliriz: Cebrail’in Hakiki manası Hz. Muhammed‘de vaki olan ilahi tecelli ve Hakk’ın tam zuhurudur ve Muhammed’in aklıdır. · Hz.Muhammed’in, kalbinin misali sureti, İsrafil’dir. · Hz. Muhammed’in,vehm’inin misali sureti, Azrail’dir. · Hz. Muhammed’in, Aklı’nın misali sureti, Cebrail’dir. · Hz.Muhammed’in, Himmet’inin misali sureti, Mikail’dir. Dil her şeyi tattığı için, Azrail’dir. Göz her şeyi gördüğü için, Mikail’dir. Kulak her şeyi duyduğu için, İsrafil’dir. Akıl her şeyi bildiği için, Cebrail’dir. (Vehm: Şüphe, tereddüt, korkudur. Himmet: Gayret etmek, çalışma, çabalama anlamındadır.) Hz.Muhammed’in gerçek anlamda Mirâcı budur. Mirâc madde aleminden mana alemine geçiştir. Diğer bir deyimle de “fakr” aleminden “fahr” alemine, geçiş yani, “Fahri Kainat” (Kâinatın efendisi) makamına erişmektir. Miracımıza devam edelim: Evvel emanet budur ki: Piri, rehberi tutasın Kadim erkâna yatasın Tariki müstakime. Dosdoğru yola gidebilmek için her insana bir yol gösterici yani bir rehber gerekir, çünkü, yola rehbersiz gidilmez. Rehber bilendir. Bilen kişiyle dost ol, çünkü, seni aydınlatır, bilgisiz kişilerle dost ol, çünkü sen onu aydınlatırsın. Bilmediğini bilmeyenlerden hemen uzaklaş, çünkü onlar aptaldır, seni de aptallaştırır.[10] Evet bilenlerle yol yürünür. Bilmeyen seni yolda bırakır. Onun için kişiye yolu bilen, menzile götüren bir rehber gereklidir. Muhammed belin bağladı Anda ahiri Cebrail İki gönül bir oluben Hep yürüdüler dergâha. Dergâha gidebilmenin yolu, gönüllerimizin birliğinden geçmektedir. Çünkü, kesretten (çokluktan) vahdete (tekliğe) geçiş ancak gönül birliğiyle olmaktadır. Doksan bin kelâm danıştı İki cihan dostuna Tevhidi armağan aldı Yeryüzündeki insana Kelam: sözdür, bilgidir, irfaniyettir. İrfan: İlâhi bir feyiz olarak kâinatın sırlarını bilme kudretidir, bilmek, tanımaktır, Allah’ın birliğini,tekliğini bilmektir. O şerbetten biri içti Cümlesi mest-ü hayran Mümin Müslim üryan büryan Hepsi de girdi semaha. Mest olma, serden geçmektir, kelamın bittiği andır. Artık O’ndan başka gönülde kimse kalmamıştır, aşk sarhoşu olunmuştur. Üryan, büryandır o. Tevhid olunmuştur. Bir vücutta ikilik olur mu hiç! Irmaklar deryada birleşmiştir. Gönül gerçek sahibinindir artık. Fani olan, baki olanına kavuşmuştur. İbadet yapmanın amacı da bu değil midir? Bunları belirttikten sonra gelelim yaşamımızda ki miraca. ALİ RIZA UĞURLU DEDE AŞK-I MAHABBET 4.BASKI [1] Bakara Sûresi,ayet 3 [2] Menakib-ül Esrar / Behçet-ül Ahar [3] A’râf Sûresi,ayet 53 [4] Zeynel Abidin Cümbüş; Aşkın anahtarı, Vahiy konusuna bak. [5] İsrâ Sûresi,ayet 1, [6] Necm (yıldız) Sûresi,ayet 7, [7] Necm (yıldız) Sûresi,ayet 8, [8] Necm (yıldız) Sûresi,ayet 9, [9] Prof. Dr. Cavit Sunar, Melamilik ve Bektaşilik, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fak. Yay. [10] Konfüçyüs 

Lokman-ı Perende’nin, Hacı Bektaş-ı Veli’ye “Hacı” demesi

Lokman-ı Perende’nin, Hacı Bektaş-ı Veli’ye “Hacı” demesi

Sultan İbrahim-al-Sani, Hacı Bektaş’ı tahsil ettirmek istedi, bilgin bir adam aradı. Bu şehirde dediler, bilgin, üstün, keramet sahibi bir adam vardır; türkistan’ın doksandokuzbin pirinin piri Hace Ahmed Yesevi’nin halifelerindendir; adına Şeyh Lokman-ı Perende derler; Bektaş’a, ancak o, hocalık edebilir, onu hoca tayin ederseniz en doğru iştir bu. Sultan İbrahim, Bektaş-ı Horasani’ye Şeyh Lokman-ı Perende’yi hoca tayin etti. Şeyh Lokman, Hacı Bektaş’a, bilginin evveline ait söz söylerken Hacı Bektaş, sonundan haber vermedeydi.

Bir gün, Lokman-ı Perende, mektebe gelince gördü ki iki er gelmiş, biri, Bektaş’ın sağında oturmada, öbürü solunda; ona Kur’an öğretiyorlar, mektep, yüzlerinin nuruyla nurlanmış. Lokman, içeriye girer girmez bunlar, kayboluverdiler. Lokman, bu hale şaşırıp kaldı; kendi kendine acaba bunlar kimdir diyordu. Hacı Bektaş, mübarek ağzını açıp hoca dedi, biliyor musun, o iki nurlu zat kimler? Lokman, ama dedi, bildir, kimlerdir? Bektaş, sağımda oturan iki cihan güneşi Ceddim Muhammed Mustafa idi, solumda oturan, Tanrı aslanı, inananların Emiri Murtaza Ali. Biri, gelip zahir bilgisinden, öbürü batın bilgisinden bahsederler. Kur’an’ı belletirler bana.Lokman-ı Perende, Bektaş’ın bu sözlerini duyunca pek sevindi, gidip babası Sultan İbrahim’e anlattı. Sultan İbrahim, işitince neşelendi, Tanrıya şükürler etti.

§ Lokman-ı Perende, Türkistan’ın, doksandokuz bin pirlerinin piri Sultan Hace Ahmed Yesevi’nin halifesiydi, perendelik hizmetini, ona,Muhammed-i Hanefi oğlu Ahmed Yesevi vermişti.

Lokman-ı Perende, bir zaman, cezbeye tutulmuştu, dağlarda gezerdi. İmam Cafer-al-Sadık, hırkasını, Bayezid-i Bıstami’ye vermiş, Lokman’a göndermişti. Bayezid, araya araya onu, bir dağ başında buldu, hırkayı verdi, imam’ın selamını söyledi ve hırkayı, Lokman’a giydirdi. Lokman, Cezbelendi, kalkıp namaza başladı, bir rik’at namazı, tamam ondört yılda kıldı; Bayezid de öndört yıl, ayakta durdu. Lokman’ın ikinci rik’ate kalktığını görünce  dayanamadı, yürüyüp gitti, imam Cafer’e vardı, Lokman’ın halini anlattı. İmam, Lokman, ikinci rik’atı kılıp bitirinceye dek dursaydın dedi, sende nasibini tam alırdın.

§ Lokman-ı Perende, birgün Bektaş’a bilgi öğretirken Bektaş’a dedi, dışarıya çık, bir ibrik su getir, abdest alayım. Bektaş, hocam dedi, bir nazar etseniz de mektebin içinde bir su çıkıp aksa, bizde dışardan su getirmeye muhtaç olmasak. Lokman, bizim buna gücümüz yetmez dedi. Bektaş, el kaldırıp dua etti, Lokman-ı Perende amin dedi. Bektaş, elini yüzüne sürüp secdeye kapandı. Hemen mektebin ortasından güzelim bir pınar çıktı, kapıya doğru akmaya başladı. Lokman-ı Perende, Hacı Bektaş’ın bu kerametini görünce sevinçle ya Hünkar dedi. Bu suretle Bektaş-i Veli’nin adı Bektaş Hünkar kaldı. Bektaş, secdeden kalkınca, gördü ki mektebin ortasından güzelim bir pınar çoşup akmada pınarın başında da susamlar bitmiş, latif çiçekler açmış. Bunu görünce tekrar secdeye vardı. Hünkar’ın kerametini Sultan İbrahim-al-Sani’ye haber verdiler. O da neşelendi. Tanrıya binlerce şükürler etti.

§ Lokman-ı Perende, hacca gitmişti. Tevaf etti, hac törenlerini yerine getirdi, Arafat’a çıkıp vakfeye durdu, yanındaki arkadaşlarına, bugün arife günü, şimdi bizim evimizde bişi pişirirler dedi. Lokman’ın sözü, Hünkar’a malüm oldu. Evde de gerçekten bişi pişirmedeydiler. Lokman’ın karısına, bir tepsiye bir kaç bişi koyun da verin bana dedi. Bir tepsiye bir kaş bişi koydular, Hünkar’a verdiler. Hünkar, tepsiyi aldı, göz yumup açıncayadek Şeyh Lokman’ı Perende’ye götürüp sundu.  Şeyh Lokman, bunu görünce hikmetini anladı. Arkadaşlarıyla bişiyi yedi, tepsiyi gizledi. Hac törenini bitirip Hicaz’dan döndü. Horasan’a yakın gelince bütün Nişabur halkı, Lokma-ı Perende’ye karşı çıktılar, haccın kutlu olsun dediler, mübarek elini öptüler. Lokman, Hacı dedi, Bektaş’dır, gidip Bektaş’ın elini öptü, kerametlerini bir bir haber verdi. Halk da bunu duyunca Bektaş’a baş eğdi,böylece adı, Hünkar Hacı Bektaş-al-Horasani oldu.

