EBU EYYÜP EL ENSARI TÜRBESI

                                            istanbul.eyüp

Ebu Eyyüp el Ensari Türbesi; İstanbul Surdışı Eyüp semtinde, Eyüp Sultan Camii avlusu, 47. ada, 13. parselde yer almaktadır. Eyyüp Sultan’nın, asıl adı Halit bin Zeyd Ebu Eyyub el-Ensari’dir. Medine’nin yerlilerine ensar denilmesi nedeniyle “Ensari” adını almıştır. Sahabe-i Kiram’dan büyük bir zattır. Hazrec kabilesinin Neccaroğulları kolundandır. Hz. Peygamber Efendimize, dedesi Abdülmuttalib Efendi’nin annesi tarafından akrabadır. Hicret’ten iki sene kadar evvel hanımı Ümmü Eyyub ile birlikte müslüman oldu ve Ensardan İslamiyet’i ilk kabul edenler arasında yer aldı. İkinci Akabe Biatı’nda bulundu (622). Hz. Peygamber Efendimiz ile birlikte bütün savaşlara katıldı. Kendisi Hicret’ten sonra Hz. Peygamber Efendimiz’i  evinde yedi ay misafir ettiği için “Mihmandar-ı Nebî” ünvanıyla da anılır. Ebu Eyyub el-Ensari’nin evini karargah edinen Hz. Peygamber ilk İslam Devleti’ni burada kurdu. Resul-i Ekrem Efendimiz’in yanından hiç ayrılmaz, O’nun muhafızlığını yapardı. Bu sayede “Alemdar-ı Resul” payesini kazanmıştır. Mutlaka her müslümanın Allah yolunda cihad etmesi gerektiğini işaret ederek “Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayınız” (el-Bakara, 2/195) ayetini doğru anlayarak buradaki tehlikenin cihat etmek değil müslümanların sadece kendi dünyalıkları ile meşgul olması olarak açıklardı. Cihat şuuruyla dopdolu bu kıymetli sahabe, İslam Ordusu’yla birlikte, doksan küsur yaşındaki hasta bedenine aldırmadan, binlerce kilometre zorlu yolculuktan sonra İstanbul surlarının dibine kadar gelerek İslâmiyet’i yaymak için savaşmıştır. 669 senesinde vefat etmiştir. Vasiyeti üzerine, yaşlı bedeni genç ve yüksek maneviyatıyla birlikte sanki o kutlu komutanı (Fatih Sultan Mehmet) beklercesine surlara yakın bir yere defnedilmiştir. Ebu Eyyüp el-Ensari haksızlıklara tahammül edemez, doğru bildiğini söylemekten çekinmezdi. Hz. Peygamber’in yanından hiç ayrılmadığı halde son derece titiz olması ve ömrünün cihat meydanlarında geçmesinden dolayı ancak yüz elli hadis rivayet etmiştir.

1453 senesinde Fatih Sultan Mehmet Han’ın İstanbul’u feth etmesinden sonra, Akşemsettin Hazretleri’ne, Eyyüp Sultan Hazretleri’nin kabrini bulmasını istemiştir. Akşemsettin Hazretleri de keşf ve kerametiyle, gece bir ışık topunun indiği alanı, kabrin yeri olarak göstermiştir. Gösterilen yer kazılmış ve “Ebu Eyyüp’un kabri burası” yazan mezartaşı bulunmuştur. 1458 yılında, kabrinin üzerine bir türbe inşa edilmiştir. Cami ile türbe arasında kalan iç avludaki tarihi çınar ağacını Fatih Sultan Mehmet Han, Eyyüp Sultan’ın cenazesinin gasl edildiği yerin üzerine kendi eliyle dikmiştir. Eyyüp Camii ise daha sonra (1459) inşa edilmiştir. Manevi değeri yüksek olan bu yer bütün insanların ilgi odağı olmuştur. Özellikle Osmanlı Padişahları tahta ilk çıktıklarında bu türbenin içinde kılıç kuşanarak vazifelerine başlarlardı. Burada yapılan duaların çevrilmediğine inanan insanlar burasını sıkça ziyaret ederek manevî hazza ulaşmaya çalışmaktadırlar. Pek çok müslüman öldükten sonra da buraya gömülmek ve buraya inen nurdan faydalanmak arzusundadır.

Türbe, Sultan I. Ahmet devrinde, Sultan III. Selim devrinde 1798 yılında ve Sultan II. Mahmut döneminde 1819 senesinde onarım görmüştür. Lale Devri’nde de esaslı bir onarımdan geçirilmiş ve günümüzdeki halini almıştır. Türbe, sekizgen planlı, kubbeli bir yapıdır. Kesme küfeki taşından inşa edilmiştir. Kubbe sağır ve kasnaksızdır. Üst duvarlar ve kubbe Geç devirde, Sultan III. Selim devrindeki onarımda yapılmıştır. Türbeye Hacet penceresi yanından girilir ve sol taraftan çıkılır. Giriş kapısında, Sultan III. Ahmet devrinde konulmuş, mermer bir kitabe vardır. Asıl türbe kısmı, Sultan I. Ahmet’in inşa ettirdiği ziyaret bölümünün içinde yer alır. Sultan I. Ahmet, ziyaret bölümünün yanına, bir sebil yaptırmıştır. Daha sonra bu sebile Darüssaade Ağası Mustafa Ağa gömülmüştür. Türbenin her cephesinde altlı üstlü birer pencere vardır. Türbe süsleme bakımından zengindir. İçi ve dışı 16-17. yüzyılın en güzel çinilerinden oluşmuş panolarla süslenmiştir. Türbenin ziyaret salonunda Peygamber Efendimiz’in ayak izinin bulunduğu pano yer almaktadır. Bu panoyu Sultan III. Osman hediye etmiştir. Eyyüp Sultan Hazretleri’nin yattığı kısmın duvarları, çinilerle kaplıdır. Bir ayet kuşağı türbeyi dolanır. Sandukayı çeviren gümüş şebekenin uzun kenarında, ortada yer alan parçada, iç içe iki yuvarlak madalyon, Sülüs hatlı“Besmele” ve “Fatiha Suresi” yazılıdır. Sandukanın ayakucu tarafında bir kuyu yer almaktadır. Bu kuyuya“Kısmet Kuyusu” denilmektedir. Sandukanın üstünde Sülüs hat ile yazılıp, simle işlenmiş puşide yer alır. Puşidenin üstündeki yazıların büyük kısmı devrin ünlü hattatı Mustafa Rakım Efendi’ye, bir kısmı da Sultan II. Mahmut’a aittir.

Türbeki gümüş şebeke Sultan III. Selim’in hediyesidir. Dua edilen salonda yer alan ve Kutsal Emanetler’den olan Hz. Peygamber Efendimiz’in ayak izini Sultan III. Osman koydurmuştur. Hacet penceresi ve sebil kısım Sultan I. Ahmet’in hediyesidir. Sedef parmaklığı Sultan I. Abdülhamit bizzat kendi boş vakitlerinde imal edip türbeye hediye etmiştir. Sandukanın üzerindeki puşide Sultan II. Mahmut’un hediyesidir. Ayrıca türbeye pek çok tanınmış kişi çok kıymetli eserler hediye etmiştir. Bu eserlerin bir kısmı Topkapı Sarayı ve Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndedir. Türbede, Eyyüp Sultan Hazretleri tek başına yatmaktadır. Ayrıca, cami iç avlusundan, dua salonuna girerken hemen sağda Nişancı Ahmet Paşa’nın mezarı bulunur. Fatih Sultan Mehmet Han ve Sultan II. Beyazıt Veli devrinde Baş Deftardarlık ve Lalalık görevi yapmıştır. 1500 yılında vefat etmiştir. Türbe ziyarete açıktır. Bugün bakımlı ve iyi durumda olup, sadece çini onarımı gerekmektedir. İstanbul’un en fazla ziyaret edilen türbesidir.

MERKEZ EFENDİ TÜRBESİ..istanbul .topkapı

Merkez Efendi Türbesi; İstanbul, Zeytinburnu'nun Topkapı semti, Merkez Efendi mahallesinde, Merkez Efendi Camii bahçesinde yer alır. Türbe günümüzde İstanbul Türbeler Müdürlüğü’nün yönetiminde olup, ziyarete açıktır. Merkez Efendi, 1463 yılında Denizli’de doğmuştur. Asıl adı Musa Muslihittin olan Merkez Efendi, ilköğrenimini Manisa'da tamamlamış, daha sonra İstanbul’a gelerek Hızır Velüyittin Efendi ve Mevlana Ahmet Paşa’dan dersler almıştır. Müderrislik için Bursa, Karaman ve Amasya’ya gitmiştir ve bu dönemde “Halveti Tarikati” icazetini almıştır. Sonrasında İstanbul’a döndüğünde Etyemez Tekkesine devam eden Merkez Efendi, “Sümbül Efendi” lakaplı Şeyh Yusuf Sinanettin Efendi’nin öğrencisi olmuş, döneminin ileri gelen sufilerinden ve hekimlerinden olmuştur. Mesir macunu Merkez Efendi'nin icadıdır.

1514 yılında Merkez Efendi, mensubu olduğu Halvetilik tarikatın halvet geleneğine uygun olarak bir tekke kurmak için Merkezefendi Mahalllesine Mevlanakapı surları dışındaki bu tenha yere yerleşmiştir. Yavuz Sultan Selim’in kızı “Şah Sultan”, Merkez Efendi'nin 1551 yılında ölümünden sonra tarikat külliyesi niteliğindeki bu yere 1552-1572 tarihleri arasında cami ve tevhithane ilave ettirmiştir. Türbe 1837’de Sultan II. Mahmut tarafından yeniden inşa edilmiştir. Merkez Efendi Türbesi, cami, türbe, çilehane, şadırvan, mutfak, derviş hücreleri, hünkâr köşkü ve hamamdan oluşan bir külliye içinde yer almaktayken, bu yapıların bazıları günümüze kadar gelememiştir. Günümüzde türbenin yakınında Abdülbaki Paşa Kütüphanesi, hamam, Merkez Efendi Camii ve Merkezefendi Mezarlığı bulunmaktadır.

