Hayreddin Paşa Türbesi

      Hayreddin Paşa Türbesi
( HALİL HAYREDDİN VE ALİ PAŞA TÜRBESİ - HAYREDDİN TÜRBESİ- KADI ÇANDARLI KARA HALİL TÜRBESİ-KARA HALİL HAYREDDİN PAŞA KÜNBETİ - HALİL PAŞA TÜRBESİ - HALİL HAYRÜDDİN PAŞA TÜRBESİ- ÇANDARLI HAYREDDİN PAŞA TÜRBESİ )

    Şehrin dışında , mezarlık içindedir. Türbede I. Murat'ın Sadrazamı C. Kara Halil Hayreddin Paşa ( 1305-1387 ) ile oğlu C. Ali Paşa ( öl.1410 ) ve Davud'a ait sandukalar bulunmaktadır. 1922'de türbeyi Yunanlılar yıkmışlar ve sonra onarılmıştır. Kesme taş ve tuğla karışımı duvarlı , kare planlı iki kubbeli , iki odalı olup doğudaki odada sadrazamlar , batıdaki odada soyundan gelenler gömülüdür.
   Mezar taşının biri 1835 tarihlidir. Buda Çandarlıların yakın bir geçmişe kadar İznik'te yaşadıklarını gösterir.
İki kubbe mekanda oluşan türbenin doğu mekanında iki mermer lâhid yer alır; kuzeydeki
Çandarlı Halil Hayreddin Paşa'ya , güneydeki oğlu Ali Paşa'ya aittir. Hayrettin Paşa'nın lâhdinin ayak taşı iç ve dış yüzündeki kitabelerde , Paşa'nın 789 H. / 1387 M. yılında Serez'de vefat ettiği yazılıdır. Lâhdin baş taşı iç ve dış yüzlerinde , sandukanın kuzey ve güney eğik kısımları ile güney yüzün düşey kısmında dua kitabeleri mevcuttur.
  Ali Paşa'nın lâhdinin ayak taşı dış yüzündeki kitabede , Paşa'nın 809 H./ 1406 M. yılında vefat ettiği yazılıdır. A.M.T. Koyunluoğlu , aynı mekanda İbrahim Paşa'ya ait üçüncü bir mezarın bulunduğunu belirtir. Kitabesine göre Halil Hayreddin Paşa'nın 832 H./ 1429-30 M. yılında ölen diğer bir oğlu burada gömülüdür.
   Batı mekânında bu gün onbeş kitabesiz basit mezar vardır. P.Wittek burada yatan , Çandarlı Ailesi'ne mensup yedi kişinin ismini verirler . duvara dayalı bir mezar taşının kitabesinin Halil Hayreddin Paşa'nın torunlarından 898 H. / 1492-93 M. yılında ölen Davut Çelebi'ye ait olduğunu belirtirler. Diğer mezarlar : Fatma Hatun ( öl.843 H. / 1439 M.) , Sili Han ( öl. 969 H. / 1561 M. ), Osman Bey Abdülvehap ( öl. 1200 H. / 1785 M. ) , Ali Bey ( öl. 1204 H. / 1789 M. ) Azime Hatun'a ( öl. 1251 H. / 1835 M.) aittir. E.H.Ayverdi ise burada taşı harap olduğu için hüviyeti bilinemeyen büyük bir erkek kabri , diğer bir erkek, 8 kadın , 6 çocuk ki , cem'an 16 lâhid vardır demektedir.
   Hayrettin Paşa'nın kitabesinin ayaktaşı iç yüzünde Hayruddin Paşa yedi yüz seksen dokuz yılında Serez şehrinde yokluk evinden bekâ evine göç etti.
Kitabenin ayaktaşı dış yüzünde Ayın altıncı Çarşamba günü Mehmed , Hazreti Mevlâya kavuştu ilk bahara müsadif rebiülevvel ayında yer , gök ehli onun için kan ağladı. Onun ruhu cennete gitti ( cennet yolunu tuttu )
  Kitabenin ayak taşı dış yüzünde "Vezirlerin efendisi ve halkın eşrâfının sığınağı Hayruddin Paşa oğlu Ali Paşa ( Allah her ikisininde makamını cennet etsin) , hicrî sekiz yüz doksan senesinin Receb ayının yedinci günü Cumartesi , yokluk evinden sonsuzluk evine göçtü" yazılıdır.