Hünkar H. B. Veli’nin Horasan Pirlerine nişan getirmesi

Lokman-ı Perende, hacdan dönünce Horasan erenleri, bir araya gelip Lokman’a hac kutlamıya geldiler. Mektebin ortasından akan pınarı görünce biz dediler, daima buraya gelir giderdik, bu pınar yoktu.Lokman Perende, Hacı Bektaş Hünkar’ın kerametidir bu dedi. Hacı Bektaş Hünkar kimdir dediler. Lokman-ı Perende, Hacı Bektaş Hünkar, bu azizdir dedi, Bektaş-ı gösterdi. Erenler, bu, henüz çocuk, ne münasebetle ve nasıl hacı oldu dediler. Lokman-ı Perende, Hacı Bektaş’ın kerametlerini birer birer anlattı, Kabe’de ibadet yaparken dedi, Bektaş da daima benimle ibadet yapardı. İbadet bitince kaybolurdu. Erenler, bu daha küçük bir çocuk, bu keremeti nereden bulmuş dediler. Hacı Bektaş Hünkar, mübarek ağzını açıp ben dedi, Kevser sakisi, alemlerin rabbi Tanrının arslanı, vilayet Padişahı, müminler emiri Hz.Ali’nin sırrıyım. Bizim aslımız, neslimiz odur, bu çeşit kerametler, bize mirastır. Bizden bunun gibi kerametlerin zuhuruna şaşılmaz, çünkü Tanrı nasibidir bu.

Horasan erenleri, eğer dediler, gerçekten Şah’ın sırrıysanız onun nişanları vardır, gösterin de görelim, tasdik edelim, inanalım. İmam Hz.Ali’nin bir nişanı buydu; mübarek avucunun ortasında güzel, yeşil bir beni vardı. Hz.Hünkar Bektaş-ı Veli, mübarek elini açıp gösterdi, baktılar ki avucunun ortasında güzelim bir yeşil ben var. Müminler emiri imam Hz.Ali’nin, mübarek anlında da güzel, yeşil bir ben vardı dediler. Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli, mübarek anlını açıp gösterdi, anlında da yeşil, nurabi bir ben gördüler. Hepsi de, derviş-i dervişan, eksiklik ettik diye özür dilediler, keramet de ancak böyle olur dediler, teslim oldular. 

Kitap: Vilayetname

Hazırlayan: Abdülbaki Gölpınarlı

Ekleyen: Seyyid Hakkı

BALTASI GEDİK Mahmut Baba

BALTASI GEDİK Mahmut Baba..elmalı

           Baltası Gedik Mahmut Baba hakkında kayıtlarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Hemen Hemen her Bektaşi Şeyhinin Divan, şiir ve menkıbesinde adı geçer ancak, fazla bilgi bulunmaz. Bu gün Alanya'dan Fethiye'ye kadar olan şeritte yaşayan halkın önemli Dînî günlerde ziyaretgâhıdır.Buralardan zaman zaman günübirlik turlar düzenlenmektedir.             Balatası Gedik Mahmut Baba ile ilgili yaptığımız araştırmada, Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal (Gaybî) ile aynı dönemde yaşadıkları anlaşıldığından, 1300'lü yılların son yarısında ve 1400'lü yılların ilk yarısında yaşadığı ortaya çıkmaktadır.Baltası Gedik Mahmut Baba, Abdal Musa Sultan'ın isteğiyle kurduğu Tekke, Cumhuriyet Dönemine kadar faaliyetine devam etmiş bir Elmalı Erenidir.            Baltası Gedik Mahmut Baba hakkında daha fazla bilgiyi, Elmalı Gökpınar Köyü'nden Yusuf Kırcan'ın hazırlamış olduğu Elmalı Söylenceleri adlı Facebook sayfasından edindik ve aşağıda sizlerle paylaştık. Elmalı Söylenceleri sayfasında gödüklerimize göre;

"Baltası gedik Mahmut Baba; Abdal Musa Hazretlerinin oduncusu, bir rivayete göre kardeşidir. 1300’lü yıllarda yaşamıştır.
Alanya Beyi’nin oğlu Gaybi, bir av sırasında Abdal Musa dergâhına gelir ve burada Abdal Musa Hazretlerine intisap eder. Alanya Beyi, oğlu Gaybi’nin Abdal Musa dergâhında zorla tutulduğunu zanneder. Adamlarını Elmalı’ya Abdal Musa Hazretlerinin üzerine gönderir. Hıristiyan Teke Beyi Kılağası İsa Elmalı’ya hareket eder. Bu haberi alan Abdal Musa Hazretleri de dervişleriyle onları karşılamaya çıkarlar.
Hıristiyan Teke Beyi Kılağası İsa’nın adamlarıyla Abdal Musa Hazretlerinin dervişleri bu günkü Elmalı’nın kuzeybatısındaki Baltası Gedik Türbesinin olduğu yerde karşılaşırlar. Savaşta Abdal Musa’nın oduncusu Mahmut Baba, Kılağası İsa’nın kafasını baltasıyla uçurur. Kılağası İsa’nın adamları da dağılırlar. Bu olaydan sonra Abdal Musa Hazretleri: 
—Beni ziyarete gelen önce seni ziyaret etsin, sonra bana gelsin! Diyerek Mahmut Baba’ya bu olayın olduğu yere dergâhını kurmasını söyler. (Anadolu Erenleri-Nezihe ARAZ)
Mahmut Baba dergâhını burada kurar. O zaman ki Elmalı’ya gelen Antalya yolu Baltası Gedik mevkiinden geliyordu. Bu gün Baltası Gedikte doğudan Elmalı’ya üç yol geldiği görülür. Bunlardan güneydoğudan gelen yol Gökpınar’dan, ortadan gelen yol Semahöyük’ten, üstten gelen yolda Bayındır’dan gelir. İşte ortadan gelen Semahöyük yolu Elmalı’nın eski Antalya yoludur.
Baltası Gedik dergâhı Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar açıktır. 1925 yılında çıkarılan Tekke ve Zaviyelerin kapatılması Kanunu’yla bu dergâhta kapatılmıştır. O günleri çocukluğunda yaşayan 1336 doğumlu bir zat 90’lı yıllarda şunları anlattı: 
— Oğlum, burada biz çocukken dervişler yaşardı. Dergâhın her tarafı meyve ağaçlarıyla doluydu. Dergâhın içinde şadırvanı, aşevi bulunuyordu. Şu koca meşenin altında dervişlerin mezarları yer alıyordu. Buradaki dervişlerin birinin adı “Çuldum puldum” idi. Üstü başı eski giysilerden olduğu için onu böyle çağırıyorlardı. Birisi ona “Çuldum puldum!” diye seslendi mi O da “Baltası Gedik’te buldum!” diye cevap veriyordu. Çuldum puldum ve iki dervişin mezarı türbenin üst(kuzey) tarafındadır. Dedi ve mezarların yerlerini gösterdi.
2000’li yılların başında Elmalı Belediyesi Baltası Gedik Türbesinde düzenleme çalışmaları yapıyordu. Türbenin etrafı dozerlerle açılırken, Türbenin kuzeyinde üç dervişin mezarı çıkmış. Ben de o anda oraya geldim. Kemikleri görünce hayretle:
— Bu mezarlar Çuldum puldum ve öteki dervişlerin mezarları, demek anlatılanlar doğruymuş. Dedim. Çalışanlara mezarların kimlere ait olduğunu anlattıktan sonra burayı neden kürüdüklerini sordum. Çalışanlar burada böyle mezarlardan haberleri olmadıklarını, bilmediklerini söylediler. Bu defa bana: 
— Madem sen biliyordun neden bize söylemedin dediler. Ben çevreme bakınıp benden yaşça çok büyük olanları görünce onların söylemeleri gerektiğini belirttim. Oradaki büyükler:
— Biz de bir şey bilmiyorduk. Dediler. Daha önce dervişlerle ilgili bana bilgi veren yaşlı kişinin söyledikleri doğru çıkmıştı. Belediye çalışanlarından Selahattin çavuş ve Zühtü Ağabey daha sonra dervişlerin mezarlarını başka yere aktardılar.
Bu gün buraya pek çok ziyaretçi gelmektedir. Elmalı’ya tepeden hâkim olması, soğuk suyu ve söğütlerin gölgesiyle beğenilen bir mesire yeridir. Yine Abdal Musa’yı seven Müslümanlar burada kurbanlarını kesmekte, dualarını ve ziyaretlerini yapmaktadırlar. Özellikle kadir gecelerinde ve Abdal Musa’yı anma şenliklerinde ziyaretçisi pek çok olmaktadır. (ELMALI SÖYLENCELERİ -Yusuf KIRCAN)".

Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları

C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XII/2 - 2008, 35-54 


Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları 


* Ali AKSU**


 Özet Nehcü’l-Belâğa, Hz. Ali’ye nispet edilmektedir. Hz. Ali, bu eserde siyasî, idarî, askerî, dinî, ahlakî ve daha pek çok konularda insanlara tavsiye ve uyarılarda bulunmuştur. Bunların başında da insanların Allah’tan sakınmaları konusu gelmektedir. Hemen hemen eserin her sayfasında insanları Allah’tan sakınmaları konusunda uyarmaktadır. İnsanlara farzları yerine getirmelerini, haramlardan sakınmalarını tavsiye etmektedir. Kadınlar konusundaki uyarısını ihtiyatla karşıladığı- mızı belirtmek isteriz. Askeri konulardaki tavsiye ve uyarıları, onun iyi bir komutan ve iyi bir asker olduğunu ortaya koymaktadır. Hz. Ali, insanları fitneye karşı uyarmakta, ondan uzak durmalarını tavsiye etmekte ve muhaliflerine karşı taraftarlarını sükûnete ve aklıselimle hareket etmeye çağırmaktadır. Anahtar Kelimeler: Ali, tavsiye, uyarı, siyasi, ahlaki, dini. Abstract Nahcu’l-Balaga, was related to Alı. Ali, is dealing with politic, administrative, military, religious, moral and a good number of issues in this work. Avoiding of people from God is in the most important place. This issue is dealing with almost in the every page of this work. He advises fulfillment of religious duties and avoiding of illegimates. We want to clarify that we reserve on obouth his warning of women. His warnings and advises about military shows that he was a good commander and a soldier. In addition to these Ali warns people against disorder and advises avoiding from this, and he calls followers to act with peace and common sense. Key Words: Ali, advise, warning, politic, morality, religious. * Bu makale, 2007 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından düzenlenen “İmam Ali b. Ebi Talib Sempozyumu”nda tebliğ olarak sunulmuş ve üzerinde bazı değişiklikler yapılmış halidir. ** Doç. Dr., CÜ İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları ABD Öğretim Üyesi (aaksu@cumhuriyet.edu.tr). 36 * Ali AKSU Giriş Bilindiği gibi Nehcü’l-Belağa, Hz. Ali’nin hutbe, mektup, emirname ve veciz sözlerinden oluşmaktadır. X. yüzyılda yaşamış olan Seyyid Şerif er-Radî’nin derlediği eserin birçok tahkikli basımı yapılmış, şerhleri yazılmıştır. Eser, Hz. Ali’nin vefatından yaklaşık 360 yıl sonra tamamlanmıştır. Arapça baskıların en önemlileri arasında Muhammed Abduh ve Suphi Salih’in hazırladıklarını sayabiliriz. Eserin eksik bir Türkçe çeviri olmamakla birlikte Türkçeye ilk kez Abdulbaki Gölpınarlı tarafından yapılmıştır 1 . Çeviri, daha çok seç- melerden oluşmaktadır. Kitaba Gölpınarlı ayrıca bir de şerh yazmıştır. Birleşik Yayınları arasında çıkan ve bir komisyon tarafından hazırlanan Nehcü’l-Belağa’nın, Suphi Salih’in hazırlamış olduğu 1966 Beyrut baskısı esas alınmıştır 2 . Buna herhangi bir ekleme veya çıkarma yapılmamış, olduğu gibi aktarılmıştır. Bir başka yayım ise, Gölpınarlı’ın çevirisindeki şerh kısımları çıkarılarak hutbe ve mektup bölümlerinin bir araya getirilmesiyle gerçekleştirilmiştir. Eserin kim tarafından çevrildiği belirtilmemektedir3 . Son zamanlarda eser, Adnan Demircan tarafından yeniden Türkçeye kazandırılmıştır 4 . Demircan, çeviride Muhammed Abduh’un şerhli5 yayımını esas almıştır. Ortaya çıkışından günümüze kadar çeşitli polemiklere konu olmuş, nakledilen sözlerin Hz. Ali’ye ait olamayacağı, derleyeni tarafından uydurulup ona nispet edildiği veya derleyenin esere kendisinden bazı kısımlar eklediği hususları tartışıla gelmiştir. Bir kısmı eserin tamamen Hz. Ali’ye ait olduğunu savunurken, bir kısmı da içerisindeki bazı ifadelerden dolayı derleyenin esere kendi görüşlerini kattığı hususlarında eleştiriler getirmektedirler. Bu eleş- tirilerin başında kitapta yer yer ashaba yönelik saldırıların bulunması; vasî ve vasîlikten bahsedilmesi; zaman zaman gelecekte vuku bulacak sosyal olaylara yer verilmesi; vezirlerin, yöneticilerin, valilerin, kadıların ve âlimlerin yaşantılarının ve ahlaklarının şiddetle yerilmesi ve konuşma ile mektupların bir kısmının diğer kaynaklarda yer almaması gibi konular gelmektedir. Biz konumuz itibariy- 1 Nehcü’l-Belâğa: Hz. Ali’nin Hutbeleri, Vasiyetleri, Emirleri, Mektupları, Hikmet ve Vecizeleri, (Metnin terceme ve şerhi), çev., Abdülnaki Gölpınarlı, Kum ty.Bu çevirinin Türkiye’de de yayımı yapılmıştır. Yayınlayan, M. Hüseyin Tutya, İstanbul 1972. 2 Nehcü’l-Belâğa, Hz. Ali’nin Hutbeleri, Mektupları, Emirnameleri ve Kısa Sözleri, çev., Beşir Işık, M. Vesim Taylan, Faruk Bozgöz, Ankara 1990. 3 Nehcü’l-Belâğa: Hz. Ali Buyruğu/Kur’an-ı Nâtık, Karacaahmet Sultan Dergahı Derneği, İstanbul 2000. 4 Hz. Ali, Nehcü’l-Belâğa, çev., Adnan Demircan, İstanbul 2006. 5 Nehcü’l-Belâğa, Hazırlayan, eş-Şerif er-Radî, thk. ve şerh, Muhammed Abduh, Beyrut 1990. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 37 le bu tartışmalara girmeyeceğiz6 . Şu kadarını söylemekle yetinebiliriz ki eser, ne tamamen uydurmadır, ne de günümüze ulaştığı şekliyle Hz. Ali’ye aittir. Çünkü kitapta yer alan kimi ifadelerden hareketle tamamını reddetmek mümkün değildir. Aynı şekilde metinlerin Hz. Ali’nin ağzından çıktığı gibi kaydedildiğini savunmak da doğru değildir. Nehcü’l-Belağa, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, Hz. Ali’nin hutbeleri, duaları ve bazı nasihatlerinden; ikinci bölüm mektupları, vasiyet ve tavsiyelerinden; son bölüm ise, kısa, vecîz sözlerinden oluşmaktadır. Nehcü’l-Belağa, Hz. Ali’nin yaşadığı sosyal ve siyasal şartların ürünü bir eserdir. Bu nedenle okuyucu eserde zaman zaman o dönemin tarihini okuyacaktır. Zaman zaman da Hz. Ali ile birlikte o zamanda yaşanan olaylara tanıklık edecek; bazen onun tavsiye ve ikazlarıyla karşılaşacak; kimi zaman da Hz. Ali’nin çırpınışlarını, yalnızlığını, o çağda insanlarının nasıl kısa bir süre içerisinde değişikliğe uğradıklarını görecektir. Aynı zamanda o dönemde var olan ilişkileri, psiko-sosyal durumları, siyasi yapılanmaları, yaklaşımları ve müslümanların üzerindeki ölü toprağı serpilmişliği müşahede edecektir. Nehcü’l-Belağa’da Hz. Ali’nin Tavsiye ve Uyarıları Hz. Ali, küçük yaşlardan itibaren Hz. Peygamber ile birlikte olma ayrıcalığına sahip olan önemli bir kişiliktir. Hz. Peygamber´in Ebû Talip ailesiyle ilişkisi, diğer amcalarından farklıdır. Zira doğmadan babasını, altı yaşındayken annesini ve sekiz yaşındayken de hâmisi olan dedesini kaybeden Hz. Muhammed, bundan sonra evleninceye kadar hayatını Ebû Talib´in evinde geçirmiş, Ebû Talib´in hanımından özel bir ilgi görmüş, onu annesi kabul edecek kadar kendisine saygı duymuştur. Hz. Peygamber´in evlendikten sonra maddi durumu bozulan amcasına katkı sağlamak amacıyla Hz. Ali´yi evine alması ve onun bakımını üstlenmesi bu iyi ilişkilerin göstergesidir7 . Hz. Ali´nin, ahlakı Kur’an ahlakı olan Hz. Peygamber´den azami derecede etkilendiği muhakkaktır. Zaten hakkında yazılmış olan kitaplara bakıldığında İslam´ın yücelttiği ve Hz. Peygamber’in kişiliğinde yansıttığı ahlaki değerlerin onun düşüncesinde ve hayatında da canlı bir şekilde yaşadığını görürüz. Kuşku yok ki Hz. Peygamber, seçkin arkadaşlarının hepsinin hayatında köklü değişim ve etkiler meydana getirmiştir. Ancak çocukluğundan itibaren Hz. Peygamber´in en yakınında bulunan ve İslam da’vetinin her aşa- 6 Nehcü’l-Belâğa’daki sözlerin Hz. Ali’ye aidiyeti ile ilgili tartışmalar hakkında geniş bilgi için bkz., Demircan, Age., s. 11-14; İsmail Durmuş, “Nehcü’l-Belâga”, DİA., Ankara 2007, XXXII, 539. 7 Demircan, Age., s. 17. 