Türbenin giriş bölümündeki ahşap tavanlı bölümdeki parmaklıkla çevrili tarafta Şeyh Hüseyin Efendi, Şeyh Ahmet Mesut, Mustafa Efendi, Nurullah Efendi, Hatice Hanım, Sıdıka Hanım, Fatma Hatun, Şeyh Mehmet Nurettin yatmaktadır. Bağdadi kubbeli bölmede ise Merkez Efendi'nin sandukası bulunmaktadır. Önünde Hattat Aziz Efendi'nin bir levhası vardır. Türbe dış duvarında ve içerdeki duvarda bulunan Türkçe kitabelerde, Merkez Efendi'nin Kanuni Sultan Süleyman ile harbe gitmiş gazi, hekim, din ve tasavvuf alimi olduğu yazmaktadır. Bugünkü türbe Sultan II. Mahmut'un yenilediği halindedir. Türbenin ilk yapıldığı durumu hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Sultan II. Mahmut’un yaptırdığı türbe iki dikdörtgen bölüm halindedir. Bunlardan birinde Sultan II. Mahmut’un sandukası, diğerinde de dergâh şeyhlerinin ve ailelerinin sandukaları bulunmaktadır. Sonraki yıllarda asıl türbe kısmının kuzeydeki duvarı yıkılmış ve her iki bölüm birleştirilmiştir. Türbeleri birleştiren duvar yıkıldıktan sonra buraya iki sütunun taşıdığı üç kemerli bir ara bölüm eklenmiştir.

Türbe moloz taş ve tuğladan yapılmış olup, ampir özellikler göstermektedir. Kare planlı 7.50 x7.50 m. ölçüsündedir. Türbenin batı cephesi mermer kaplıdır. Asıl türbenin üzeri ise içten bağdadi sıvalı, dıştan da kurşunlu bir kubbe ile örtülüdür. 1836 yılında ilave edilen ek bölüm kırma çatılıdır. Türbenin batı cephesinde çıkıntılı kilit taşları olan yuvarlak üç pencere bulunmaktadır. Merkez Efendi’ye ait olan türbenin duvarları kubbe eteğine kadar XIX. yüzyıl Avrupa çinileri ile kaplanmıştır. Kubbe içerisinde ise yıldızlı bir bezeme görülmektedir. Kubbe içerisindeki yazı “Hattat M.Şevket Vahteti”’nin eseridir. Merkez Efendi’nin sandukası ahşap parmaklıklar içerisine alınmış olup XVIII. yüzyıl üslubunda sedef ve bağa kakmalıdır. Sandukanın önünde de Hattat Aziz Efendi’nin yazdığı Osmanlıca bir levha bulunmaktadır.

Peyk Dede Tekkesi

Peyk Dede Tekkesi’nin yeri

Peyk Dede Tekkesi, Fâtih’in Veled-i Karabaş Mahallesi’nde, Karagöz Câmii yakınlarında, eski adı ‘Karabaşçeşmesi’ olan Peyk Dede Sokağı’nda idi. Kurucusu, Gülşenî şeyhi Hasan Sezâî (r. 17 Ramazan 1151/29 Aralık 1738) Hazretleri’nin halîfelerinden olan ve ‘Peyk Dede’ diye tanınan Ahmed Remzi Efendi’dir. Tekkede Gülşeniyye’den, Kādiriyye’den ve Sünbüliyye’den şeyhler, irşad postuna oturmuşlardır. Tekke bir dönem Resmiyye’ye bağlı olmuştur.

Peyk Dede Tekkesi şeyhleri

Peyk Dede

Tekke’nin bânisi Ahmed Remzi Efendi (Peyk Dede), Edirne’de Hasan Sezâî Hazretleri’ne intisâb etmiş, onun tarafından halvete konmuş, kemâle erince İstanbul’a gönderilmiş ve Silivrikapı yakınlarındaki tekkesini kurmuştur. Ahmed Remzi Dede’nin Etvâr-ı Seb‘ası vardır. Süleymâniye Câmii vâizi Âşık İsmâîl Efendi, onun halîfesidir. Bir diğer halîfesi de oğlu Mustafa Efendi’dir.

Şeyh Mustafa Efendi

Ahmed Remzi Efendi’nin irtihâlinden sonra posta onun oğlu Peykzâde Şeyh Mustafa Yeksân Efendi geçti.

Hilâci Şeyh İbrâhim Efendi

Şeyh Mustafa Efendi’den sonra şeyhlik, Kādiriyye’den Şeyh İbrâhim Efendi’ye verildi. Bu zât-ı şerîf 1238/1822-23 te göçtü.

Şeyh Ahmed Sırrî Efendi

Bu zât-ı şerîf de Kādiriyye’dendir. 1254/1838 te göçtü. Kitâbesi şöyledir:

Yâ Hazret-i Sultan Abdülkādir Geylânî

Tarîk-i Kādiriyyeden
bu makamda
seccâdenişîn eş-Şeyh
es-Seyyid Mehmed Saîd
Efendi’nin birâderi
merhûm eş-Şeyh es-Seyyid
Ahmed Sırrî Efendi’nin
rûhiyçün el-fâtiha
sene 1254 h
fî 29 Safer[?]

Mehmed Saîd Aşkî

Şeyh Ahmed Sırrî Efendi’den sonra posta, onun kardeşi Tiryâkî Şeyh Saîd Aşkî Efendi oturdu. Şeyh Saîd Efendi, Kabakulak postnişîni Süleyman Sâfî Efendi’nin halîfelerindendir. Onunla birlikte tekke Resmiyye’ye geçmiş oldu.

Şeyh Saîd Aşkî Efendi hoşsohbet bir zât imiş. Hekimoğlu Ali Paşa (Abdal Yâkub) şeyhi Mehmed Nasreddin Efendi’den de hilâfeti vardır; ayrıca 1245/1829-30 yılında Seyyid Baba Tekkesi şeyhi Hâfız Ali Efendi’den Nakşibendiyye icâzetnâmesi almıştır. Hekimoğlu Ali Paşa Tekkesi ile Kādirîhâne şeyhi Mehmed Emin Efendi’nin meclislerinden ayrılmazmış.

Mehmed Saîd Efendi Hazretleri 10 Rebîülevvel 1271/1 Aralık 1854 târihinde göçmüş, tekkesinin hazîresine sırlanmışdır. Şâhidesinde şunlar yazılıdır:

Yâ Hû
Tarîk-i Âliyye-i Kādiriyye’den
bu dergâh-ı şerîfde seccâde
nişîn olan merhûm ve mağfûr
eş-Şeyh es-Seyyid Saîd
Efendi’nin rûhçün
el-Fâtiha
sene 1271
fî 10 Ra

Mehmed Saîd Aşkî Efendi’nin mezar taşı

Şeyh Saîd Aşkî Efendi Hazretleri’nin halîfeleri

Mehmed İzzet Efendi

Zâkirbaşı Mehmed İzzet Efendi, mükemmel bir zâkirdi. Kendisi de, oğlu Hayri Efendi de, torunu İbrâhim Halil Efendi de, Merkez Efendi Tekkesi’nde ve diğer kıyâmî devrân tekkelerinde zâkirbaşılık etmişler ve meşhur olmuşlardır.

Mehmed İzzet Efendi’nin bir tekkede postnişîn değildir. Tâc ve gül işlerdi. Bunları Kabakulak Âsitânesi şeyhi İsmâil Hakkı Efendi’ye de öğretmişti.

Hazret 25 Muharrem 1290/25 Mart 1873 Pazartesi günü irtihâl etdi. Kocamustafapaşa’da, Ağaçkakan Bedevî Tekkesi hazîresinde gömülüdür. Mezar taşı yoktur.

Şeyh Attar İbrâhim Efendi

Attar İbrâhim Efendi, Eyüp’te bulunan Molla Çelebi Tekkesi şeyhi idi.

Şeyh Ahmed Sıdkî Efendi

Yufkacı Ahmed Sıdkî Efendi de Molla Çelebi Tekkesi postnişînlerindendir.

Şeyh Abdülhalîm Zikrî Efendi

Mehmed Saîd Aşkî Efendi’nin halîfelerinden biri de Bülbülcüzâde Tekkesi şeyhi Hacı Abdülhalîm Zikrî Efendi’dir. Bülbülcüzâde Tekkesi’ni Resmiyye’ye geçiren bu şeyh 3 Zilhicce 1320/3 Mart 1903’de göçdü, tekkesinde sırlandı.

Şeyh Abdülkādir Efendi

Tiryâkî Şeyh Saîd Efendi’den sonra posta onun oğlu ve Kādirîhâne şeyhi Mehmed Şerâfeddin Efendi’nin halîfesi olan Şeyh Abdülkādir Efendi geçti (doğumu 1262/1845-46, rıhleti 28 Ramazan 1298/24 Ağustos 1881). Çocuğu yoktur. Tekkenin hazîresinde yatıyor.

Şeyh Hacı Hasan Efendi el-Kādirî

Tekkenin bir sonraki şeyhi, iç bostan dellallarından Şeyh Hacı Hasan el-Kādirî Efendi olup, bu zât-ı şerîfin zamânında tekke yenilenmiştir. Bu yüzden Şeyh Hasan Efendi, tekkenin üçüncü bânisi sayılır. Tertemiz kalpli bir insan olan Hacı Hasan Efendi, 6 Zilkāde 1307/23 Haziran 1890 Pazartesi günü fânî âlemi terk etti. Mezar taşında şöyle yazılıdır:

Yâ Hû

Bu dâr-ı mihneti zannetme câ-yı istirâhatdır
Cihân içre saâdet âkil isen terk-i râhatdır
Deni dünyânın âhir mülkü fânî hükmü zâildir
Sürûru gam, san‘atı bâis-i renc ü meşakkatdir
Bu hânkâh-ı şerîfde postnişîn
iken irtihâl-i dâr-ı bekā eyleyen Tarîkat-i
Âliyye-i Kādiriyyeden bânî-i sâlis
eş-Şeyh Hacı Hasan Efendi’nin rûh-i
şerîfine el-fâtiha
1307 sene
fî 6 Zilkāde yevm-i isneyn

Şeyh Mehmed Gâlib Efendi

Şeyh Hacı Hasan Efendi’den sonra irşad görevini onun üvey oğlu ve halîfesi, gümrük ketebesinden Şeyh Mehmed Gâlib Efendi aldı. Aksaray’da Kara Mehmed Paşa Câmi-i şerîfinin imamı olan bu zât da 1327 Zilkādesi’nde/1909 Kasım-Aralığı’nda göçtü.

Şeyh Abdünnebi Efendi

Gâlib Efendi’den sonra Merkez Efendi tekkesi şeyhi Ahmed Mesud Efendi’nin (r. 6 Rebîülevvel 1332/2 Şubat 1914) küçük kardeşi Abdünnebi Efendi posta geçdi. ‘Nebi Efendi’ diye de anılan bu zât-ı şerîf 8 Receb 1330/23 Haziran 1912 günü rıhlet etti. Merkez Efendi hazîresinde yatmaktadır.

Şeyh Mesud Efendi

Abdünnebi Efendi’nin irtihâlinden sonra posta onun oğlu Mesud Efendi geldi. Tekkelerin sırlanmasına kadar irşad görevinde bulundu. Mesud Efendi de 1930 yılında göçdü.