Banisi kesin olarak belli olmayan yapıya adını veren Halil Hayreddin Paşa , Osmanlı Devleti'inde önemli rol oynayan Çandarlı Vezir Ailesinin büyük atasıdır. Nerede doğduğu kesin bilinmemekle birlikte , muhtemelen Eskişehir'e bağlı Nallıhan kazasının Cendere Köyündendir. Babasının adının Ali olduğu , kendisinin yaptırdığı İznik Yeşil ve Serez'deki Eski Cami'nin kitabelerinde belirtilmiştir. Osmanlı Devletinin kuruluş dönemlerinde önemli görevlerde bulunmuş , kadılık yaptığı sıralarda Kara Halil, vezirliğinde itibaren ise Hayreddin Paşa adıyla anılmıştır. İlmiye sınıfında yetişen Halil Hayreddin Paşa'nın , Orhan Gazi döneminde ( 1324-1362 ) önce Bilecik , sonra İznik ve daha sonrada Bursa kadılığı yaptığı bilinmektedir. I. Murat 1362 yılında tahta geçmesinden sonra , kazaskerliğe atamıştır. I.Murat, Paşa'yı Batı Trakya'nın fethiyle görevlendirmiş Selanik ve çevresini ele geçirmiştir. I. Murat 788 H. / 1386 M. yılında , Batı Trakya'nın idare ve korunmasını Paşa'ya bırakmıştır. Kısa bir süre sonra Yenice'de hastalanan Paşa Serez'e götürülmüş ve orada ölmüştür. Naşı , sonradan yerine vezir olan oğlu Ali Paşa tarafından iznik’e getirilerek , türbesine gömülmüştür. Mezar taşındaki kitabede ölüm tarihi 789 H. / 1387 M. olarak belirtilmiştir.
Ali Paşa , Halil Hayreddin Paşa'nın üç oğlunda büyüğüdür. Nerede Doğduğu bilinmemektedir. I.Murat döneminde ( 1362-1389 ) önce kazasker , babasının ölümünden sonra vezirlik görevine getirilmiş , bu görevini Yıldırım Beyazit döneminde ( 1389-1402 ) de sürdürmüştür. Ali Paşa 809 H. / 1406 M. yılında ölmüş ve babasının yanına gömülmüştür.
   Yapının içindeki Halil Hayreddin Paşa ve Ali Paşa lahitlerinin bulundu bölümün geçiş sistemine göre 13. yy. Anadolu Selçuklu inşa geleneğine bağlanmaktadır. K. Otto Dorn iki mekanın farklı dönemlere sahip olduğunu , büyük mekanın eskiden bir “ibadet yeri olduğunu ve daha sonra Halil Hayreddin Paşa'nın akrabalarının mezarlığı haline dönüştürüldüğünü belirtmektedir. Farklı büyüklüklerde , iki mekandan oluşan yapı , dıştan doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Batı mekan kare planlı olup , üç gen kuşakla geçilen kubbe ile örtülüdür. Kubbesi onikigen sağır kasnak üzerine oturur . büyük mekan dik eksenlerde dikdörtgen pencereler içeren onaltıgen kasnaklı bir kubbe ile örtülüdür. Her iki kubbe ve köşe pahları kiremitle kaplanmıştır. Giriş ve iki mekanı bağlayan kapı , ayrıca tüm pencereler içte dikdörtgendir. Büyük mekanın zemin seviyesi diğerinden 0.77 m. yüksektir. Kuzey ve güneyden şekillerle çevrelenen küçük mekanın kubbesi 1.60 m. çapında yuvarlak aydınlatma açıklığı içerir. Cepheler bir sıra taş , bir üç sıra tuğla ile almaşık teknikte örülmüştür. Pencere kemerleri , güney cephedeki yuvarlak kör kemer , beden duvarları ve kasnağın saçak altındaki testere dişi frizler tuğladır. Yapı içten tümüyle sıvalıdır.