38 * Ali AKSU masını yakından takip etme imkânına sahip olan Hz. Ali´nin kişiliği ve duygu dünyası üzerinde meydana getirdiği etkiler çok daha farklı olmuştur8 . Dolayısıyla böylesi üstün özelliklere ve eşsiz bir terbiyeye sahip olan Hz. Ali, Nehcü’l-Belâğâ’da bazen görevlilerine, bazen ailesi ve yakınlarına bazen de bütün insanlara bir takım tavsiye ve uyarılarda bulunmuştur. Biz çalışmamızda Adnan Demircan tarafından Türkçeye çevrilen Nehcü’l-Belâğâ’yı esas alarak Hz. Ali’nin tavsiye ve uyarıları hakkında bilgi vermeye çalışacağız. Bu bağlamda Hz. Ali’nin tavsiye ve uyarılarını, siyasî, idarî ve askeri alandaki tavsiye ve uyarıları; sosyal olaylar karşısındaki tavsiye ve uyarıları; dinî ve ahlakî konulardaki tavsiye ve uyarıları ile bazı şahıslar ve gruplar hakkındaki tavsiye ve uyarıları olmak üzere dört ana başlık altında toplayaca- ğız. 1- Dinî ve Ahlaki Yaşam Konularındaki Tavsiye ve Uyarı- ları Hz. Ali’nin bu konuda yaptığı tavsiye ve uyarılar, aslında İslam’ın Müslümanlara yapmış olduğu tavsiye ve uyarılardır. Onun için bunları burada teker teker vermeye gerek olmadığı kanaatindeyim. Sadece genel hatlarıyla hangi konularda tavsiye ve uyarı- larda bulunduğunu belirtmekle yetineceğim. Örneğin bir suç işlendiğinde tövbe etmenin gerektiği;9 gerçek yolun İslam, diğer yolların ise yanlış yollar olduğu; her şeyin geçici, Kur’an ve Hz. Peygamber’in sünnetinin daimi olduğu ve bunlara uyulması ile doğru yolun kaybedilmeyeceği vurgulanmaktadır 10 . Hz. Ali, taraftarlarına kavga içerisinde değil, barış içerisinde yaşamalarını, dargın veya kavgalı olanların birbirlerinin aralarını bulmalarını tavsiye etmektedir11 . Hz. Ali zaman zaman insanları Allah’tan sakınmaları hususunda uyarmaktadır. Bu konuda pek çok yerde uyarılar ve tavsiyelerde bulunmaktadır. “Ey Allah’ın kulları! Allah’tan sakının. Ölüm gelmeden önce gü- zel ameller işleyin. Sizin için kalıcı olanı (ahiret), fani olana (dünya) tercih edin. Ölüm için hazırlık yapın; yakında öleceksiniz. Ölüme hazırlanın, o size yakındır. Kendileri uyarıldığında, uyarıya kulak veren ve dünyanın ebedi kalınacak bir yurt olmadığını bilen, onu 8 Demircan, Age., s. 19-20. Hz. Ali hakkında geniş bilgi için bkz., Ethem Ruhi Fığlalı, İmam Ali, Ankara 1996; Adnan Demircan, Ali-Muaviye Kavgası, İstanbul 2002; Abdulhalık Bakır, Hz. Ali Dönemi, Ankara 1991; Mustafa Günal, Hz. Ali Dönemi ve İç Siyaset, İstanbul 1998. 9 Age., s. 53. 10 Age., s. 43. 11 Age., 53. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 39 ahiretle değiştiren bir topluluk olun….Dünyadan yarın nefislerinizi korumanıza yarayacak azık edinin”12 . Hz. Ali tavsiye ve uyarılarını genellikle açık bir şekilde yapmaktadır. Bazen de üçüncü şahsı konuşturarak da tavsiye ve uyarılarda bulunmaktadır. Örnek olarak şu nasihat ve ikazını verebiliriz: “Allah, bir hikmeti işitip onu aklında tutan, doğruluğa çağrıldı- ğında ona yaklaşan ve doğru yola götüren bir kişinin kuşağına tutunarak kurtulan kişiye rahmet etsin. O, Rabbinin emrini gözetir; günah işlemekten korkar; ihlâslı bir şekilde iyi işler yapar; kendisine ihtiyacı olduğunda kullanacağı şeyi kazanır; şüpheli şeylerden sakınır; ihtiyacı olana atış yapar; arzularının esiri olmaz. Sabrı, kurtuluşunun vasıtası; takvayı, ölümünün hazırlığı yapar; aydınlık yoldan gider; kendisine verilen hayatı fırsat bilir; eceli düşünür ve salih ameli kendisine azık yapar”13 . Hz. Ali, Kur’an’ın da insan için büyük bir tehlike olarak gördü- ğü 14 şeytan karşısında uyanık olmaları ve bu hususta Allah’tan sakınmaları konusunda tavsiye ve uyarıda bulunmaktadır. Hz. Ali’ye göre şeytan bir düşmandır. “O düşman, eşini ayartıncaya ve rehinini kurtulamayacak hale getirinceye kadar saptırıp helak eder; vaat edip arzu ettirir; haramları güzel gösterir; insanı helake götü- ren büyük günahları kişinin gözünde basitleştirir; sonra da süslü gösterdiğini reddeder; basitleştirdiğini önemli sayar; güvenilir olduğunu söylediği şey için uyarır”15 . Konuyla ilgili bir diğer uyarısında Hz. Ali şeytanın faaliyetlerini şöyle dile getirmektedir: “…Şeytan, kendisine uymanız için ona giden yolları kolaylaştı- rıyor; dininizi param parça etmek ve birliğinizi bozmak istiyor. Onun kışkırtmalarından ve vesveselerinden sakının. Size nasihat verenin nasihatini tutun ve onu nefisleriniz için yerine getirin”16 . Burada da gördüğümüz gibi Hz. Ali, döneminde meydana gelen tatsız olayların kaynağını haktan uzaklaşmada ve şeytanın vesveselerine itaat etmekte aramaktadır. 12 Age., s. 70, 80-81, 86, 111, 122-123. 13 Age., s. 77. 14 Konuyla ilgili Kur’an’da pek çok ayet bulunmaktadır. Biz sadece bir kaçını vermekle yetineceğiz.. “Ey Adem oğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık düşmanınızdır” demedim mi? Ve bana kulluk ediniz, doğu yol budur” demedim mi? Şeytan sizden pek çok milleti kandırıp saptırdı. Hâlâ akıl erdiremiyor musunuz?”. Yasin, 36/60–63. 15 Age., s., 83. Bu durum Kur’an’da da zikredilmektedir. Bkz. Al-i İmran, 3/15. 16 Age., s. 54; 129. 40 * Ali AKSU Hz. Ali, insanları günah işlemek ve ayıp şeyler yapmak hususlarında da uyarmaktadır. “Helak edici ve öfkelendiren ayıplardan korkun”17 . Hz. Ali, yalan, haset ve kin beslemekten sakınılmasını tavsiye etmektedir; çünkü yalanın insanı imandan uzaklaştırdığını; doğru sözün ise insanı kurtuluşa götürdüğünü ifade etmektedir. İnsanların birbirlerine haset etmemeleri gerektiğini; zira hasedin, ateşin odunu yediği gibi imanı yiyeceğini belirtmektedir. İnsanların birbirlerine kin beslememelerini; çünkü kinin her türlü hayır ve bereketi yok edeceği konusunda insanları uyarmaktadır 18 . Bir başka yerde de Hz. Ali, haram lokma yememeleri konusunda uyarmaktadır 19 . Hz. Ali’nin insanları yalan söylemekten uzak durmaları, doğru sözlü olmaları ve haram lokma yememeleri hususlarındaki uyarıları, o dönemin sosyalaçısından gerçekten önemlidir. Çünkü Hz. Ali’nin yaşadığı dönemde insanlar artık yavaş yavaş menfaatleri gereği bu erdemleri unutur hale gelmişlerdir. a-Nefislere Uymak ve Tûl-i Emel (Uzun Zamanda Ger- çekleşecek Ümit Besleme) Konusunda Uyarması Hz. Ali, insanları nefislerine uymak ve gerçekleşmesi uzun zaman alacak olan ümit konusunda şu sözleriyle uyarmaktadır: “Ey İnsanlar! Sizin için korktuğum şeylerin en korkuncu, nefislerinize uymanız ve gerçekleşmesi uzun zamana bağlı ümittir. Dünyadan, yarın nefislerinizi kendileriyle koruyacağınız azıklar edinin”. “Nefislerin isteklerine uymak, insanı haktan alıkoyar; gerçekleşmesi uzun zaman alacak olan (tûl-i emel) ümit ise, ahireti unutturur. Bilmiş olun ki, dünya hayatı çok çabuk gelip geçmektedir…”20 . b-İnsanları Dünya Hayatı Konusunda Uyarması Hz. Ali’ye göre dünya, sakınılması gereken bir yerdir. Hz. Ali, bu hususta pek çok tavsiye ve uyarılarda bulunmaktadır. Hatta Nehcü’l-Belâğa’nın Hz. Ali’ye aidiyeti hususunda eleştirenler, eserde Hz. İsa yöntemiyle zühde teşvik, ölümü anma ve dünyayla iliş- kiyi kesme gibi konuların yer almasından hareketle bu eserin Hz. Ali’ye ait olamayacağını ileri sürmektedirler. Ancak olaya bir başka açıdan da bakmak gerekir. O da şudur: O dönemde olaylar gerçekten çok hızlı gelişmiştir. Olayların içerisinde bulunan insanların pek çoğu, daha kısa bir süre Hz. Peygamber’in rahle-i tedrisatından 17 Age., s., 84. 18 Age., s., 87. 19 Age., s.,153. 20 Age., 54; 62. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 41 geçmiş insanlardır. Söz konusu insanların tekrar kendilerine gelmeleri için yapılacak en akıllı ve en doğru şey, bildikleri şeyleri yeniden hatırlatmaktır, uyarmaktır. Çünkü “Din, nasihattir”21 . Biraz önce de belirttiğimiz gibi eserde dünya hayatına bağlı kalmamaları konusunda Hz. Ali’nin tavsiye ve uyarıları oldukça fazladır. Biz burada birkaçını vermekle yetineceğiz. “Dünya, kendisine fâniliğin, sakinlerine de orada belirli bir süre kalmalarının sonra da orayı terk etmenin takdir edildiği bir yurttur. Dünya hayatı, tatlıdır, canlıdır. Kendisini isteyenin gönlünü cezbeder. Oradan beraberinizde götüreceğiniz azığın en iyisiyle ayrılın. Dünyadan, ihtiyaçtan fazlasını istemeyin”22 diyen Hz. Ali, insanları dünyanın güzelliğine aldanmamaları hususunda uyarmaktadır. Bir başka sözleriyle de Hz. Ali, insanlara dünya hayatını terk etmelerini tavsiye etmektedir23 . Tabii ki burada kastedilen züht hayatı yaşamalarını istemesi değildir. Dünyaya gereği kadar değer vermeleri; onun yörüngesine tamamen girmemelerini istemesidir. Konuşmasının devamına baktığımızda bunu rahatlıkla çıkarabiliriz: “…Dünyalık hususunda birbirinizle rekabet etmeyin; süsüne ve güzelliklerine aldanmayın; sıkıntı ve zorluklarından endişelenmeyin. Çünkü dünyanın süsü ve güzellikleri gelip geçicidir; sıkıntıları ve zorlukları da yok olmaya mahkûmdur. Dünyanın hem kendisine hem de insanlara belirlenen süre, bir gün sona erecektir; çünkü her canlı yok olacaktır…”24 . Bir başka ikazında ise Hz. Ali, dünya hayatı konusunda şu uyarılarda bulunmaktadır: “Sizi dünya hayatı konusunda sakındırıyorum. O, çekici ve gü- zel görünümlüdür. Şehvetlerle sarılmıştır; geçici zevklerle kendisini sevdirmiştir. Emellerle ve kibirle süslenmiştir. Güzellikleri ve mutluluğu, uzun süre devam etmez; felaketinden emin olunmaz; zarar veren bir aldatıcıdır…”25 . Yine Hz. Ali’nin ifadesine göre dünya hayatı, geçici bir konak yeridir; Allah’ın, sevdikleri için tercih etmeyeceği bir yerdir; hayrı az, kötülüğü hazırdır. Birikimi tükenir; mülkü talan edilir26 . 21 Konuyla ilgili bkz., Ahmet Önkal, Rasulullah’ın İslam’a Da’vet Metodu, Konya 1984, s. 10 vd. 22 Age., s., 64, 66-67, 70. 23 Age, s., 105-106. 24 Age, s.,106. Kur’an’da da buna benzer pek çok ayet bulunmaktadır. Rahman, 55/26–27. 25 Age, s.,119, 228-229. 26 Age, s.,121, 139. 42 * Ali AKSU Hz. Ali, bir başka yerde dünya hayatını ne kadar güzel izah etmektedir: “…Sizden biriniz, dünya için cariyenin kendisinden alınanlara hıçkıra hıçkıra ağladığı gibi ağlamasın. Bilmiş olun ki, dininizin direğini koruduktan sonra dünyanızdan bir şey kaybetmeniz size zarar vermez. Bilmiş olun ki, dininizi kaybettikten sonra dünyanızdan koruduğunuz şey, size fayda vermez”27 . c- İnsanlara Kur’an Okumalarını Tavsiyesi Hz. Ali, insanlara Kur’an okumalarını ve öğrenmelerini tavsiye etmektedir. “…Kur’an’ı öğrenin; zira Kur’an, sözün en güzelidir. Kur’an’ı kavrayın; zira o, kalplerin baharıdır. Onun nuruyla şifa arayın; zira o, göğüslerin şifasıdır. Onu güzel okuyun; zira o, haberlerin en gü- zelidir…”28 . Bir başka nasihatlerinde de Hz. Ali, Kur’an konusundaki tavsiyesini şu şekilde dile getirmektedir: “..Biliniz ki Kur’an’dan sonra kimsenin herhangi bir şeye ihtiyacı yoktur. Onunla hastalıklarınızdan şifa bulun; katılığınıza karşı ondan yardım isteyin. Onda, en büyük hastalık için şifa vardır. Kur’an, kime kıyamet günü şefaat ederse yaptığı şefaat kabul edilir. Kıyamet günü Kur’an’ın kötü konuştuğu kişi hakkında Kur’an doğrulanır. Onu, Rabbinize götüren rehber edinin. Nefislerinize karşı ondan ders alın. Onu ölçü alarak görüşlerinizi doğrulatın. Kur’an karşısında nefislerinizin aldatıcı olduğunu bilin”29 . d- İnsanları Kehanetle Uğraşmaktan Alıkoyması Yönündeki Uyarısı Hz. Ali, yıldızlara bakarak kehanette bulunmanın doğru olmayacağı yönünde insanları uyarmaktadır: “Ey İnsanlar! Karada ve denizde yol bulmaya yarayanı hariç, yıldızları (astroloji) öğrenmekten sakının. Zira bu, kehaneti davet eder; müneccim, kâhin gibidir. Kâhin sihirbaz gibi, sihirbaz ise, kâfir gibidir. Kâfir ise cehennemdedir. Allah’ın dini üzere hareket edin!”30 . e- İnsanları Nimetleri Unutmama Konusunda Uyarması Hz. Ali’ye göre zahitlik; tûl-i emel beslememek, nimetlere hakkıyla şükretmek, haramlardan sakınmaktır. 27 Age, s.,178. 28 Age, s.,118. 29 Age, s.,180-181. 30 Age., s., 78. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 43 “…Nimetlere karşı şükretmeyi unutmayın..”31 . Bir başka tavsiyesinde ise, nimetlerin sarhoşluğundan sakınmaları uyarısında bulunmaktadır. “..Nimetin sarhoşluğundan sakının..”32 . f-İnsanları Kıssa ve Nasihatlerden İbret Alma Hususunda Tavsiyesi Hz. Ali, insanları faydalı kıssalardan ve nasihatlerden öğüt almaları hususunda tavsiyelerde bulunmaktadır. Bu anlamda Hz. Ali, insanlara önceki toplumların başına gelenlerden ibret almalarını öğütlemektedir. “Allah’ın kulları! Faydalı kıssalardan ders alın. Her şeyiyle ortada olan, geçmişle ilgili delillerden ibret alın. Size gelen uyarılar vesilesiyle öncekilerin başlarına gelen istenmeyen şeylerin sizlerin de başına gelmemesi için onlardan ibret alın ve onların yaptıklarını işlemekten sakının. Hatırlatma ve nasihatlerden faydalanın”33 . “…Sizden önceki nesillerin ölümlerinden ve başlarına gelenlerden ibret alın..”34 . g- İnsanları Ölüm Hazırlığı Yapmaları Konusunda Uyarması Hz. Ali, insanları ölüm gelmeden önce gerekli hazırlıkları yapmaları konusunda uyarmaktadır. “Sizden amel işleyen, eceli dolup ölüm anı gelmeden, can bo- ğaza dayanmadan, iş işten geçmeden ve henüz vakit varken kendisine verilen sürede yapacağı iyi işleri gerçekleştirsin. Kendisi için hazırlık yapsın ve ayrılık yurdundan, ikamet edeceği yer için azığını hazırlasın”35 . “Allah’ın kulları! Hesaba çekilmeden önce nefislerinizi hesaba çekin; zorla sürüklenip alınıp götürülmeden, ölüm gelmeden önce sizden istenene tabi olun, Allah’ın dini üzere yaşayın”36 . Bir başka uyarısında da Hz. Ali, yine bu konuyla ilgili olarak “Çağrılmadan önce kulaklarınıza ölüm çağrısını duyurun (Ölmeden önce ölünüz)” ifadesiyle her zaman ölümü hatırlamalarını tavsiye etmektedir. 31 Age., s., 79. 32 Age., s., 152. 33 Age., s., 85, 110, 129. 34 Age, s., 165. 35 Age., s., 86-87, 150. 36 Age., s., 91; 139. 44 * Ali AKSU ğ- İnsanları Heva Ehliyle Oturup Kalkma Konusunda Uyarması Hz. Ali, aşağıdaki sözleriyle insanları heva ehliyle (ehl-i keyf) birlikte olmamaları hususunda uyarmaktadır. “Bilmiş olun ki, riyanın en küçüğü şirktir. Heva ehliyle oturup kalkmak; imanını unutup şeytanla birlikte olmaktır”37 . Ayrıca Hz. Ali, bir kısım insanların, heva ve nefislerine tabi olanlarla birlikte bulunmalarındaki asıl nedenin, onların da nefislerine yenik düşmeleri olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle, öncelikle bu tür insanlara bataklığı kurutmalarını tavsiye etmektedir. Eğer onlar nefislerine hâkim olurlarsa zaten heva ehliyle birlikte olmayacaklarını ifade etmektedir. “Ey Allah’ın kulları! Cehaletinize teslim olup nefislerinizin istek ve arzularına boyun eğmeyin. Bu durumda olan kişi, yıkılmak üzere olan uçurumun kenarında duran kişi gibidir”38 . Hz. Ali, insanları, nefislerinin arzularına uyarak günah işlememeleri konusunda uyarmaktadır. “Ey Allah’ın kulları! Biliniz ki nefsinizden sizin gözcüleriniz, uzuvlarınızdan ajanlarınız, amellerinizi ve soluklarınızın sayısını kaydeden doğruluk muhafızları (kirâmen kâtibin melekleri) var. Gecenin zifiri karanlığı bile, sizi onlardan gizleyemez…”39 . h- Hz. Peygamber’in Sözlerini Dinlemelerini Tavsiye Etmesi Hz. Ali, Müslümanları sadece Hz. Peygamber’in söylediklerine itibar etmeleri gerektiğini; çünkü biz insanların öldükten sonra unutulacağını; fakat onun sözlerinin ebedi kalacağını söylemektedir40 . Gerçekten tarihe baktığımızda sayısız insanların bu dünyada yaşayıp göç ettiklerini biliyoruz. Onların sözleri de kendileri gibi yok olmuştur; ancak Hz. Peygamber’in sözleri/mesajları geçmişte oldu- ğu gibi bugün de, gelecekte de geçerliliğini ve güncelliğini koruyacaktır. Bir başka yerde de Resulullah’a uyma, onu rehber edinme konusunda buna benzer tavsiyelerde bulunmaktadır: “…Peygamberinizin kılavuzluğunu kendinize rehber edinin; zira onun yolu, hidayete erdiren en doğru yoldur”41 37 Age., s.,87. 