ALINTI..

http://mustafaresmiahi.net/mustafaahi/tekkeler/peykdede.html

GİRİT – KANDİYA’DA BEKTAŞİ DERGAHI

ÖZET

Daha çocuk yaşta Bektaşiliğe gönül verip Hacı Bektaş-ı Veli Dergahına gelen ve zor olanı yani mücerretliği seçen Sadık Bektaş Baba’nın hayat öyküsünde Girit-Kandiya’daki Bektaşi dergahını ve devrelerini anlatmaya çalışacağız. Ağır koşullardan geçip evlenmemek üzere Balım Sultan Türbesi eşiğinde yemin ederek sağ kulağına mengüş (küpe) takarak Bektaşiliği ve Türklüğü insanlara anlatmak üzere Hacı Bektaş-ı Veli Dergahından yola çıkar. Davasını Türklerin zor günler yaşadığı Girit-Kandiya’da sürdürür. Girit’teki mücadelesini 1924 yılına kadar sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler: Girit, Bektaşi Dergahı, Sadık Bektaş Baba, Mücerret.

GİRİŞ Mücerret Sadık Bektaş Baba 1875 yılında Sivas İlinde (şimdiki Tokat –Zile) Hüseyin ve Fatma’dan dünyaya gelir. 14 yaşlarında Hacı Bektaş kasabasına gelir. Çocuk yaşta bu dergahtan nasibini alan Mücerret Sadık Bektaş Baba “muhiplik”, “dervişlik”, “babalık” ve “halife babalık” gibi tüm aşamalardan geçer. Dergahta “postnişinlik” ve “mütevellilik” (en yaşlı, bilgili, saygın) eski deyimiyle, “erşed” ve “eslah” makamına da uygun görülmüş olsa gerekir ki ilerideki zamanlarda, Girit Kandiya’da, Horasani-zade Derviş Ali Dede Dergahı Şerifi son postnişini mütevellisi Halife Cafer Sadık Bektaş Baba diye anılmıştır[1].

Sadık Baba’nın manevi torunu Sevim Gül (Resim 2) ile yaptığımız söyleşide, kendisinin Sadık Baba’dan “Dedem” diyerek söz etmesini fırsat bilerek, “Dedeniz, anneanneniz ile ne zaman evlenmiş” diye sordum. Sevim Gül Hanımefendi de “Sadık Bektaş Baba benim manevi dedemdir. Anneannem onun eşi değil menevi evladıdır. Zaten o mücerretti.” Mücerretlerin evlenmediğini bilmekteyiz.[2] Bedri Noyan’ın Yeni Gazete’de “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı yazı dizisinde bildirdiğine göre dedebabalar, Anadolu dışındaki dergah postnişinlerinin tayinini yaparlar, Babalık icazetnamelerini verirler. Uzak bölgelerde halife babaların tayini ile bunların hilafetnamelerini yazarlar. Babağan kolunda müteehlil (evli) mücerret (bekar) ikrarı verenler iki kol idiler. Mücerretlerin sağ kulağı, Balım Sultan Türbesi’nin eşiğinde delinir ve mengüş (küpe) takılır. Bu anlatılanları, Sadık Baba’nın küpeli resmi doğrulamaktadır. Sadık Babanın mücerret ve Babağan Kolu’ndan olduğu anlaşılmaktadır.

Usta-zade Giritli Yunus Bey’in Kandiya’da aldığı notları, ileriki yıllarda Orhan F. Köprülü tarafından “Bektaşiliğin Girit’e İntişarı” adıyla yayımlandı. Oradan sunuyorum:

“Bektaşi tarikatını Girit’e getiren, Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’dir. (“Mevlana” bu kişinin adı olup Mevlevilik ile hiçbir ilgisi yoktur.). Bu zat, Ankara Vilayeti Kırşehir Müftüsü’dür ve Horasan’ın Türkmen aşiretlerinden Horasanlı Mehmed Hüdabende’nin büyük oğludur. Tahsilini bitirdikten sonra İstanbul’a geldi. İmtihan vererek Süleymaniye Darülhadisi’ne (hadis ağırlıklı İslami ilimler öğretilen medrese/okul) girdi. Orayı bitirdi ve icazet aldı. Sonra memleketine, babasının yanına gitti. Maneviyata merakı sebebiyle babasının tarikatına girdi. Kırşehir sancağı Hacı Bektaş nahiyesinde, Suluca Karahöyük mevkiinde (Şimdi Nevşehir’e bağlıdır.) tarikatın piri Hacı Bektaş-ı Veli hazretlerinin “Pir Evi” adıyla bilinen büyük tekkesine gitti. Her şeyi terk ederek tarikata katıldı ve derviş oldu. Sırayla tüm aşamalardan geçti. Osmanlının Kalyon Vakası sonrası (1664) Girit’i fethetmek için harekete geçmesiyle büyük bir hareketlilik başladı.

Pir Evi, Osmanlı ordusunun Hazreti Pir’in hamisi olduğunu bilir ve itikat ederdi. Bu nedenle Pir Evi postunda bulunan Dimetokalı Vahd Dede bu eski gelenek üzerine Girit seferi için kafileyi teşkil etti, ehliyeti herkesçe bilinen Horasani-zade’yi hilafet payesiyle halife yaptı, kafileye de kafile başı olarak atadı. Horasani-zade kafilesiyle Girit’e (25 Rebiülahir 1645) gitti. Orada dergâhın kurulması ise 1650’dir. Doğum tarihi belli olmasa da hakka yürümesi (vefatı) 1671-1672’dir. Naaşı, Kandiye yakınlarında ismine izafe olunan Horasanlı Dergahı’nın cennet misali bahçesinde bir türbe içindedir[3].”

Baki Öz ise “Balkanlarda Alevi-Bektaşilik” yazısında, Girit’e Bektaşiliğin, Horasan Türkmenleri soyundan Kırşehirli Horasanlı Mevlana Derviş Ali Dede’nin soktuğunu bildirir. Ali Dede, 1664’de Girit’in alınması sırasında orduya “Bektaşi Yoksulları Kafilesi”nin başı olarak katılmıştır. Derviş Ali Girit’te Bektaşiliği örgütler, kurumlarını (dergâhlarını/ tekkelerini) açar, oralara “Baba”lar atar. Böylece Girit’te, Horasanlı Dergâhı Bektaşiliği halka benimseten bir merkez olur. Girit Bektaşilerinin özellikle Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde yoğunlukta oldukları görülür.

Dergâhta Birinci Devre: Bu dönem, Horasani-zade Derviş Ali Dede devresidir (1650–1710). Devire ismini veren zatı muhterem “Fukara-yı Bektaşiye Kafilesinin” başında gördüğümüz Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’nin kendisidir. Dergâhta ilk serilen posta oturmuş ve yirmi iki sene kadar mürşitlik sürdürmüştür. 1671–1672 de kardeşi Hasan Dede’yi yerine tayin ederek inzivaya çekilmiş ve aynı yıl hakka yürümüştür. Hasan Dede, posta geçmesiyle birlikte can-ı gönülden çalışarak kendini tarikata adamıştır.

Dergâhta İkinci Devre: Bu döneme Horasani-zade Şeyh Mehmed Devresi denir (1711–1810). Şeyh Mehmed, fakirler ve misafirler için yaptırdığı zaviyesinde zaviyedar olan ve birinci devrede görülen Hasan Dede’nin oğlu Mehmed’dir. İkinci devrenin beyan olunan son on senesi, muhipler arasında “Süleyman Baba’nın türbedarlığı” diye de bilinmektedir.

Dergâhta Üçüncü Devre: Horasani Derviş Ali Baba Devresi denen bu dönem(1811–1923), Bektaşiliğin Girit’te en fazla geliştiği zaman dilimidir. Mübadeleye kadar sürmüştür ve post Girit’ten kaldırılıp götürülmüştür. Dergahtaki gelişmeler bir ve ikinci devreden çok daha fazladır. Horasani Derviş Ali Baba, ikinci devrenin sonunda türbedar olan Türkmen Süleyman Baba’nın oğludur. 1773’de Horasan’ın Meşhed şehrinde doğmuştur. Babasıyla birlikte Hazreti Pir’in tekkesine giderek orada ikamet etmiştir. Aldığı icazetname ile Pir Evi’nden doğru Kandiya’ya gelmiştir. Eşraftan Patar oğlu İbrahim Bey’in misafiri olmuştur. Dergahta bir çok yenilik ve çalışma yaptı bu sırada kimseden para kabul etmedi. 25 Aralık 1811’de akşam post serildi ve ayin yapıldı. Horasani Derviş Ali Baba Türkçeden başka Arapça, Farsça, Arnavutça ve Rumca’yı da bilirdi. Bir müddet sonra Baba iki eser daha meydana getirdi. Bunlar çeşme ve camii idi.

Her ne kadar Bektaşilikte camii geleneği yok denilse de bir dönemle ilgili camii geleneği oluştuğunu görüyoruz. F. Won Margaret Hasluck’un, “Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı (Christianity And Islam Undar The Sultans) adlı eserinde Hacı Bektaş’taki caminin 2. Mahmud zamanında, Hacı Bektaş’ı Sünni ve Nakşibendi şeyhi olarak göstermek için yapıldığını sunmaktadır. Bu tespiti ben, Mustafa Enhas Dede’den[4] de dinlemiştim. Ancak Anadolu’da kendisini Hanefi Alevi olarak da tanımlayan Alevilerin camiye gittiklerini, cuma namazlarına katıldıklarını bilmekteyiz. O dönemlerde Türklerin Sünnileştirilişine tanıklık eden tarih elbetteki hızla camii yapımı ve benzeri gelişmelere de tanıklık edecektir. 2. Mahmud dönemi yapılan Bektaşi katliamı esnasında Nakşibendî kökenli Bektaşi babalarının postnişinlik yapmaları nedeniyle o yıllar az hasarlı atlatılmıştır. Bektaşilik; bünyesinde kısmi olarak Sünniliği ve Sünnilikten gelenleri de barındıran bir oluşumdur.

Bektaşiliğin toplumdaki gizli yerini koruyabildiğini ve şeriat – tarikat farkının ayırt edilmesini sağlamak üzere Bektaşi babalar, evlatlarını Bektaşi tarikatına girmemeleri halinde sıradan Müslüman’ın bilmesi gereken asgari bilgileri öğretmişlerdir. Halife Nurettin Ölmez Baba’nın bir söyleşisinde “Biz çocukluğumuzdan beri bu yolu gördük. Babamız bizi daha evvel camiye gönderirdi. ‘Oğlum cuma namazlarına, teravihe gidin, oruç tutun’ derdi ve biz bunu sonra anlamaya başladık. Nasip aldıktan sonra, yani şeriatla tarikatı ayırabilmemiz için, o şekilde bizi mukayese yapmamız için göndermişti. Yani şeriatı öğrendik, ondan sonra tarikata daha iyi sarılalım diye. Onun söylediklerine de uyduk, camilere gittik geldik. İşte birkaç dualar öğrendik, sonra da geldik tarikata mensup olduk.”

Horasanlı Dergahı Camii’nin üzerindeki hat (Resim 3), kendi el yazısıyladır. Bu hat bizlere, Baba’nın iyi bir hattat olduğunu göstermektedir. Horasanlı Ali Baba, otuz üç sene mürşitlik etmiştir, 1843 yılında hakka yürümüştür. Camii üzerindeki kitabenin Türkçe’ye çevrisi: Ölüm sana gelinceye kadar Rabbine ibadet et. Hicr Suresi 99. ayettir. Dergâhın ilk kurucusu Horasani-zade Mevlana Ali Dede’nin, Horasani Derviş Ali Baba’nın şahsında olduğunu düşünenler de olmuştur. Bu devrede sekiz ya da dokuz mürşit gelip geçmiştir. Manastırlı Hacı İslam Baba ve Manastırlı İbrahim Baba ve daha niceleri. Bunlardan sonuncusu, yani Sadık Bektaş Baba’dan önce Abidin Mehdi Baba (Resim 4) dergahın mürşidi idi. Abidin Mehdi Baba’nın doğum tarihi bilinmemektedir. Ancak 1916’da hakka yürüdüğü kesindir.

Horasanlı Dergâhı’na 1,5 km. uzaklıkta, İbrahim isimli bir zat dergâh kurar fakat bir gece Rumların saldırısı sırasında başı kesilerek şehit edilir. (Resim 5. İbrahim Baba)Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Dergâhı’nın kapısındaki yazı:Okunuşu:Ulum-i zahirede bir imam (humam) ve funun-ı batınede bir mürşid-i al-i makam Kırşehirli Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Hazretleri’nin inzivagah-ı mukaddesleridir. Hakka Yürümeleri Dergahı tesisleri Girid’e teşrifleri

Günümüz Türkçesiyle:Zahiri ilimlerde bir imam-ı himam (hümam) ve batıni mesleklerde yüksek mevkide bir mürşid Kırşehirli Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Hazretleri’nin kutsal inziva yeridir.Hakka Yürümeleri Dergahı kurmaları Girid’e gelişleri

Girit Adası’nda Kandiya’da bulunan Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede Dergâhı’nın kurucusu, Horasani-zade Mevlana Derviş Ali Dede’dir. Horasanlı Derviş Ali Baba ise dergahta ikinci devrenin sonu ve üçüncü devrenin başlarında türbedarlığı görülen postnişinlerinden biridir. Bu kişilerin isimleri zaman zaman birbirleriyle karıştırılır. Horasanlı Derviş Ali Baba’nın kemikleri 1924 yılında Sadık Bektaş Baba tarafından bir sandık içerisinde Mersin’e getirilir. Mersin’de, bir müddet sandıkla birlikte Halk Evi’nde kalır. Ancak Mersin’e değil Tarsus’a defnedilir. Tarsus’taki mezarı günümüzde halen ziyaret edilir. Reşadiye Mahallesi 3041 sokaktadır. Şimdilerde Ali ve Kameriye’den 1931 yılında Mersin’in Hebilli Köyünde dünyaya gelen Zehra Tersiz adlı bayan, mezarını ziyaret edenlere Horasani Derviş Ali Baba’nın kapısını açmaktadır. Her akşam ezanıyla, kandili ve ziyaretçilerin bıraktığı mumları yakmaktadır.

Aynı zamanda türbenin tüm temizliğini ve bakımını da yapmaktadır. Giritliler arasında Horasani Derviş Ali Baba’ya “Horasanlı Ali Baba” / “Horasali” denilmektedir. Bu söyleyişler, ağız farklılığındandır. Kanımca, Sadık Bektaş Baba, Horasanlı Ali Baba’nın naşını Mersin’e değil de peygamberler şehri Tarsus’a defnetmesinin nedeni nebi ve evliyalara komşu etmek istemesindendir. (Resim 6. Horasanlı Ali Baba Türbesi

Halife Nurettin Ölmez Baba’nın Sadık Baba’yı anlattığı uzun söyleşisinde, Mersin’de yaşamını sürdürmüş olan Sadık Baba ve Tarsus’a defnettiği Horasanlı Ali Baba konusu ara sıra geçmektedir. Nurettin Ölmez Baba makalesinde, “Mesela bahsettiğim Mersin’de Sadık Bektaş Baba, o bayağı değerli bir babadır, mücerretti, vefat etti. Girit’ten gelirken Horasanlı Ali Baba diye bir mürşidi varmış, oradan onu da getiriyor. Hatta Tarsus’ta Ali Baba Türbesi vardır ve oraya ziyaretine gidiyoruz.” der.

Bir başka bölümde ise, “Onun dervişi oldu, Bedri Noyan Dedebaba ondan himaye gördü, yetişti. Yani Mersin’de Sadık Bektaş Baba vardı, mücerret babaydı, kabri halen Mersin Mezarlığı’ndadır. O, Bedri Noyan Dedebaba’mız ve Yunus Ölmez baba, bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden Ankara’da üçünü halife yaptılar. Sadık Baba, Bedri Baba, Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal Baba da Dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluk’taki Salih Niyazi Dedebaba, Arnavutluk’a giderken emanetleri Ali Naci Baykal Dedebaba’ya bırakmıştı; onun için o Dedebaba’ydı, diğerleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal Baba göçmek üzereyken, Bedri Noyan Babaya, Dedebabalık unvanı verdi ve o şekilde oldu yani…” demektedir (Ayhan Aydın ile Halifebaba Nurettin Ölmez’in Söyleşisi). Burada sözü edilen Halife Baba, Nurettin Ölmez’in Babası, meşhur babalardan olup Yunus Ölmez Baba’dır.

Sadık Bektaş Baba’dan nasip alan, Süleyman Baba’nın Adana’da ikamet ettiği yere 25/10/2003 tarihinde giderek Sadık Baba ile ilgili bir çalışma yaptığımı anlattım. Bana, Bektaşiliğe intisabını şöyle anlattı: “18.8.1951 de babam göçtü (Öldü yerine, hakka yürüdü veya göçtü denir.). Babamın lokması yenirken ben Sadık Baba’dan nasip almak istedim. Baba kabul etmedi. Bir yıl sonra, 1952 de, yine görüştük. Benim üzüm bağım vardı ve orada lokma düzenledim. Ve nasip aldım. Lokma demek “yemek” demektir. Yani canlara yemek verdim. Sadık Baba’ya mürid oldum ve Bektaşiliğe intisap e

“1976 yılında İzmir Tire’de Hasan Balım Halife Babadan Babalık icazeti aldım. Adana’da bir tek ben fakir varım. Güneyde başka babalar da vardı, hepsi hakka yürüdü. Sadık Baba mücerretti, onun aslı Sivaslıdır (Şimdiki Sivas değil, Osmanlı dönemindeki Sivas ili olup, Tokat-Zile yöresini de kapsamaktadır.). Pir Evi’ne gelişi ve mücerret yetişmesi dayısının sayesinde olmuş. Kendisi böyle anlattı bana, Sadık Baba 16 yıl hizmet etmiş. Süleyman Baba’dan, iki çeşit mücerretlik olduğunu da dinledik. Naklediyorum, “Birisi hiç evlenmez, diğeri eşi göçünce tekrar evlenmez ve tekkeden hiç çıkmaz.” Mücerretlik bir anlayış ve yaşam şeklidir.

Sadık Baba dünyanın birçok yerini gezmiştir, Arabistan, Necef (Necef gezisi Hazreti Ali ve Ehlibeyti ziyaret içindir.), Şam, Arnavutluk (Arnavutlukta bir müddet kalır ancak Arnavutçayı bilmesi Arnavut olmasından değildir.) bunlardan bazılarıdır. Londra’dan dönüşünde ise Girit’e uğramış, Abidin Baba’nın yerine Pir Evi’nden hicazetname getirtilmek suretiyle posta oturmuştur. O zaman Abidin Baba henüz sağ imiş. Kendi rızasıyla postnişinlik görevinden istifa etmiş. Bektaşilikte makam ve mevkii hırsı yoktur, benzeri bir feragat, Mersin’de Sadık Babanın hakkı olan dedebabalıkta da yaşanmıştı. Çok değerli babalardan Yunus Ölmez Baba ve Bedri Noyan Baba Mersin’e gelirler. Sadık Baba yaşı itibariyle bu görevden feragat eder. Bedri Noyan Baba, “Dedebaba” olur. Sohbetimizden yaklaşık bir yıl sonra, 19.11.2004’te, Süleyman Baba hakka yürüdü Adana Asri Mezarlığı’nda metfundur. Günümüzde Akdeniz Bölgesi’nde, yani Çukurova’da bu görevi ifa eden kimse kalmamıştır. (Resim 7. Süleyman İyiöz Baba)

Sadık Babanın eğitimini bilmiyoruz, ancak manevi torunu Sevim Gül’den Ana dili Türkçe dışında Arapça, Arnavutça, Rumca bildiğini öğreniyoruz.Sadık Bektaş Baba, Hüseyin Gülbaba ve Âşık Veysel Tarsus-Yenice’de Gülbaba’nın evinde belli zamanlarda buluşur muhabbet ederlermiş.Sadık Bektaş Baba, torununa üç kere hacca gittiğini anlatmış. Bir keresinde kervanla, bir keresinde vapurla üçüncüsü bilinmiyor. Kervanla hacca gidişi, muhtemelen Hacı Bektaş’tan olmalı. Böylece ilk hacılığı genç yaşlarındadır. Vapurla gidişi ise, Girit Adası’ndan olsa gerek. Dört kapı kırk makam öğretisinde Hacı Bektaş-ı Veli, “Şeriat kapısında 3. makamda hacca varmak” diyerek hacca gidileceğini anlatmaktadır. Ancak bu hacca gitme geleneği, şimdilerde Bektaşi ve Aleviler arasında yaygın değildir.

Şapka devriminde Sadık Bektaş Baba önce bir fotoğrafçıya gider. Son bir hatıra fotoğrafı çektirir. Sonra bir berbere gider ve tıraş olur. (Resim 8. Sadık Bektaş Baba ve Fazıl Nazmi Bey Sakallı son fotoğrafı)Sadık Babanın “Önce Türküm, sonra Müslüman’ım sonra Bektaşi’yim” sözü Bektaşiliğin ruhuna uygun bir tespittir. Bektaşilikte ibadet dili Türkçe olup Arnavut kökenli bir Bektaşi Baba da Türkçe bilmek zorundadır. Türk kökenli olmayanların da intisap ettikten sonra Türkleşmesi ve Türkçeyi ana dili gibi benimsemesi “önce Türk’üm” tespitini doğrulamaktadır. 1998 yılında, Cem Dergisi’nde Bedri Noyan Dedebaba’nın, Aydın Lisesi’nde Atatürk Abidesi’ni yaptırdığını, merdiven başlarına da Namık Kemal ve Ziya Gökalp’in büstlerini diktirdiğini anlatmaktadır. Burada onun, büyük önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türk aydınlanma dönemi öncülerinden Namık Kemal’in ve Türkçülüğün babası Ziya Gökalp’in manevi şahsiyetine gösterdiği saygıyı görmekteyiz.