38 Age, s., 110, 160. 39 Age, s.,160. 40 Age., s., 88. 41 Age, s.,118. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 45 ı- İnsanları Gereksiz Sorular Sormamaları Hususunda Uyarması İsmi belirtilmeyen bir şahıs Hz. Ali’den, Allah’ı gözüyle görmüş olacağı şeklinde vasfetmesini istedi. Hz. Ali, buna çok kızdı. Ardından bu konuyla ilgili bir hutbe irad etti. Konuşmasında Hz. Ali şu tavsiye ve uyarılarda bulundu: “…Ey soran kişi! Kur’an’ın sana gösterdiği Allah’ın sıfatlarını kendin için rehber olarak al; onun hidayetinin nuruyla aydınlan. Şeytan’ın seni öğrenmekle mükellef tuttuğu, Kitapta (Kur’an) sana farz kılınmayan, Peygamber’in (s) ve hidayet önderlerinin sünnetinde izi bulunmayan şeyi öğrenmeyi münezzeh olan Allah’a havale et. ….Allah, insanlardan hakikatini araştırmakla sorumlu tutmadığı şeylerde derinleşmeyi terk etmelerini istemiştir. Bundan sakın ve münezzeh olan Allah’ın yüceliğini, aklına göre değerlendirme; yoksa helak olanlardan olursun”42 diyerek ikaz etmiştir. Elbette ki bu uyarının ilk başta muhatabı, soruyu soran şahıstır; ancak söz konusu uyarı, genel olarak bütün Müslümanlara yöneliktir43 . i- İnsanları Ehl-i Beytin Yolundan Gitmeleri Konusunda Tavsiyesi Hz. Ali, insanlara ehli beytin yolundan gitmelerini tavsiye etmektedir. “Peygamberinizin ehl-i beytine bakın ve onların yolundan ayrılmayın; izlerinden gidin. Onlar sizi doğru yoldan çıkarmaz, helake sürüklemezler. Bir şeye sıkı sarılırlarsa, siz de sarılın. Onların önü- ne geçmeyin (yani onların söylediklerinin dışında bir şey söylemeyin), yoksa saptırırsınız; onlardan geri kalmayın yoksa helak olursunuz”44 . j- İnsanları Birbirlerinin Gıybetini Yapmamaları ve Ayıplarını Ortaya Koymamaları Hususunda Uyarması Hz. Ali’nin yukarıdan beri insanları ahlaki kurallara uymaları ve bazı ahlaki olmayan davranışlardan da kaçınmaları hususunda uyarılarda bulunduğunu belirtmiştik. Hz Ali’nin insanları özellikle bazı konularda uyarması, kanaatimizce bu konuların o dönemde meydana gelen olaylarda önemli etken olmalarından kaynaklanmaktadır. Örneğin, Hz. Ali’nin hırsızlık veya zina gibi konularda uyarıları- na rastlamamaktayız; ancak yalan söylememeleri, gıybet etmemeleri, insanları ayıplarından dolayı suçlamamaları, ahitlerine karşı vefalı olmaları gibi konularda tavsiye ve uyarılarda bulunmaktadır. Bunun sebebi –kanaatimizce- bu tür davranışların o dönemde 42 Age., s., 92. 43 Kur’an da bunu açıkça belirtmektedir. Bkz., Al-i İmran, 3/7. 44 Age, s., 105. 46 * Ali AKSU meydana gelen sosyal olaylarda etkili olmasındandır. Çünkü Hz. Ali, bütün bu olumsuzlukları yaşamış birisidir. Bu bağlamda Hz. Ali, insanları birbirlerinin gıybetini yapmamaları ve ayıplarından dolayı birbirlerini suçlamamaları konularında uyarmaktadır. “…Ey Allah’ın kulu! Bir kimseyi yaptığı yanlışından, işlediği gü- nahtan dolayı kınamakta acele etme. Belki de onun bu günahı ba- ğışlanmıştır. Küçük günah nedeniyle kendinden emin olma. Belki de bu küçük günah için sen azap göreceksin! Sizden, başkasının ayıbını öğrenen kimse, -kendi ayıbını bilmekten dolayı- söylemekten kaçınsın….”45 . Gıybet etmemeleri konusunda ise Hz. Ali, insanlara şu uyarıyı yapmaktadır: “Ey İnsanlar! Kim kardeşinin dininde ve yaşantısında şüphe duymuyorsa, onun sağlam bir inanca sahip olduğuna şahadet getirirse, insanların onun hakkında söylediklerine aldırmasın!...”46 . Ayrıca Hz. Ali, mümin ile münafığın farkının dillerini korumak olduğunu şu sözleriyle dile getirmektedir: “…Kişi, dilini korusun. Bu dil, sahibine karşı itaatsizdir. Allah’a yemin olsun ki, dilini korumayan hiçbir kimsenin takvalı bir mümin kul olacağını sanmıyorum. Müminin dili, kalbinin arkasında; münafığın kalbi ise, dilinin arkasındadır. Zira mümin bir şey konuşmak istediğinde onu önce düşünür; hayırlı bir şey olduğuna karar verirse onu söyler; kötü ise dilini tutar. Münafık ise diline geleni söyler; kendi lehine ve aleyhine olanı idrak edemez…”47 . k- İnsanlara Farzlara Dikkat Etmeleri Konusundaki Tavsiyesi Hz. Ali’nin hararetle tavsiyede bulunduğu konulardan biri de hiç şüphesiz, insanları farzlara dikkat etmeleridir. Çünkü farzlar, eğer Allah için yapılırsa insanı cennete götürür. “…Farzlara dikkat edin, farzlara! Onları Allah için yerine getirin ki, onlar da sizi cennete götürsün..”48 Hz. Ali’nin farzlar arasında namaza ve zekâta büyük bir önem verdiğini görmekteyiz. “Namaz üzerinde kararlı olun, onu muhafaza edin ve çokça namaz kılın, Allah’a onunla yakın olun….Sonra zekat! O da Müslü- manları Allah’a yakınlaştırmak için bir vasıtadır. Gönül rızasıyla 45 Age., s.,143, 144. 46 Age., s.,, 144. 47 Age, s.,181. 48 Age, s.,173. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 47 veren kişiye zekât, kefaret olur. Onu cehennem ateşi karşısında korur. Hiç kimsenin gözü, verdiği zekâtta kalmasın…”49 . l- İnsanları Taassupçuluktan Sakındırması Taassupçuluktan çok çekmiş olan Hz. Ali, insanları bu konuda ikaz etmekte ve bazı önerilerde bulunmaktadır. “Kalplerinizde gizlenen taassup ateşini ve cahiliye nefretlerini söndürün. Çünkü taassupçuluk, şeytanın düşüncelerinden, büyüklenmelerinden, kışkırtmalarından ve vesveselerindendir…50 . Hz. Ali’ye göre eğer taassupçulukta bulunulacaksa bu, güzel huylar, övülecek eserler gibi insanlığa faydalı işler için olmalıdır. “Komşuluğu korumak, ahde vefa, emr-i bi’l-ma’ruf ve nehy-i ani’lmünker, iyilikte yarış, itaat, kibirlenmemek, faziletli olmak, aşırılıktan sakınmak, insanlar için insaflı olmak, öfkeyi yenmek ve yeryü- zünde fesat çıkarmaktan sakınmak gibi övülecek hasletler için mutaassıp olun”51 . 2- Sosyal Olaylar Karşısındaki Tavsiye ve Uyarıları Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir’e biat işlemi sona erdikten sonra burada bir hutbe irad etti. Hutbesinde Müslümanları fitneye düşmemeleri hususunda uyaran Hz. Ali şöyle demektedir: “Ey insanlar! Fitne dalgalarını kurtuluş gemisiyle aşın, birbirinizden nefret etmeyin. Öğünme taçlarınızı başınızdan çıkarın…”52 . Bir başka yerde de Hz. Ali, Müslümanlara –özellikle taraftarlarınafitnenin gizli yollarla bulaştığını, sonra açık bir şekilde korkunç boyuta ulaştığını belirtmekte53 ve ona karşı her zaman uyanık olmaları gerektiği uyarısında bulunmaktadır. Hz. Ali’nin en çok korktuğu fitne; Ümeyye oğulları fitnesidir. Dolayısıyla taraftarını bu fitne karşısında önce uyarmakta; ardından da nasıl tavır takınmaları gerektiği konusunda bir takım tavsiyelerde bulunmaktadır 54 . Yine Hz. Ali Medine’de kendisinin halife olmasını isteyenlerden biat aldıktan sonra yaptığı konuşmada taraftarlarına Allah’tan korkmalarını ve fitneden uzak durmalarını tavsiye ediyor ve şöyle uyarıyordu: “…Takva, günümüzdeki belalardan ibret alan kişiyi, şüpheli şeylere uğramaktan alıkoyar. Dikkat edin! Allah’ın elçisini gönder- 49 Age., s. 226. 50 Age, s.,207. 51 Age., s. 212. 52 Age., s. 39; 108–109. 53 Age., s.,152. 54 Age, s. , 101. 48 * Ali AKSU diği günkü musibetler, tekrar dönüp gelmiş, bütün ağırlığıyla üzerinize çökmüştür”…. “Tövbe gibi bir nimet var önünüzde; evlerinize kapanın, aranızı bulun…”55 . Yine Hz. Ali kendisine biat edenlerin biatlerini bozduklarını öğ- rendiğinde yaptığı konuşmada da onları Allah’tan korkmaya çağıran bir konuşma yaptı. Konuşmasında şöyle dedi: “…Ey Allah’ın kulları! Allah’tan sakının! Allah’tan Allah’a kaçı- nın! (Allah’ın gazabından, musibetinden yine Allah’ın rahmetine sığının). Size çizdiği yoldan gidin; sizi sorumlu tuttuğu şeyleri yerine getirin”56 . 