Türk tarikatı olan Bektaşilik, önce Türk olmak şartını getirmesine rağmen hiç kimseyi tarikata girmeye zorlamamıştır. Sadık Baba, “Mevlevilik olmasa klasik musikimiz, Alevilik olmasa Türk kültürü ve halk edebiyatı olmazdı.”[5] dermiş.İntisap, liyakat ve gönüllülük esastır. Sonra Müslüman, sonra Bektaşi’yim ifadeleri ise tarikatın dini dayanağını ve izlenen yolu anlatmakta. Dini dayanağı İslam dinidir. Yol ise Hacı Bektaş’ın belirlediği “Kâmil İnsan” olma yoludur.“Gerek Ayn-ülcem, gerek diğer hizmet ve erkân törenlerinde söylenen, çoğu manzum ve yarı manzum olarak düzenlenmiş kısa dualara “tercüman” denir.

Bunların uzunca olanlarına ve çoğunlukla mürşit tarafından okunanlarına “gülbank” denir. Tercüman ve gülbank’lardaki Arapça metin, ayet ve hadisleri tamamen Türkçe’ye çevirerek söylemek daha da iyi ve doğru olur. Daha da makbul olur. Bunları tamamen Türkçeleştirip erkâna açık Türkçe ile bastırılmalıdır. Herkes böyle öğrensin. Üstelik en ufak örtülü bir noktadan kendilerince ahkâm çıkarıp aleyhe söz etme fırsatı gözleyen yobaza da sır diye bir kötülük olmadığını göstermek bakımından bunun faydası vardır. Bu fikrimi kendisine açtığım Halife Mücerret Cafer Sadık Bektaş Baba da fakirlerine cevaben içtenlik ve coşkunlukla: “Çok doğru ve ileri düşünüyorsunuz. Hepsini yazınız, hepsini bastırınız. Günahı varsa hepsi benim üzerime olsun.” demişlerdir.[6]

Bedri Noyan Dedebaba’nın Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 7. Cilt adlı kitapta 56- 98- 113- 243- 333- 359- 409- 435- 474- 554- 555- 567. sayfalarda Sadık Bektaş Baba’dan söz edilirken 1-1239 H. Tarihli yazmadan, 2- Erkan adlı yazmadan ve 3- Büyük Sığırdili Cönk’ten söz etmekte.

1942 ile 1960 yılları arasında 18 yıl dedebaba görevini yürütmüş olan Ali Naci Baykal Dedebaba’nın, Sadık Bektaş Baba’yı ziyaret ettiği bilgiler arasındadır. Sadık Baba mücerret (Kutsal Bekar) olması sıfatıyla hem Ali Naci Baykal Dedebaba, hem de Bedri Noyan Baba’yı (O tarihte Dedebaba değildir.) misafir etmiştir. Bu iki kişinin Sadık Bektaş Baba’yı ziyaret etmesi Sadık Bektaş Baba’nın halifebaba ve mücerret oluşu, bu ziyaretlere anlam kazandırıyordu. Ali Naci Baykal Dedebaba 13 Temmuz 1960 tarihinde hakka yürüdü. Sıra yeni Dedebaba’nın seçimine gelmişti.

13 Temmuz 1960 tarihinde Ali Naci Baykal Dedebaba’nın hakka yürümesiyle yeni bir dedebaba seçimi yapılacaktır. 13 Temmuz 1960 ile 26 Ağustos 1960 günleri arası Sadık Bektaş Baba, dedebaba’dır. Sadık Bektaş Baba yaşı ve sağlık durumunu göz önünde bulundurarak 26 Ağustos 1960 tarihinde, Mersin’de Bedri Noyan Baba’ya dedebabalığın daha uygun olacağını söyleyerek feragat eder. Mersin’de, 26 Ağustos 1960’daki Bektaşilerin buluşması, sıradan bir buluşma değildir. Bu buluşma dedebabalık seçimini sonlandırmak içindi. Bu buluşmanın tanıkları bir de hatıra fotoğrafı çektirirler. Mersin’den dedebaba olarak ayrılan Bedri Noyan Dedebaba kitapları, eski belgeleri ve mühürleri bir sandık ile götürür. Aydın’dan bir fotoğraf gönderir. Her ne kadar seçim Ankara’da yapıldı şeklinde birçok kaynak var ise de seçimi Sadık Bektaş Baba’nın feragati sonuçlandırır.

Ali Naci Baykal Dedebaba’nın 13 Temmuz 1960 tarihinde hakka yürümesiyle yeni bir dedebaba seçilmesi için halifebabalar arasında yazışmalar başlar. 26 Ağustos 1960’da, Mersin’de Sadık Baba’nın evinde toplanırlar. Bedri Noyan, bu toplantıda Mücerret Sadık Bektaş Baba’nın feragat etmesi ve dedebabalığı kabul etmemesi ile dedebaba olur. Oysa “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı kitap (İstanbul 1995), dedebabaların listesini sunarken 16 Temmuz 1960 tarihi, dedebabalığa geçiş olarak görünüyor.13 Temmuz ile 16 Temmuz arasında bu yazışmalar ve görüşmeler tamamlanamaz. Hatırladığım kadarıyla 1974 yılında şehirlerarası telefon görüşmeleri yazdırılarak saatler sonra yapılabiliyordu. 1960 da ise üç günde her hangi bir şey yapılması mümkün değildir.

Bir fotoğrafın (Resim 9) arka yüzü (Resim 10) bize bu işin aslını veriyor. Bu fotoğrafın arka yüzü 26 Ağustos 1960 tarihindeki toplantının belgesidir ve o belgede Bedri Noyan, “baba” olarak geçmektedir.Mersin’den gittikten sonra dedebaba kıyafetiyle bir resim gönderir. Dedebabalığa geçişi 16 Temmuz 1960 değil, 26 Ağustos 1960’dır. Mersin ziyareti, Nurettin Ölmez Baba’nın anlattıkları, gerekse de Süleyman Baba’dan dinlediklerimiz ve Sevim Gül’ün anlattığı bilgiler birbiri ile örtüşür. Aynı bilgi Bedri Noyan Dedebaba tarafından da doğrulanmaktadır[7].

Bedri Noyan Dedebaba, 1964 yılında yayınladığı “Hacı Bektaş’ta Pirevi” adlı kitabını şu ifadelerle imzalar ve Sadık Bektaş Baba’ya; gönderir: “Pek muhterem Sadık Bektaş Baba erenlerin Huzur ve Hilafet Penahilerine Hürmetlerimle Aydın: 11.08.1964 imza” (Resim 11. Bedri Noyan’ın Sadık Baba’ya gönderdiği kitabındaki yazısı ve imzası). Evet, aynen böyle yazıyor Sadık Bektaş Baba’ya gönderilen kitapta.

Bu sözleri biraz daha anlaşılır hale getirelim: “Çok saygı değer Sadık Bektaş Baba erenlerin eminlik derecesinde ve Hünkâr’ın vekili sığınılacak makam. Çok saydığım Aydın: 11.08.1964 imza.”

25 Ocak 1966 Salı günü, Ramazan Bayramı’nın 3. Günü, 3.30’da, sabaha karşı hakka yürümesiyle, ebedi istirahat yerinin Hacı Bektaş kasabası olmasını önerenler olmasına rağmen ailesi tarafından Mersin Mezarlığı’na defnedilmesi istenmiştir. Mezar taşı Arçaylar (Giritli) olarak bilinen aile tarafından Hacı Bektaş’tan getirilmiştir. Mezar taşı yazısı, Yunus Ölmez Baba tarafından yazılmış olup, taşın üst kısmını Hüseyni olarak bilinen on iki dilimli taç süslemektedir (Resim 12. Sadık Baba’nın Mezarı). Ruhu şad olsun. Mezar no: 35394 Mezar taşında yazılı metin: HÜ DOST CAKERİ ALİ BABA MÜCERRET SADIK BABA DERVİŞİ BİLLÂH İDİ CAN FEDAİ RAH İDİ HERKİM DANENİM TUTDU HAK RESULUNE YETTİ DÜNYA VARLIĞI HEBA UMMADI ONDAN VEFA HAYYOLUB BULDU BAKA RUHU OLSUN PÜRSAFA OKU BUNDA FATİHA DİLEK KABUL MUTLAKA Doğumu: 1875 – Ölümü: 1966

SONUÇ

Sonuç olarak yetiştiği Hacı Bektaş-ı Veli Dergahından aldığı yetki ile Girit-Kandiya ve Mersin bölgelerinde görev yapmıştır. Ve bu bölgedeki son Mücerret Bektaşi Baba’sıdır. Sadık Bektaş Baba’nın “Önce Türküm, sonra Müslüman’ım sonra Bektaşi’yim” sözü Bektaşiliğin ruhuna uygun bir tespittir. Bektaşilikte ibadet dili Türkçe olup örneğin Arnavut kökenli bir Bektaşi Baba da Türkçe bilmek zorundadır. Türk kökenli olmayanların da intisap ettikten sonra Türkleşmesi ve Türkçe’yi ana dili gibi benimsemeleri Sadık Bektaş Baba’nın söylediği “Önce Türk’üm” tespitini doğrulamaktadır. Türk tarikatı olan Bektaşilik, önce Türk olmak şartını getirmesine rağmen hiç kimseyi tarikata girmeye zorlamamıştır. Dini dayanağı İslam dinidir. Bektaşilik yani tarikat yolu ise Hacı Bektaş-ı Veli’nin belirlediği “Kâmil İnsan” olma yoludur.

Manevi torunu Sevim Gül’den edinilen bilgilere göre Girit’teki diğer Bektaşi Dergahlarının postnişinleri Sadık Bektaş Baba’ya öyle bir bağlılık göstermişler ki bu durum Mevlevileri, Nakşibendileri, Kadirileri, Rufaileri de yavaş yavaş bir bünye altında toplamaya başlamış, ancak adanın siyasi gelişimi buna izin vermemiştir. 1924 Mübadelesi ile Girit’teki Türkler, Türkiye’nin değişik illerine gelmişlerdir. Girit Türk’ü halen Giritli diye anılmaya devam ediliyor.

KAYNAKLAR

a)Yazılı Kaynaklar: 1. UĞURLU, Ali Rıza. (Alevi İslam Din Hiz. Baş.) Makale 05.08.2006. 2. NOYAN, Bedri. Bektaşilik Alevilik Nedir?. İstanbul 1995. 3. NOYAN, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 6. Cilt. 4. NOYAN, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik 7. Cilt. 5. NOYAN, Bedri. Hacı Bektaşta Pirevi. İzmir Tic. Matbaası, İzmir 1964. 6. NOYAN, Bedri. Tasavvufta İnsan. Cem Dergisi, Ağustos 1996. 7. NOYAN, Bedri. Yeni Gazete, 20 Haziran 1966’dan itibaren 48. sayıda yayınlanan makalelerin hepsi. 8. TEMREN,Belkıs. Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu. Ankara 1995. 9. Cem Dergisi.Cem Vakfı Yayınları, 1973-1993. 10. KÖPRÜLÜ, Orhan F. Giritli Usta-zade Yunus Bey’in Meçhul Kalmış Bir Makalesi-Bektaşiliğin Girit’e İntişarı.

b) Sözlü Kaynaklar:1. GÜL, Sevim. 1932 Mersin doğumlu, Sadık Bektaş Baba’nın manevi torunu.2. İYİÖZ, Süleyman. 1917 Girit doğumlu, Okur yazar, Adanada yaşayan Bektaşi Babası.[1] Bedri Noyan, Hacı Bektaş’ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri adlı kitabında (s.23) “Kendisinden dinledim” diyerek aşevini anlatırken Sadık Baba’dan yukarıda verdiğimiz nitelikleri ile söz etmektedir.

[2] Bedri Noyan, 22.06.1966 tarihli Yeni Gazete’de “Bektaşilik Alevilik Nedir” adlı yazı dizisinde şu bilgileri vermektedir: Babağan Kolu’nda müteehlil (evli) mücerret (bekar) ikrarı verenler iki kol idiler. Mücerretlerin sağ kulağı Balım Sultan türbesinin eşiğinde delinir. Mengüş (küpe) takılır. Mersin’de yüz yaşını aşkın olarak (25 Ocak 1966, 3 Şevval 1385 Salı günü sabahı) Hakka yürüyen Mücerred Halife Cafer Sadık Bektaş Baba’nın bir madeni, bir de balım taşından yapılma mengûşu vardı. Selman Cemâlî Baba’nın da kırmızı taştan bir mengûş’u vardı. Bu zatın bir nefesinde de “Kapunda kulak delinir / Pir Balım Sultan Efendi’m…” diye, bu kulak delme olayı dile getirilmiştir.

Bektaşilikte mücerredlik: Mücerred Cafer Sadık Bektaş Baba’nın ifadesi ile, “Aile bağı düşüncelerinden azade, kendisini tamamen dergah hizmetine verebilmek ve Türklüğü yayabilmek için tutulan” bir meslekti. Dervişin istenilen her yere gitmesini kolayca sağlanmıştır. Yoksa evlenmemek bir meziyet olmadığı gibi, bir noksanlık da değildir. Mücerredlik, hayatı boyunca dergaha hizmet ve amaca hizmet için söz veriştir.Kaşık sapı veya şimşir şişler ile delinen kulağın deliği ufalmasın diye zamanda içine “yıldız taşı” denilen silindir şeklinde bir taş konurdu, iyi olunca kalaydan ve balım taşından yapılma küpeler takılırdı. Bu küpeler uzunca armudi şeklinde olup halka şeklinde olanı hiç kullanılmazdı.

Mücerred erkânı, Pir Evi’nde üç yıl hizmet edene gösterilirdi. Sonraki üç yıl da Kerbelâ’da hizmet edenlerin sol kulağı da delinirdi. Böyle, iki kulağı delik dervişler gömıüş idim.Küpelerin (mengûş) armûdî, bir kaşığın ağzına giren şeklinde olanlarından başka, on iki terkli olanları da vardır. Necef taşından, gümüş ve altından da olur. İsteyen takar, isteyen mengûş takmazdı.Hiç takmayanı da vardı. Örneğin, Ekmek Evi Babası Salih Baba çoğunlukla mengûşunu takmazdı. Babaların bazılan, taç üzerine sardıkları sarık bakımından da aynı şekilde davranırlardı; kimisi sarar, kimisi sarmadan, derviş imiş gibi, sadece taç olarak giyerlerdi. Bazıları arakiyye ile bile sokağa çıkarlardı.

Mengûş hakkında yazmalardaki kayda göre bu, yine Hz. Ali’ye bağlanmaktadır: (“Eğer sorsalar ki Mengûş nedir?-: Hazret-i Ali’nin Düldülü’nün na’lidir.” 1239 H. de yazılmış bir risaleden, Sadık Baba hediyesi büyük sığır dili çönk’ten, Y: 59/1.den.).Mücerred dervişlere saygı gösterilirdi. Fakat mücerred ikrarı verdikten sonra bu ikrârından dönüp evlenenlere çok fena bir gözle bakılırdı. Yukarıda arz ettiğim gibi, Bektaşilikte mücerredlik bir meziyyet veya evlenmek bir eksiklik değildir. Fakat bir defa mücerred olmaya karar verip, kendi isteğiyle, bu erkanı görenler ikrarını bozarsa pek büyük ayıp sayılırdı. Buna rağmen sonradan evlenmiş, (müceredliği kırmış) kimseler de görülmüştür.

[3] Metindeki eski takvim bilgileri yenisi ile değiştirilmiştir M.R.A.[4] Mustafa Enhas Dede Kahraman Maraş’ın Çınarlı (Terolar) Köyünde ikamet etmekte iken.Hakka yürüdü. Bölgenin sevilen sayılan bilge bir şahsiyeti idi. Oğlu Mehmet Ali Taki Enhas bu görevi devam ettirmektedir.[5] Cem Vakfı bünyesinden Alevi İslam Din Hizmetleri Başkanı Ali Rıza Uğurlu 05.08.2006 tarihli makalesinde Sadık Bektaş Baba’dan şöyle söz eder: “Bir tasavvuf erbabı şöyle der, ‘Mevlevilik olmasa klasik musikimiz, Alevilik olmasa Türk kültürü ve halk edebiyatı olmazdı’ (Söz konusu tasavvuf erbabı, Cafer Sadık Bektaş Baba’dır.)”.

[6] Bedri Noyan Dedebaba’nın, “Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik” adlı kitabının c. 7, s. 359’dan alınmıştır.[7] Bedri Noyan Dedebaba’nın, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (6. Cilt) adlı kitabın 79. sayfasında Ca’fer Sadık Bektaş Baba (Mücerred Halife) başlığıyla verir: “Mücerred babaların sonuncularındandır. Girit – Kandiye Horasanlı Ali Baba Dergâhı son post-nişîni idi. Mersin’de yerleşmişti. Açık fikirli, ileri görüşlü bir insandı. Kendisini 1960 yılı Ağustos ayının son günlerinde Ölmez Baba (Yûnus) ve Hüseyin Peker kardeşimizle birlikte ziyâret ettiğimizde yüz yaşlarında idiler. Yine de bizi istasyona karşılamaya gelmiş, beraber bir hatıra fotoğrafı aldırmak üzere fotoğrafçıya kadar da yürümüştü. Fakîr’e birçok yazma risâle ve cönk hediye buyurmuşlardır. Bektâşîliği, gereksiz ayrıntı (teferru’at) ve merâsimden temizlemek düşüncemi sonuna değin desteklemişlerdir.”

“Anâdili gibi Arapça, Rûmca ve Arnavutça konuşurdu. Bu sebeple onu Giritli (Rum) ve Arnavut sananlar da olmuştur. Aslen Zileli olup, Hüseyin Ağa adında bir zatın oğludur. Dedekargın Boyu’ndandır. On iki yaşında iken yetîm kalmış ve Hazret-i Pîr Dergâhı’na gelmiştir. Yaşının çok küçük olması nedeniyle, Dergâhtaki Dervîşân biraz da onunla alay ederek kovalamak istemişler. Fakat o ayak diremiş ve orada yıllarca hizmet etmiştir.”

“Kendi defterinde elyazılarıyla mücerred ikrârı tarihi şerhi şöyle yazılıdır: Bin üçyüz onaltı senesi (1898 M) Zilka’desi’nin ondördüncü ve 1315 sene-i mâliyesi nisânının 14. Çarşamba günü meydân-ı tecerrüd küşâd ve hân-ı bî imtinân-ı erkân-ı tecrîdden (mücerredlik erkânının yedirdiğini başa kakmayan sofrasından) ahz-i nasîb ile bermurâd (nasîb alarak muradımıza kavuştuğumuz) olduğumuz işbu mahalle şerh verildi. Sene-i Rûmî 14 Nisan 1315 Ca’fe rSâdık” Ca’fer Sadık Bektâş Baba’nın âyn-ül-cem’inde rehberliğini Halîfe Aşçı Hasan Baba, Çerâğcılığı’nı da: Halîfe Ekmekçi Sâlih Baba yapmışlardır. Aydınlatıcıları (mürşîdleri): Halîfe Hacı Feyzullâh Dedebaba’dır. Bu hususları bizzât kendisinden not aldım.

Ca’fer Sâdık Baba, Hacı Feyzullâh Dedebaba’dan önceki Hacı Mehmet Baba’nın dedebabalığı zamanında çok hizmet etmiş ise de küçük olmasını ileri sürerek nasîb verilmemiştir. Bu nedenle, Feyzullâh Dedebaba zamanında ondan el almışlardır.”“Mersin’de kendileriyle görüşmemizde, dedebaba olmalarını kendilerine önermiş idik. Cevâben: – Otuz yıl önce, Ali Nâcî Baykal Dedebaba “ ‘Fakîr’in (benim) yerime nazarım (sen) dedebaba ol’ dedi. Fakîr yaşlılığını ileri sürerek bu öneriyi geri çevirdi. Çünkü Nâcî Baba daha bilgili ve lâyık idiler. Şimdi otuz yıl daha yaşlandım” dediler. Fakîr, “Çok gencim, Yol’da hızlı ilerledim, Yol yaşım küçük” dedi. O zaman şöyle buyurdular: – Bizim Yolumuzda kibir yoktur. Fakîr siz doğmadan önce baba oldum. Sâlih Niyâzî Dedebaba merhûm da Fakîr baba iken henüz muhibb idi. Sonradan dedebaba oldu.

Yolumuzda o gençtir, bu yenidir diye bir söz söylenemez. İlim ve fazl esastır. Sizi, merhûm Nâcî Bey Dedebabalığa lâyık görmüştür, Fakîr de lâyık gördüm. Fakîr’den daha lâyıksınız. Kim ne derse desin kat’iyyen üzülmeyiniz. Bizim yolumuzda yaş ve kıdem değil bilim esastır. Sakalla bıyıkla makam dağıtılmaz sakal bıyık nihâyet kıldır. Kılda kerâmet olsaydı köpeğin bilmem neresinde kıl bitmezdi. Tekrar ediyorum kim ne derse desin kesinlikle üzülmeyiniz, demişlerdi. Bu kez de, “Dedebabaların mücerred zevâttan olduğu” hakkında bir düşünce bulunduğunu söyleyerek tekrar ısrar ettik: – Otuz sene önce, daha da şimdikinden genç iken, Ali Nâcî Baykal Dedebaba’nın bu görevi almasını Fakîr istedim.