3- Siyasi, İdari ve Askeri Alandaki Tavsiye ve Uyarıları Hz. Ali, siyasi, idari ve askeri alanda pek çok tavsiye ve uyarı- larda bulunmuştur. Biz bunlardan kısa örnekler vermekle yetinece- ğiz: a- Savaş Alanındaki Tavsiye ve Uyarıları Savaş öncesi ve çarpışma esnasında galibiyeti elde etmek için takip edilmesi gereken stratejileri veren Hz. Ali, taraftarlarından savaşırken sabır, gayret ve fedakârlık istemiş, korkaklık, gevşeklik ve savaştan firardan kaçınmalarını özellikle istemiş, tavsiye ve uyarılarda bulunmuştur. Örneğin Cemel Savaşı’nda oğlu Muhammed b. el-Hanefiyye’ye sancağı verdiği zaman ona şöyle tavsiyede bulunmuştur: “Dağlar yerinden ayrılsa sakın sen ayrılma! Dişini sık. Canını Allah için ver. Ayağını yere sağlam bas. Gözlerini en ilerideki insanlara dik. Bazı şeyleri görmezden gel!”57 . Yine Medine’de kendisine biat etmeyenler hakkında yaptığı konuşmasında da Hz. Ali taraftarını savaş hazırlığı yapmaya davet etmiştir: “…Savaş teçhizatınızı alın ve gerekli hazırlıklarınızı yapın. Sabırlı olmanın önemini kavrayın; çünkü sabır, kişiyi zafere daha yakın kılar”58 . Hz. Ali, Sıffin Savaşı esnasında taraftarına şu tavsiye ve uyarı- larda bulunmuştur: “Ey Müslümanlar topluluğu! Korkuyu hissedin ve huzura bürü- nün. Canınızı dişlerinize takın, elinizden geleni yapın; zira bu, kılıç- ları başlardan daha çok uzaklaştırır. Zırhlarınızı hazırlayın. Kılıçları- 55 Age, s. , 43. 56 Age., s. 49. 57 Age., s. 41. 58 Age., s. 51. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 49 nızı kınından sıyırmadan önce, kınlarındayken hareket ettirin. Göz ucuyla bakın; yanlara saldırın; kılıçlarınızın keskin tarafıyla dövü- şün, kılıçlarınızı düşmanlarınızın adımlarıyla birleştirin.…Tekrar saldırın ve firar etmekten utanın; zira firar, kalanlar için âr; hesap günü ise ateş olur. Nefsinizi feda etmekten hoşnut olun; ölüme rahat bir yürüyüşle yürüyün”59 . Yine Sıffin Savaşı esnasında taraftarına şu tavsiyelerde bulunmuştur: “Zırhlıları öne çıkarın; zırhsızları da geride bırakın. Dişlerinizi ısırın; çünkü bu, kılıçların başlara isabet etmemesi için daha uygundur. Mızrakların uçlarına karşı eğilin; zira bu, mızrak ucunun hedefini şaşırmasına daha uygundur. Bakışları indirin; zira bu, daha soğukkanlı olmak ve gönüllerin daha sakin olması için daha iyidir. Sesleri öldürün; zira bu, başarısızlığı defetmeye daha uygundur. Sancağınızı eğmeyin ve yalnız başına bırakmayın. Onu sadece cesaretli olanlarınızın ve sizden korunması gereken mukaddes şeyleri koruyanların ellerine verin…Her biriniz, çarpıştığı düşmanına yetsin; kardeşine kendi nefsiyle destek versin. Kendi rakibini kardeşine bırakmasın; böylece ona karşı, rakibiyle kardeşinin rakibinin bir araya gelmesine izin vermesin….”60 . Düşman üzerine gönderdiği bir ordusuna yaptığı konuşmada da Hz. Ali, savaş teknikleri hususunda şu tavsiyelerde bulunmuş- tur: “Bir düşmana karşı inerseniz ya da düşman size karşı inerse, size destek ve arkanızda savunucunuz olmanız için karargâhınız, yüksek yerlerin önünde, dağların eteklerinde ya da nehirlerin kıvrımlarında olsun. Savaşınız bir ya da iki cephede olsun. Düşmanın size korktuğunuz ya da güven duyduğunuz yerden gelmemesi için dağların yüksek yerlerinde ve tepelerin yanlarında gözcüler bulundurun. Bilmiş olun ki, topluluğun öncü birliği onların casusları, öncü birliğinin casusları ise habercileridir. Aman birbirinizden ayrılmaktan sakının. Bir yerde konaklayacaksanız hep birlikte konaklayın; hareket edecekseniz hep birlikte hareket edin. Gece karargâhında mızraklarınızı etrafınızda daire haline getirin. Ancak hafif bir uykuyla ya da uyuyup uyanmak arası bir uykuyla uyuyun”61 . Hz. Ali, taraftarına savaşa karşı tarafın başlamasını beklemelerini, onlar başlamadıkları sürece başlamamalarını tavsiye etmektedir62 . 59 Age., s. 72, 122. 60 Age., 54; 130-131. 61 Age., s. 263-264. 62 Age., s. 265. 50 * Ali AKSU Belki birileri Hz. Ali’nin savaşla ilgili tavsiye ve uyarıları konusunda şöyle bir soru yöneltebilir: Hz. Ali nasıl oluyor da savaşla ilgili böyle tavsiyelerde bulunmasına rağmen Sıffin’de yeniliyor? Bu soruya şu cevabı verebiliriz. Hz. Ali, Sıffin Savaşı’nda galip konumdaydı. Hepinizin bildiği gibi savaşta zor durumda olan Muaviye, Amr b. el-As’ın teklif ve telkiniyle askerlere emir vererek Kur’an sayfalarını mızraklarının ucuna taktırdı, güya onları Allah’ın kitabı- nın hakemliğine davet etti63 . Muaviye ve Amr, aslında kuvvet yoluyla Hz. Ali’nin ordusuna güç yetirememeleri sebebiyle böyle bir hileye başvurmuşlar, mücadeleyi savaş meydanından başka zeminlere kaydırmışlardır. Yenilmek üzere olan Muaviye, böylelikle savaşta yenilmekten kurtulmuş ve iktidara giden yolunun önünü yeniden açmıştır. b- Hz. Ömer’e İranlılara Karşı Göndereceği Orduya Kendisinin Gitmemesi Yönündeki Tavsiyesi Hz. Ali, gerçekten savaş konusunda tecrübeli bir insandı. Bu nedenledir ki zaman zaman bu tecrübesini diğer idarecilerle de paylaşmıştır. Hz. Ömer, İranlılarla savaşa kendisi de katılmak istiyordu. Bunu Hz. Ali’ye açtı, onun da fikrini almak istedi. Hz. Ali de ona savaşa kendisinin katılmasının doğru olmayacağını şu cümlelerle ifade etti: “…Kendin aralarında olmadan onları savaş ateşine at. Buradan gidersen Araplar, bölgelerde sana karşı baş kaldırırlar. Öyle ki arkanda bırakacağın korunması gereken şeyler, elindekinden daha önemli olur…”64 . c- İnsanları Yöneticilerine Karşı Çıkmamaları Konusunda Tavsiyesi Muhalif grubun kendisine karşı çıkmasının dışında taraftarları- nın da muhalefet etmesinden muzdarip olan Hz. Ali, insanlara, yö- neticilerine itaat etmelerini tavsiye etmektedir. “İdarecinize karşı çıkmayın; sonra yaptıklarınıza pişman olursunuz…”65 . Burada Hz. Ali’nin itaat etmelerini istediği yönetici, adaletli ve halkın isteği üzere iktidara gelmiş kimse veya kimselerdir. Yoksa Hz. Ali her ne olursa olsun bütün idarecilere itaat etmeleri gerektiğini düşünmemektedir. Bir başka deyişle Hz. Ali, yöneticile- 63 Muhammed İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut 1960, III, 32-33; İbn Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyase, thk., Muhammed ez-Zeynî, Beyrut 1985, I, 101-102; Mes’ûdî, Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, thk., M. Muhyiddin Abdülhamid, Dımaşk 1979, II, 400. 64 Age., s.,147-148. 65 Age, s.,200. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 51 re marufta itaati tavsiye ederken, aksi takdirde itaat konusunda dikkatli olmaları gerektiği uyarısında bulunmaktadır. “Dikkat edin! Asil soyları sebebiyle büyüklenen, soylarına dayanarak yüceleşen, Rablerine çirkin fiil isnat eden, hükmüne karşı büyüklenerek ve verdiği nimetlerle mücadele ederek Allah’ın onlara yaptıklarını inkâr eden liderlerinize ve büyüklerinize itaat hususunda uyanık olun”66 . d- Taraftarını Muhaliflerine Sövmemeleri Konusunda Uyarması Hz. Ali, Sıffin Savaşı’nda taraftarından bir grubun Şamlılara sövdüklerini duyduğunda onları bu davranışlarından dolayı uyardı. “Sövmenizi doğru bir davranış olarak görmüyorum. Sövmek yerine o insanların yaptıklarını dile getirmeniz, onların bulundukları konumlarını zikretmeniz daha isabetli bir söz ve daha uygun bir mazeret olur. Onlara sövmek yerine, “Allahım! Bizim ve onların canlarını bağışla! Bizimle onların arasını düzelt! Sapkınlıklarından dolayı onları hidayete erdir! Böylece hakkı bilmeyen, onu bilsin. Günah ve düşmanlığa düşkün olan ondan dönsün!” dersiniz”67 . e- Zekât Amillerine Yaptığı Tavsiye Hz. Ali, zekât âmili olarak görevlendirdiği kişilere şu tavsiyelerde bulunmuştur: “Ortağı olmayan, bir olan Allah’tan sakınarak git. Herhangi bir Müslüman’ı korkutma. Senden hoşlanmadığı halde ona gitme. Allah’ın malındaki hakkından fazlasını ondan alma…”68 gibi pek çok tavsiyelerde bulunmaktadır. f- Valilerine Tavsiyesi Hz. Ali, bölge valilerine halka nasıl davranmaları konusunda bir takım tavsiyelerde bulunmuştur. Örneğin Muhammed b. Ebî Bekr’i Mısır’a vali olarak gönderdiğinde ona şu tavsiyelerde bulunmuştur: “Onlar için kanadını indir; yumuşak davran, güler yüzlü ol. Anlık karşılaşmalarında bile onlara adil davran ki güçlüler, senin halkına zulmetmeye tamah etmesin; zayıflar da kendilerine adil davranmandan ümit kesmesin…69 . Ayrıca Hz. Ali, Muhammed’e namazı belirlenen vakitte kılmasını ve geciktirmemesini de tavsiye etmektedir70 . 