Dedebabalıkta mücerred bir kimse olması gerektigine ilişkin bir zorunluluk yoktur. Nerede böyle bir kayıt varmış, göstersinler. Buna siz lâyıksınız, kim ne derse desin, üzülmeyiniz. Çalışmanıza bakınız diyerek Fakîr üzerinde isrâr etmişlerdi. Ayrıca Hacı Bektâş Velî’den sonraki post-nişîn zevâtın mücerred olmadıkların da eklemişlerdir.”“Açık, doğru ve tok sözlü idiler. Disiplinli babalardan olduğunu yol evlâtları söylerler. Mektuplarına pul şeklinde ve büyüklüğünde hazırlattıkları fotoğraflarını ekleyerek dostlarını sevindirirlerdi.”

“Bazıları onun konukseverliğini kötüye kullanırlarmış. Hepsine katlandığını söylerdi. Yalnız bir gün şöyle olmuş: Kapısına birisi gelmiş, çokri yâkârâne bir edâ ile: – Babaerenler, düşümde (rü’yamda), Hazret-i Pîr Efendi’miz size misafir olmamıs öyledi demiş.”“Gelenin lâübâliliğini beğenmeyen baba erenler: – Garip tesâdüf, demiş. Fakîr’e de bu gece ma’nâ âleminde göründüler ve yarın birisi gelip böyle söyleyecek. Sakın içeri alma, beline bir tekme vur dedi.. Haydi bunu yapmadan git, al şubeş lirayı karnını doyur. Parayı serserinin cebine sokmuş, onun şaşkınlığı bitmeden kapıyı örtmüş. Arada bir, kendisini ziyarete gidenlerle Fakîr’e yazma veya baskı risale ve kitaplar gönderirdi.

25 Ocak 1966 (3 Şevvâl 1385 H.) Salı günü sabahının ilk saatlerinde, saat üçte Mersin’de Hakk’a yürüdüler. Kendisinin yakını olan Dr. Kemal Gül kardeşimiz tarafından Fakîr’e bu haber telgrafla bildirilmişti.Yûnus Ölmez Baba’nın Sâdık Baba’ya hitâben yazılmış bir şiirini buraya alıyorum:”

“Halîfe Ca’fer Sadık Bektâş Baba’ya Menzil-i tecrîdde ahd edüb kaldın, Hazret-i Hünkâr’da hizmetler kıldın, Mâsivâ tozundan yundun arındın Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Pîrimden armağan bizlere kaldın, Balım Sultânımdan emânet aldın, Şübhesiz Hakk Yolu kurbânı oldun Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Lâmekân şehrinde makâmın buldun, Horasanlı Sultân hem-sırrı oldun, “Küll-ü men aleyhâ fân”’ı bildirdin Erenler gerçeği Sâdık Babamız.

Meydânın görenler gitmez yabana, Ne mutlu dârında bulunan câna, Hizmetinde herdem kurban olana.. Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Çok şükür pâyine sürdüm yüzümü, Sıdk-u sadâkatle yuydum özümü, Sarfeyledim cür’et bukdum sözümü Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Muhabbetin fazla düştü canıma, Hasretin yandırdı beni nârına, Pîrim kavuşturdu Yârı yâr’ına Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Fakîr ile birlik Hüseyin Peker, Bedri Noyan Dedebabam beraber Mersin’e ulaştık ol bizi bekler Erenler gerçeği Sâdık Babamız.

Fakîr ile birlik Hüseyin Peker, Bedri Noyan Dedebabam beraber Mersin’e ulaştık ol bizi bekler Erenler gerçeği Sâdık Babamız.Oniki imamla, ondört ma’sûmân, Bunları bilende kalır mı gümân? Hakk- Muhammed – Alî vechinde ıyân Erenler gerçeği Sâdık BabamızYunus der: Şahımı her an göreyim, Canımı, tenimi kurban vereyim. Deminizi himmet ile süreyim Erenler gerçeği Sâdık Babamız.” Yûnus Ölmez Baba (1960)”

ALINTI:

https://plus.google.com/s/Girit%20T%C3%BCrkleri%20K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC

   BÜKLÜ DEDE DERGAHI   ..erzincan

pülümür erzincan karayolundan cankurtaran mevkinde sola saparsanız büyükçeşmeden sonra yolu takip ederseniz büklü dede dergahına ulaşırsınız.Pülümür İlçesinin Doğanpınar Köyü' nde bulunmaktadır. Ermiş dede olup, çocuğu olmayanlar, çocuğu olupta ölenler, derdi, dileği olan herkesin dileklerin yerine gelmesi inancıyla uğrayıp niyaz dağıttıkları, kurban kestikleri ve dua ettikleri bir ziyaretgahtır.16. yy da yaşamıştır ve soyu kayıtlar altında olup Düzgün Baba ya kadar ulaşmaktadır..


büklü dede nin soy seceresi

SEYYİD MAHMUD HAYRANİ HAZRETLERİNİN SOY SECERESİ


Seyyid Mahmud Hayrani Hazretleri İmam Musa-i Kazım soyundan gelmektedir. İmam Musa-i Kazım’ın evlatları’nın isimleri aşağıda sıralanmıştır:

1-Kazım
2-İsmail
3-Cafer
4-Harun
5-Hasan
6-Hüseyin
7-Ahmed
8-Hüseyin
9-Abdullah’il Ekber
10-İshak 11-Abdullah
12-Zeyd
13-Hasan
14-Fazl
15-Selma
16-Hatice
17-Aişa
18-Emine
19-Hesene
20-İbrahim’al-Mükerrem Mücab (Hacı Bektaş Veli ile Mahmud Hayrani’nin atası)
21-Aişe
22-Seleme
23-Meymune
24-Ümmü Gülsüm
25-Ayn-i Ali
26-Zeyn-i Ali
27-Ali bin Musa Rıza (8. İmam)

On İki İmamlardan yedincisi olan İmam Musa-i Kazım’ın oğlu Seyyid İbrahim’al- Mükerrem Mücab, Seyyid İbrahim’al- Mükerrem Mücab’ın oğlu Seyyid Musa Sani, Seyyid Musa Sani’den üç evlat dünyaya geldi; ilki İbrahim Sani, ortancı evladı İbrahim Mükerrem, üçüncü evladı İbrahim Mücab’dır. İbrahim Sani’nin evladı Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir. İbrahim Mücab İran ve Irakta ki dedelerin atasıdır. İbrahim Mükerrem’in bir oğlu vardır, adı Seyyid’tir. Seyyid’in oğlu Seyyid Mahmud Hayrani’dir.


Eğer ki soy şeceresini daha ayrıntılı ele alacak olursak şöyledir: 
1. İbrahim Peygamber
2. İsmail Peygamber
3. Adnan
4. Muet
5. Nizam
6. Muzer
7. İlyas
8. Mudrike
9. Muzeyme
10. Kenan
11. Nezer
12. Malik
13. Fikri
14. Galip
15. Ceviyi
16. Kaap
17. Mekki
18. İzulap
19. Kusay
20. Abdulmenaf ile Abdulsemes bunlar ikiz ve yapışık olarak dünyaya geldiler, kılıç ile birbirinden ayırdılar. Abdülmenes’ten Ebusufyan ve onun oğlu Maviye dünyaya geldiler. Abdülmenaf’tan Haşim, Haşim’den Abdulmutalip dünyaya geldi.
1. Haris
2. Ebu Talip
3. Ebu Lehep
4. Gaydak
5. Mukavim
6. Dirar
7. Zübeyir
8. Abbas
9. Hamza
10. Abdullah, Abdullah’tan 571 de Hz Muhammed dünyaya geldi. Ebu Talip’ten Hz. Ali 598 de Kâbe’de dünyaya geldi. Hz. Muhammed’den Hz. Fadime dünyaya geldi. 624 de Hz. Ali Hz. Fatma ile evlendi. Hz. Ali ve Hz. Fatıma’dan İmam Hasan ve İmam Hüseyin dünyaya geldiler. İmam Hasan’ın soyu Hasanu’l- Müsenna ve Zeyd’den devam etmiştir. Bu soydan gelenlere "Şerif" denilmektedir. İmam Hüseyin'in erkek evlatları İmam Zeynel Abidin dışındakiler Kerbela'da şehid edilmiş olup soyu İmam Zeynel Abidin'den devam etmiştir. Bu soydan gelenlere "Seyyid" denilmektedir. İmam Hüseyin’den İmam Zeynel Abidin, İmam Zeynel’den İmam Muhammed Bakır, İmam Muhammed Bakır’dan İmam Caferi Sadık, İmam Caferi Sadık’tan İmam Musa-i Kazım, İmam Musa-i Kazım’ın 37 evladı dünyaya geldi.13 kız 24 erkek. Birinci oğlu İmam Rıza Şah Horasan, İmam Rıza’nın oğlu İmam Muhammed Taki, İmam Muhammed Taki’nin oğlu Ali’yyün Naki, İmam Naki’nin oğlu İmam Hasan-ül Ali Askeri Gazi, İmam Askeri’nin oğlu İmam Muhammed Mehdi Sahip Zaman, işte bunlar imamlardır.
Seyitlere gelince İmam Musa-i Kazımın Diğer evlatları
1. İmam Musa Kazım
2. Seyit Mehmet
3. Seyit İbrahim Mücab
4. Seyit Hasan
5. Seyit Mehmet Sani
6. Seyit Mehdi
7. Seyit Hüseyin
8. Seyit İbrahim Us Sani
9. Seyit Mehmet Halis
10. Seyit İsak
11. Seyit Musa-ı Sani
12. Seyit İbrahim Sani oğlu Hacı Bektaş Veli
13. Seyit İbrahim Mükerrem oğlu Seyit Mahmut El-kebir ( Hacı Kureyş )
15. Seyyid Kıl
Hacı Seyyid Kureyş’in, Seyyid Kıl adında bir oğlu vardır. Eşi genç yaşta ölmüştür. Hacca gittiğinde mısırlı dul bir kadını eş olarak almıştı ve beraberinde getirmiştir. Bu kadının ilk evliliğinde iki oğlu vardır. Bu evlatlarını beraberinde getiriyor. Bu çocuklar Seyyid olmayıp, halk arasında “Mısırlıoğulları” denilirler. Bu çocuklar yaş itibariyle Seyyid Kıl’dan büyük oldukları için, Seyyid Kıl’a eziyet ediyorlardı. Seyyid Kıl da bu eziyet yüzünden Tunceli’ye hicret etmiştir.

Seyyid Kıl, Abdal Musa kızı ile evleniyor ve dört çocuğu dünyaya geliyor: Zeli, Celi, Aşkar ve Seyyid Haydar (Düzgün Baba) bu dördü de sır oluyorlar. İkinci hanımı olan Lolan’lı bir kızı Seyyid Kıl’a veriyorlar bundan altı oğlu dünyaya geliyor.

1. Seyit Kıl
2. Seyit İsmail
3. Seyit Mav
4. Seyit Dursun
5. Seyit Rıza
6. Seyit Kamil
Seyyid Kâmilin oğlu Seyyid Kureyş’tir ki buna Küçük Kureyş derler. Küçük Kureyş’in: Hüseyin-Gazi-Gülüm-Ali adında dört evladı vardır. Bu evlatlardan Kureyşan ocağı dört kola ayrılmıştır. Gaziyan’lar, Aliyanlar, Gülümler, Hüseyinler ve bunlardan devam eden Kalyanlar, Hemolar, Çinolar, Kudanlar Tunceli’de kaldılar ve Anadolu’nun her yanına dağıldılar.

MEVLANA AŞIĞI SEYYİD MAHMUD HAYRANİ 

(?- 1268)

Muhyiddin tarafından M. 1475’te yazılan “ Hızırname” isimli el yazması menakıbnamede, Seyyid Mahmud Hayrani, devrin velileri içinde sayılır. Manzum olan bu kitabın “Beyan-ı Cemm’iyet’i-kübra ve Sohbet-i Evliya” faslında şu isimler sayılır: “Seyyid Mahmud Hayrani, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Melik Gazi, Sultan Şuca, Emir Seyyid, Sultan Veled, Fakih Ahmed, Şemsi Tebrizi, Selahaddin Zerkob, Seyyid Sarı Saltuk”…
Bu kitapta, bu ulu kişiler birbirlerinin mürşidi gösterilmiştir.
Mevlana dergâhına kapılanıp onun aşk potasından nasip alan Velilerden birisi de Seyyid Mahmut Hayrani’dir. Hayrani, Harran’dan Anadolu’ya göçmüş ve Konya’ya gelip yerleşmiştir. Bir süre Hazreti Mevlana’nın yanında kalmış, onun hizmetinde bulunmuş ve ondan feyz almıştır.
Mevlâna’nın aşk kapısına tapulandıktan ve ondan feyz aldıktan sonra, "destur" istemiş; Akşehir'e giderek, orada "inziva"ya çekilmişti. Yüreğinde kaynayan aşk volkanı O’nu rahat bırakmamış, aşkla dağlara düşmüş, bir süre başıboş dolaştıktan sonra, meczup bir halde yine Akşehir’e dönmüştür. Mevlâna, çok sevdiği ilâhi sırlarla bezenmiş bu coşkun dervişini sık sık sormuş, O'ndan haberler almış, habercilerle hal ve hatırını sormuştu.
Yine bir gün Akşehirli Şeyh Sinaneddin Konya'ya gelerek Mevlâna'nın ziyaretinde bulunmuştu. Mevlâna O'na:
— Ne var. Ne yok. Seyyid Mahmud'umuz ne halde? Diye sormuştu. Şeyh Sinaneddin:
— Onu tilki gibi sacı sakalına karışmış bir halde, bir köşede pinekler gördüm. Sizin âleminize gözleri kapalıydı.

Mevlâna bu sözlere sadece gülümsemiş, hiçbir şey söylememişti. Şeyh Sinaneddin, birkaç gün sonra Akşehir'e dönmüş. Seyyid Mahmud'u çarşının ortasında uyur görmüştü. Yanına yaklaşarak ayağıyla dürttü. Gözlerini açan Seyyid Mahmud karşısında Şeyh Sinaneddin'i görünce:
— Ey Sinaneddin. Biz, hür insanların sultanı Mevlâna'mızın devrinde tilki olmayı canımıza minnet biliriz. Ama sen daha bunu anlayamamışsın. Dedi ve tekrar uykusuna daldı.

Şeyh Sinaneddin hayretler içindeydi. Tekrar Konya'ya geldiği zaman Mevlâna ona:
— Âlemde kalbi uyanıklar çoktur, bilinmez, demiş ve ateşli gazellerinden birini okumuştu.

Seyyid Mahmud Hayranı vefat ettiği zaman Mevlâna çok üzülmüştü. Akşehirliler ona güzel bir türbe yaptırdılar. Mezarının üzerine de ahşap işleme bir sanduka yerleştirmişlerdi. Sandukanın üzerine Mevlâna'nın halk arsında beğenilen en güzel gazelleri yazılmıştı.
Seyyid Mahmud Hayranî'nin Akşehir'deki türbesi, daha sonra yapılan Mevlâna Türbesine örnek olmuş, belki de her ikisi aynı mimarın elinden çıkmıştır.
Mevlâna hayranları, yüzyıllar boyunca Konya'da Mevlâna Türbesini ziyaret ettikten sonra. Karaman'daki Mevlâna'nın annesine ait Mader-i Mevlâna Türbesini, Akşehir'deki Seyyid Mahmud Hayranı Türbesini de ziyareti gelenek haline getirmişlerdir. Seyyid Mahmud Hayranî. Kaynağını Mevlâna’dan alan bir cezbenin devrinde timsalidir

HASAN DEDE DERĞAHI ankara

Hasandede'nin Hayatı
1489 da Horasan’ın Karaman’da doğmuştur.1567 de Anadoluya gelerek Ankara’nın Keskin ilçesine bağlı Hasan Dede köyünde zaviyesini kurmuştur. 1596 da ölmüştür. Türbesi bu zaviyededir.

Horasan doğumlu olan Hasandede 1489-1596 yılları arasında yaşamış, babası İslam Hukukcusu Şeyh Yakup Fakıh ve annesi Ümmü Azizedir. Hasandede’nin Halil İbrahim ve Mustafa adında iki oğlu ve Ümmühan adında da bir kızı vardı.

Hasandede’nin ailesi Oğuz boylarından Ustaclu topluluğuna bağlıdır. Soyu 12. İmamlardan 9. İmam olan Muhammet Taki’ye çıktığı tereddütsüz inanılmaktadır. Hasandede’nin Hz Muhammed ve Hz Ali soyuna dayanması bazı Arap yazarlar ve İran araştırmacıları tarafından karşı çıkılsada gerçekdir. Emevi dönemi katliamalarından kurtulmak için seyyid evlatları 681 yılı itibariyle Horasan, Türkistan’da bulunmuş olmaları bir rastlantı olmasa gerek. Katliamdan kaçan Ehlibeyt evlatları zamanla Türkistan topraklarında evlililik yaparak Türk toprakları üzerinde yeşeren bir nesil olmuştur. 1071 Malazgirt savaşından sonra Anadolu kapıları Türklere açılınca Türkmen aşiretleri Anadoluya göç ederlerken Ali evladı dedelerde Anadoluya gelmişlerdir.Uzun zaman Türklerle beraber yaşadıkları için gelenek, görenek, örf ve adetleri Türkleşmiştir. İşte Hasandedenin ataları soyuda m.s. 818 yılındandan 1515 yılına kadar Horansan da Ustaclu olan Türkmen aşiretiyle kaynaşmıştır. 




Çaldıran 1514, Mercibadık 1515, Ridaniye 1516 ve Mısır Kahire 1517 savaşlarından sonra Osmanlı hazinesi çökmüş, halk rüşvete bağlanmış devlet erkanının maaşını öder durumdadır. Boy boy yükselen ayaklanmalar ve sonra merkezi hükümet Halifelik görevi ve ünvanını da Araplardan alması bardağı taşıran en son damla olduğunda Türkmen boyları arasında savaş başlayıp (Başbakanlık Arşivleri) 1526 da ilk katliam ve daha sonra 1540 Erzincan,Terzcan daki toplu katliamı Yavuz Sultan Selim vahşetinden sonra Hasandede 1526 daki ilk katliamdan sonra Horasandan gizli bir ordu kurarak Karamanalı dergahgından Anadoluya hareket eder. Cebeli, Bereket, Adana çevresini gezmiş, Kadirli ilçesi Elbistli köyüne yerleşmişdir.

Henüz 25 yaşında olan Hasandede, önce Hacı Bektaşa uğradığında, dergah postnişini Balım Sultandır. Hasandedenin başarılarını öğrenen Balım Sultan Hasandede ye himmet ederek bazı emanetleri ve tahta kılıcı verir. Hoca Ahmet Yeseviden Hacı Bektaş Veliye intikal eden emanetler ve tahta Kılıcı Hasandedeye Alevi edep ve erkanına göre teslim eden Balım Sultan Hasandedeyi Türk aşiretleri ve Türkmenlerin kurtarıcısı olarak ilan eder. Tıpkı Bedehşan kafirlerine Hoca Ahmet Yesevi nin evladı Kutbetdin Haydar (Haydar Sultan) gönderdiği gibi Balım Sultan da Hasandedeyi Çukurovaya gönderip oradaki huzur ve refahı sağlamasını salık verir.

Kanuni S. Süleyman, Hasandedenin Anadoluda olduğunu, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaşdan sonra en fazla saygı duyulan Türkmenlerin piri oladuğunu öğrenir fakat nerede yaşadığına ait bilgisi yoktur. Gizli diplomatlar aracılığıyla 1531 yılında Padişah Hasandedeyi makamına davet eder. Hasandede arkasına Kırşehir, Ankara ve Eskişehir Türkmen aşiretlerinden Bayındır, Kını aşireti, Eymürler, Çavundur ve Kızık boyları, Yıvalılar, Kargınlar, Alayundlar, Iğdırlılar, Dadurga aşireti, Yazır, Salur, Yüregiller, Afşarlar, Belekler, Bedrikler, Beydililer, Tabanlu Namlı Bayatlu, Emünlü, Dengizler, Karkular, Karahanlular gibi daha değişik aşiret boyları Hasandedeye eşlik edip Halife Padişaha çıkarlar. Halife Kanuni S. Süleyman hürmetle karşıladığı Hasandedeye Kayseri, Sivas, Maraş, Adana ve Antep gibi yörelerdeki Türkmen boylarının ayaklanmasını önlemesini rica eder. 


Hasan Dede Camisi’nin batı duvarı bitişiğinde yan yana duran iki türbedir. Bu türbelerin camiye bitişik ve büyük olanında Şeyh Hasan Dede diğerinde ise evlatları Mustafa, Halil İbrahim ve Ümmühan’ın sandukaları bulunur. Kesme taş duvarlı ve sekiz köşe duvar üzerine oturtulmuş kubbeden oluşur. Camiinin hemen önünde yeşillikler içinde bir şadırvan bulunmaktadır. Güllerle süslenmiş bahçenin içinde ise Hasan Dede torunlarının mezarları bulunmaktadır. Türbenin girişinde bulunan onarım yazıtı Hicrî 1312(1894) tarihlidir. Hasan Dede Camii Kanuni Süleyman zamanında Mimar Sinan tarafından yaptırılmış ve onarımmıda 1894’lerde elden geçirilimştir. (Antraploğ Halkbilimci Güler Özden Gökbulut)