66 Age, s.,209. 67 Age., s. 230. 68 Age., s. 271-272. 69 Age., s. 273. 70 Age., s.274. 52 * Ali AKSU Hz. Ali, el-Eşter en-Nehâî’yi de Mısır valiliğine gönderdiğinde buna benzer tavsiyelerde bulunmuştur: “…Senin için erzakın en sevimlisi, salih amel olsun. Arzularına hâkim ol. Sana helal olmayan şey için kendine cimri ol. Kendine cimri olmak, sevdiği ya da hoşlanmadığı şeyde nefse karşı adil olmaktır. Tebaana karşı merhameti, sevgiyi düstur edin. Onlara kar- şı, yiyeceklerini ganimet olarak alan açgözlü yırtıcı hayvan gibi olma…”71 . Hz. Ali tavsiyesinin devamında Eşter’e “İnsanları affetmesini; “ben yöneticiyim; emrederim ve siz de itaat edersiniz ” dememesini; yönetici olmasından dolayı büyüklenmemesini; adaletli olmasını; kusurları mümkün olduğunca örtmesini; düşmanlıktan uzak durmasını ve buna benzer daha pek çok tavsiyelerde bulunmaktadır 72 . g- Haraç Amillerine Tavsiyesi Hz. Ali, haraç amillerine şu tavsiyelerde bulunmuştur: “…İnsanlar için kendinizden dolayı insaflı olun; ihtiyaçlarınız için sabredin. Siz, tebaanın hazinedarları, ümmetin vekilleri ve imamların elçilerisiniz. Kimseyi ihtiyacını karşılaması hususunda engellemeyin; onu isteğinden alıkoymayın. Haraç için, insanların kış ve yaz elbiselerini, işlerinde kullandıkları hayvanlarını ve kölelerini sattırmayın. Hiç kimseye bir dirhem için bir sopa vurmayı. Namaz kılan ya da zımmî, insanlardan hiç kimsenin malına – müslümanlara karşı düşmanlık yapılmak üzere kullanılan bir at ya da bir silah hariç- dokunmayın. …Nefislerinizden nasihati, askerden iyi muamelede bulunmayı ve tebaadan yardım etmeyi, Allah’ın dininden kuvveti saklamayın. Allah yolunda size vacip kılınan şeyleri yerine getirin….”73 . 4- Bazı Şahıslar ve Gruplar Karşısındaki Tavsiye ve Uyarıları Nehcü’l-Belâğa’da Hz. Ali bazı şahıslar ve gruplar konusunda da tavsiye ve uyarılarda bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz: a- Muaviye Konusunda Halkı Uyarması ve Tavsiyesi Hz. Ali zaman zaman isim vermeden Muaviye konusunda halkı uyarmakta ve onun dönemine eriştiklerinde nasıl davranmaları gerektiği hususunda tavsiyelerde bulunmaktadır. “Benden sonra boynu kalın, karnı büyük bir adam size galip gelecek. Bulduğunu yer, bulamadığını ister. Onu öldürün! Ama öl- 71 Age., s. 305-306. 72 Age., s.306-318. 73 Age., s. 304. Nehcü’l Belâğâ’da Hz. Ali’nin Bazı Tavsiye Ve Uyarıları * 53 düremeyeceksiniz. Bilmiş olun ki, sizden bana sövmenizi ve beni reddetmenizi isteyecek. Sövmeye gelince, bana sövün. Reddetmeye gelince, beni reddetmeyin. Ben, fıtrat üzere doğdum; imanda ve hicrette öne geçtim”74 . b- İnsanları Hâricileri Öldürmemeleri Hususunda Uyarması Hz. Ali’ye göre, Hâriciler, Muaviye’ye tercih edilebilmektedir. Çünkü onlar, hakkı isterlerken Muaviye batılı istemektedir. “Benden sonra Hâricileri öldürmeyin. Hakkı isteyip hata eden, batılı isteyip75 ona ulaşan gibi değildir. c- İnsanları Kadınlar Konusunda Uyarması Nehcü’l-Belâğâ’da Hz. Ali’nin sözleri arasında belki de en tartışmalı ve en sıkıntılı sözlerden birisi, onun kadınlar konusunda yaptığı uyarıdır. Hz. Ali, bu konuda şunları söylemektedir: “Ey insan toplulukları! Kadınlar, iman, pay ve akıl yönünden noksandırlar. İmanlarının noksanlığı, hayızlı oldukları günlerde namazdan ve oruçtan uzak durmalarıdır. Akıllarının noksanlığı, iki kadının şahitliğinin bir erkeğin şahitliğine denk olmasıdır. Paylarının noksanlığına gelince, erkeklerin mirastan aldıkları payın yarısını almalarıdır. Kadınların kötülerinden sakının; iyilerine karşı dikkatli olun. Onlara marufta itaat etmeyin ki, münkeri arzu etmesinler”76 . “Onlara itaat etmeyin ki münkeri arzu etmesinler” cümlesinden kasıt, onların isteklerinin yerine getirilmemesidir. Bu sözün kabul edilebilir yanı olmadığı kanaatindeyiz. Her ne kadar Adnan Demircan, “Bu söz, görünüşte kabul edilebilir gibi değilse de dö- nemin kültürel yapısı ve erkeklerin sosyal konumları açısından de- ğerlendirilmelidir”77 demekteyse de biz buna ilaveten yine bu tür yaklaşımın, o dönemin erkeklerinin kadına nasıl baktıklarını gösterdiği sonucunu da çıkarabiliriz. d- Muhaliflerine Karşı Tavsiyesi Hz. Ali, kendisine karşı olanlara bile hoşgörü ile yaklaşmakta, onların kötülüğünü istememektedir. “…Ey insanlar! Bana muhalefet etmeniz, size günah kazandırmasın; bana isyanınız, sizi ayartmasın. Benden bazı şeyler duydu- ğunuzda birbirinize göz kırpmayın…”78 . 74 Age., s., 68. 75 Burada Muaviye’yi kastetmektedir. Age., s., 69. 76 Age., s.,78-79. 77 Age., s. 79. (Dipnot) 78 Age, s.,107. 54 * Ali AKSU e- İnsanları Kendisi Konusunda Uyarması Hz. Ali, Haricilere karşı yaptığı konuşmada insanları kendisi konusunda uyarmaktadır. Kendisini sevmeleri ya da sevmemeleri konusunda ifrata kaçmamaları, orta yolu tutmaları konusunda uyarmaktadır: “…Benden dolayı iki grup helak olacak: Sevginin, haktan uzaklaştırdığı aşırı seven ve nefretin, haktan uzaklaştırdığı aşırı nefret eden. Benim hakkımda davranış olarak insanların hayırlısı, orta yolu benimseyendir. Doğru yoldan ve topluluktan ayrılmayın. Allah’ın eli, toplulukla beraberdir. Ayrılıktan sakının; insanlardan ayrılanın şeytana karşı durumu, koyun sürüsünden ayrılanın kurt kar- şısındaki durumu gibidir. Dikkat edin! Kim bu slogana (ayrılığa) davet ederse, benim sarığımın altında dahi olsa onu öldürün”79 . f- İnsanları Münafıklar Karşısında Uyarması Hz. Ali, insanları münafıklar karşısında dikkatli olmaları konusunda uyarmaktadır. Onların sözlerine, hareketlerine dikkat etmelerini, hemen kanmamalarını tavsiye etmekte ve arkasından da onların tehlikelerine dikkat çekmektedir. “Allah’ın kulları! Size Allah’tan sakınmayı tavsiye ediyor ve münafıklar hususunda uyarıyorum. Onlar, sapan ve saptıranlar, ayakları kayan ve kaydıranlardır. Renkten renge giriyorlar; işten işe girişiyorlar…”80 . Sonuç Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki Hz. Ali, siyasî, idarî, askerî, dinî, ahlakî ve daha pek çok konularda insanlara tavsiye ve uyarı- larda bulunmuştur. Bunların başında da insanların Allah’tan sakınmaları konusu gelmektedir. Hemen hemen eserin her sayfasında insanları Allah’tan sakınmaları konusunda uyardığını görmekteyiz. İnsanlara farzları yerine getirmelerini, haramlardan sakınmalarını tavsiye etmektedir. Kadınlar konusundaki uyarısını ihtiyatla karşı- ladığımızı belirtmek isteriz. Askeri konulardaki tavsiye ve uyarıları, onun iyi bir komutan ve iyi bir asker olduğunu ortaya koymaktadır. Hz. Ali, insanları fitneye karşı uyarmakta, ondan uzak durmalarını tavsiye etmekte ve muhaliflerine karşı taraftarlarını sükûnete ve aklıselimle hareket etmeye çağırmaktadır. Bugün de Hz. Ali’nin tavsiye ve uyarılarına şiddetle ihtiyacımızın olduğunu belirtmek isteriz. 79 Age., s., 133-134. 80 Ag yaraları olması